Η κοινωνία στα όρια της αποσύνθεσης – Η μικρή οθόνη ως καθρέφτης της βίας

Η αυγή ενός κόσμου που άλλοτε γεννούσε όνειρα και ελπίδες, μοιάζει σήμερα να βυθίζεται στο τέλμα μιας ανυπόφορης πραγματικότητας. Στην αρένα της καθημερινότητας, η βία δεν είναι πια ένα στιγμιαίο ξέσπασμα της ανθρώπινης φύσης, αλλά μια συνεχής, αδυσώπητη ροή εικόνων που δηλητηριάζει το νου και την ψυχή. Η μικρή οθόνη – άλλοτε αγγελιοφόρος του πολιτισμού και της γνώσης – έγινε ο καθρέφτης μιας κοινωνίας που σπαράζει στα όρια της αποσύνθεσης. Γιατί; Ποιος είναι ο λόγος που η βία προβάλλεται ανεξέλεγκτα, σχεδόν λατρεύεται, ως αντανάκλαση μιας πραγματικότητας που ολοένα και περισσότερο παραμορφώνεται;

Στο τηλεοπτικό τοπίο, κάθε λεπτό ξεδιπλώνονται εικόνες ωμότητας, εγκλημάτων, πολέμων, ανθρώπων που θρηνούν, που ουρλιάζουν, που τρέχουν να ξεφύγουν από το άγριο θηρίο του παραλογισμού. Είναι αυτή η πραγματικότητα ή μήπως είναι η σκόπιμη διόγκωσή της; Οι ειδήσεις δεν είναι πλέον μια απλή αναφορά των γεγονότων· είναι μια τελετουργία τρόμου, μια διαρκής υπενθύμιση ότι ο κόσμος είναι ένα πεδίο μάχης όπου ο φόβος έχει τον πρώτο λόγο.

Οι τηλεοπτικές σειρές, τα realityshows, ακόμα και οι παιδικές εκπομπές εμποτίζονται από μια υποδόρια βία, που δεν εκδηλώνεται πάντα με αίμα και κραυγές, αλλά με υπόγειους τρόπους: τη διαρκή υποτίμηση, τον χλευασμό, τη σκληρότητα, τη διάχυτη αίσθηση ότι η δύναμη και η επιβολή είναι τα μόνα εργαλεία επιβίωσης. Η εικόνα, πανίσχυρη και αμείλικτη, χαράσσει στο υποσυνείδητο μηνύματα που διαμορφώνουν χαρακτήρες, που αλλοιώνουν ψυχές, που ακρωτηριάζουν την αθωότητα.

Αλλά γιατί αυτή η μανία της μικρής οθόνης με τη βία; Μήπως γιατί η βία καθηλώνει; Γιατί μετατρέπει τον θεατή σε παθητικό καταναλωτή τρόμου, ανήμπορο να αντιδράσει; Γιατί η αδρεναλίνη που εκλύεται από τον φόβο γίνεται συνήθεια, γίνεται εξάρτηση, γίνεται ανάγκη; Κι αν όλα αυτά είναι προσχεδιασμένα, αν ο έλεγχος των μαζών περνάει μέσα από τη διαρκή τους έκθεση στο σκοτάδι, τότε ποιος ωφελείται;

Μια κοινωνία που παρακολουθεί ασταμάτητα τη βία, σταδιακά την αποδέχεται. Κι όταν την αποδέχεται, τη μιμείται. Κι όταν τη μιμείται, τη διαιωνίζει. Έτσι στήνεται το πιο επικίνδυνο σκηνικό: ένας κόσμος όπου ο άνθρωπος δεν σοκάρεται πια από την απανθρωπιά, όπου το αίμα γίνεται απλός χρωματισμός μιας οθόνης, όπου ο θάνατος μετριέται σε δευτερόλεπτα τηλεθέασης.

Μα δεν υπάρχει διέξοδος; Δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από αυτή τη δίνη που μας ρουφά; Η απάντηση δεν βρίσκεται στην καταδίκη της μικρής οθόνης, αλλά στη συνειδητή της χρήση. Στην επιλογή της εικόνας που τρέφει και δεν δηλητηριάζει. Στη διεκδίκηση μιας τηλεόρασης που δεν θα μετατρέπεται σε ζοφερό καθρέφτη της παρακμής, αλλά σε φάρο πολιτισμού, γνώσης, αληθινής ενημέρωσης.

Γιατί όσο κι αν θέλουν να μας πείσουν πως η βία είναι η μόνη αλήθεια, η μόνη αλήθεια είναι αυτή που επιλέγουμε να βλέπουμε.

Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]