Ευρωζώνη: Στην αντεπίθεση… οι «PIIGS» – Γύρισμα της τύχης ή πραγματικότητα;

«Είμαι ο ιδανικός [άνθρωπος] για να αντιμετωπίσω κρίσεις», λέει στους Financial Times,  ο Γιάννης Ρέτσος, ο 55χρονος διευθύνων σύμβουλος του ομίλου πολυτελούς φιλοξενίας Electra Hotels & Resorts, ο οποίος σύμφωνα με το δημοσίευμα, έχοντας  επιβιώσει από μια δεκαετία αναταραχών, «έχει ακονίσει την ικανότητα να αντέχει σε κάθε μορφή αντιξοότητας».

Ο κ. Ρέτσος βλέπει τον εαυτό του ως μέρος μιας χαμένης γενιάς Ελλήνων επιχειρηματιών των οποίων οι φιλοδοξίες επλήγησαν από την οικονομική ύφεση. «Μαθαίνεις να είσαι αμυντικός», λέει. «Σταματάς να ονειρεύεσαι».

Αλλά μετά το τέλος της πανδημίας, ο Ρέτσος και πολλοί από τους ομολόγους αντιμετωπίζουν μια εντελώς νέα πρόκληση. Ξαφνικά, πρέπει να αντιμετωπίσουν μια απροσδόκητη οικονομική άνθηση στην περιοχή τους, γράφουν οι FT.

Το ίδιο ισχύει και για άλλες ευρωπαϊκές χώρες των οποίων οι βασανιστικές κρίσεις χρέους, ώθησαν κάποτε την ευρωζώνη στο χείλος της καταστροφής. Τώρα, περίπου 15 χρόνια αργότερα, για την Πορτογαλία, την Ιταλία, την Ιρλανδία, την Ελλάδα και την Ισπανία —που ονομάζονταν άδοξα ως «PIIGS» από ορισμένους αναλυτές στο παρελθόν— τα πράγματα έχουν αλλάξει.

Η Ιρλανδία, ήταν η πρώτη που βγήκε από την κρίση πολύ πριν από την άφιξη της Covid-19. Σε μια έντονη αντιστροφή της τύχης, οι κάποτε προβληματικές χώρες της «περιφέρειας» έχουν κλέψει τη λάμψη του προηγουμένως κυρίαρχου «πυρήνα» τους, συμπεριλαμβανομένων του Βελγίου, της Ολλανδίας, της Αυστρίας και, στο κέντρο, της Γερμανίας.

Επειδή οι μεσογειακές χώρες είναι λιγότερο εκτεθειμένες σε πιθανούς δασμούς των ΗΠΑ, «πιο ευαίσθητες στις μειώσεις επιτοκίων» και εξακολουθούν να επωφελούνται από μεγάλα κονδύλια μεταφοράς της ΕΕ, ο Oneglia προβλέπει ότι η υπεραπόδοση θα συνεχιστεί.

Στα 15 χρόνια πριν από την πανδημία, το γερμανικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά μέσο όρο κατά 1,5 τοις εκατό ετησίως, ενώ τα τέσσερα νότια κράτη σημείωσαν ανάπτυξη μόλις 0,3 τοις εκατό κατά μέσο όρο. Από το 2020, η Ισπανία, η Ιταλία, η Πορτογαλία και η Ελλάδα έχουν κατά μέσο όρο επεκταθεί κατά 1,3% ετησίως – υποτονική σε σύγκριση με την ακμάζουσα οικονομία των ΗΠΑ – αλλά, κατά μέσο όρο, οι τέσσερις οικονομίες είναι σχεδόν 6% από ό, τι ήταν στην αρχή της πανδημίας.

Εν τω μεταξύ, η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης, η Γερμανία δεν είχε καμία αύξηση της οικονομικής δραστηριότητας τα τελευταία τέσσερα χρόνια, και η Bundesbank έχει προειδοποιήσει ότι αυτή η στασιμότητα μπορεί να διαρκέσει αρκετά μέχρι το 2025. Αντίθετα, η Επιτροπή της ΕΕ αναμένει ότι η Ισπανία και η Ελλάδα θα αναπτυχθούν κατά 2,3% φέτος, η Πορτογαλία κατά 1,9% και η Ιταλία κατά 1%.

Λόγος αισιοδοξίας στην ευρωζώνη

Για τον Davide Oneglia, οικονομολόγο στην εταιρεία συμβούλων μακροοικονομικών προβλέψεων GlobalData TS Lombard, τα θετικά νέα από το νότο είναι ένας από τους λίγους λόγους «για να είμαστε πιο αισιόδοξοι για την Ευρωζώνη από την τρέχουσα ζοφερή συναίνεση».

Επειδή οι μεσογειακές χώρες είναι λιγότερο εκτεθειμένες σε πιθανούς δασμούς των ΗΠΑ, «πιο ευαίσθητες στις μειώσεις επιτοκίων» και εξακολουθούν να επωφελούνται από μεγάλα κονδύλια μεταφοράς της ΕΕ, ο Oneglia προβλέπει ότι η υπεραπόδοση θα συνεχιστεί.

Ο νότος της Ευρώπης έχει πολύ μεγαλύτερη έκθεση στους τομείς των υπηρεσιών και εξαρτάται λιγότερο από την ταλαιπωρημένη μεταποίηση σε σχέση με χώρες του «πυρήνα» όπως η Γερμανία, όπου οι τομείς της αυτοκινητοβιομηχανίας και των χημικών ήταν κυρίαρχες δυνάμεις.

