Η ενδοοικογενειακή βία και η τιμωρία της αγάπης

Σε χειροπέδες η άδολη αγάπη…

Υπάρχουν σπίτια που σιωπούν.Σπίτια που τη νύχτα τρίζουν όχι από τον άνεμο, αλλά από την καταπίεση των φωνών που δεν ειπώθηκαν.Σπίτια όπου ο έρωτας φοβάται να σταθεί όρθιος, γιατί ξέρει πως κάθε άγγιγμα μπορεί να γίνει πληγή, και κάθε λέξη, αιχμηρό όπλο. Εκεί η αγάπη δεν ανασαίνει, αναστέλλεται, φυλακίζεται, πνίγεται μέσα σε καθημερινά τελετουργικά τρόμου που ντύνονται τον μανδύα της «οικογένειας».

Η ενδοοικογενειακή βία δεν αρχίζει με τη γροθιά. Ξεκινά με τη ματιά.

Με το βλέμμα που αφαιρεί, που μειώνει, που φυλακίζει τον άλλον μέσα σε έναν ρόλο. Ξεκινά όταν το «εγώ» θέλει να καταπιεί το «εμείς», όταν ο έλεγχος μεταμφιέζεται σε προστασία, όταν η αγάπη γίνεται επιτήρηση.Και τότε, η αγάπη – εκείνη η απλή, καθαρή, παιδική αγάπη – δένεται με χειροπέδες.Χειροπέδες αόρατες, που όμως αφήνουν τα πιο βαθιά σημάδια: στα βλέμματα, στις σιωπές, στα παιδιά που μαθαίνουν πως η φωνή πρέπει να σβήνει για να επιβιώσει.

Στην ψυχή του θύτη υπάρχει ένα ρήγμα που τον τρομάζει. Πίσω από κάθε βίαιο άνθρωπο κρύβεται ένα φοβισμένο παιδί που δεν αγαπήθηκε όπως έπρεπε,· που έμαθε πως ο έλεγχος είναι δύναμη και η στοργή αδυναμία. Στην ψυχή του θύματος, πάλι, υπάρχει μια μόνιμη πάλη ανάμεσα στο «φύγε» και στο «ίσως αλλάξει». Ο φόβος γίνεται καθημερινή συνήθεια, και το σώμα μαθαίνει να αποσύρεται πριν καν δεχτεί το χτύπημα.

Η ψυχή, όμως, δεν αντέχει να φυλακίζεται για πάντα.

Κάποια στιγμή, ακόμα κι η πιο κουρασμένη καρδιά διεκδικεί τον εαυτό της.Γιατί μέσα σε κάθε άνθρωπο υπάρχει ένας πυρήνας αγάπης που δεν πεθαίνει· μόνο κοιμάται, περιμένοντας ένα άγγιγμα ελευθερίας για να ξυπνήσει.

Η ψυχανάλυση μάς διδάσκει πως ο βίαιος δε γεννιέται βίαιος, φτιάχνεται από την αδυναμία να διαχειριστεί το ίδιο του το κενό.Η ανάγκη να κυριαρχήσεις στον άλλον είναι, βαθιά μέσα στην ανάγκη να μη χαθείς.Κι έτσι, ο θύτης παλεύει με τη δική του ανυπαρξία μέσα από την καταστροφή του άλλου.Μα αυτό δεν είναι δύναμη – είναι πανικός.Πανικός μπροστά στην πιθανότητα της απόρριψης, του αποχωρισμού, της μοναξιάς.

Η βία, λοιπόν, είναι ο πιο φοβισμένος τρόπος να πεις:

«Μην με αφήνεις».

Και το θύμα, εγκλωβισμένο σε αυτό το αρρωστημένο σχήμα, ακούει μέσα του μια άλλη φωνή: «Αν τον αγαπήσω περισσότερο, ίσως σωθεί».

Έτσι, η αγάπη μετατρέπεται σε ποινή.Σε τιμωρία.Σε μαρτύριο με ρομαντικό περίβλημα.Και η κοινωνία, συχνά συνένοχη, κοιτάζει αλλού:

«Μην ανακατεύεσαι, είναι οικογενειακά θέματα.»

Μα δεν υπάρχουν «οικογενειακά» θέματα όταν συντελείται βία, υπάρχουν μόνο ανθρώπινα δράματα που ζητούν φως.Σε κάθε γυναίκα που σιωπά από φόβο, υπάρχει μια φλόγα αντίστασης.Σε κάθε παιδί που κρύβεται κάτω από το τραπέζι, υπάρχει ένας αυριανός άνθρωπος που θα μάθει να αγαπά αλλιώς.Και σε κάθε άνθρωπο που πίστεψε πως η αγάπη του είναι «αρρώστια», υπάρχει ένας κόσμος που περιμένει να του μάθει πως η αγάπη δεν είναι ενοχή – είναι απελευθέρωση.

Η αληθινή αγάπη δεν ζητά υποταγή. Δεν χρειάζεται άδεια, δεν ελέγχει, δεν τραυματίζει.Η αγάπη είναι πράξη ελευθερίας.

Είναι η αναγνώριση του άλλου ως ψυχής ολόκληρης, όχι ως προέκτασης του φόβου μας.Κι όμως, σε τόσες ψυχές σήμερα, η αγάπη κάθεται απέναντι από έναν αστυνομικό και υπογράφει καταθέσεις.Η αγάπη φοράει χειροπέδες γιατί τόλμησε να πει «όχι».Γιατί διεκδίκησε το δικαίωμα να μην πονά.Γιατί έσπασε τη σιωπή.Μα κάθε φορά που μια γυναίκα, ένας άντρας, ένα παιδί βρίσκουν τη δύναμη να μιλήσουν, ένα σπίτι παύει να είναι φυλακή.Και τότε, εκεί που κυλούσε δάκρυ, αρχίζει να ανθίζει φως.Γιατί η αγάπη, όσο κι αν την φυλακίσουν, δεν πεθαίνει, μεταμορφώνεται, καθαρίζεται, επιστρέφει  ελεύθερη, αθώα, απλή.

Κι ίσως, κάποια μέρα, μάθουμε πως η αγάπη δεν χρειάζεται να τιμωρείται για να αποδειχθεί ούτε να δένεται για να κρατήσει.Ίσως μάθουμε πως η πιο μεγάλη πράξη αγάπης είναι να αφήνεις τον άλλον να αναπνέει.

Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]