Ο τουρισμός

Ένα άλλο λαμπρό σημείο είναι ο τουρισμός, ο οποίος ενισχύθηκε από τη συσσωρευμένη ζήτηση για ταξίδια και τις υψηλότερες αποταμιεύσεις κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Στην Ισπανία και στην Ελλάδα, οι αφίξεις τουριστών αυξάνονται με διψήφιους ρυθμούς το 2024 σε ετήσια βάση.

«Αυτό έχει προχωρήσει πολύ γιατί ο τουρισμός διασκορπίζεται πολύ βαθιά στην οικονομία», λέει στους FT, ο Τάσος Αναστασάτος, επικεφαλής οικονομολόγος στην ελληνική τράπεζα Eurobank, προσθέτοντας ότι η φιλοξενία βασίζεται στους ντόπιους εργαζόμενους και στην παραγωγή. Συμπεριλαμβανομένων τέτοιων έμμεσων επιπτώσεων, ο τουρισμός αντιπροσωπεύει τουλάχιστον το ένα πέμπτο της οικονομικής παραγωγής στην Ελλάδα.

Ωστόσο, οι χώρες της ευρωζώνης που συνορεύουν με τη Μεσόγειο —ιδίως η Ιταλία και η Ελλάδα— συνεχίζουν να επιβαρύνονται από το υψηλό δημόσιο χρέος, την αφθονία της γραφειοκρατίας και το εργατικό δυναμικό που γερνά ταχέως. Η έκρηξη των ταξιδιών έχει επίσης οδηγήσει σε ανησυχίες σχετικά με τον υπερτουρισμό σε ορισμένες δημοφιλείς περιοχές.

Η άλλη όψη

Αυτό οδηγεί ορισμένους οικονομολόγους να αναρωτιούνται εάν η τρέχουσα ανάπτυξη είναι σημάδι μιας πιο μόνιμης μετατόπισης ή απλώς μιας βραχυπρόθεσμης τάσης.

Ο επικεφαλής οικονομολόγος της Commerzbank, Γιέργκ Κρέμερ, είναι «σκεπτικός» ότι «η ανάπτυξη άνω του μέσου όρου των χωρών στο νότο της νομισματικής ένωσης θα συνεχιστεί για πολύ περισσότερο», υποστηρίζοντας ότι τα διαρθρωτικά προβλήματα παραμένουν σε μεγάλο βαθμό άλυτα.

Αλλά ο Κρίστιαν Σουλτς, οικονομολόγος της Ευρωζώνης στη Citi, λέει ότι «οι υψηλότεροι ρυθμοί ανάπτυξης . . . καθοδηγούνται από πραγματικές βελτιώσεις». «Ένα μειονέκτημα 30% στο κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος που υπήρχε την πρώτη δεκαετία της νομισματικής ένωσης έχει αντισταθμιστεί», προσθέτει.

Για αυτούς τους λόγους, είναι κατηγορηματικός ότι η απόδοση αυτή αντανακλά κάτι πιο σημαντικό από τη γερμανική αδυναμία.

Οι νότιες χώρες, πολλές από τις οποίες κάποτε έλαβαν τεράστια προγράμματα διάσωσης, έχουν μετατραπεί τώρα σε «άγκυρα σταθερότητας» για την Ευρώπη, λέει ο Σουλτς.

F1: GP Βρετανίας 2011

Το Ταμείο Ανάκαμψης στην ευρωζώνη

Μέσω του NextGenerationEU, παρέχονται στα κράτη μέλη κεφάλαια για επενδύσεις σε μεταφορές και ψηφιακές υποδομές, παραγωγή πράσινης ενέργειας, έρευνα και ανάπτυξη μεταξύ άλλων τομέων, με αντάλλαγμα την ανάληψη διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που ενισχύουν την παραγωγικότητα.

Η Πορτογαλία, η Ιταλία, η Ισπανία και η Ελλάδα είναι οι κύριοι αποδέκτες. Αν και οι τέσσερις χώρες αντιπροσωπεύουν μόλις το 28% του ΑΕΠ της ευρωζώνης, αναμένεται να λάβουν το 78% των κεφαλαίων μέσω του προγράμματος, σύμφωνα με στοιχεία της ΕΚΤ. Επί του παρόντος, το πρόγραμμα έχει οριστεί να διαρκέσει έως τα μέσα του 2026.

Στην Ιταλία, περίπου 25 δισεκατομμύρια ευρώ από κονδύλια NextGenEU χρησιμοποιούνται για μια σημαντική αναβάθμιση του σιδηροδρομικού δικτύου, συμπεριλαμβανομένων νέων γραμμών τρένων υψηλής ταχύτητας στο νότο της χώρας, όπου τα ταξίδια είναι πολύ πιο αργά από ό,τι στον ευημερούν βορρά.

Δισεκατομμύρια ευρώ σε επενδύσεις σε υποδομές δημιουργούν την τόσο αναγκαία απασχόληση σε μια περιοχή που ιστορικά είχε έλλειψη θέσεων εργασίας. Η WeBuild με έδρα τη Ρώμη, η εταιρεία μηχανικών που εκτελεί ορισμένα από τα έργα, έχει μάλιστα δημιουργήσει ειδικά προγράμματα κατάρτισης.

Για να ξεκλειδώσει τα κονδύλια, η Ιταλία χρειάστηκε να προβεί σε σημαντικές μεταρρυθμίσεις στη δημόσια διοίκηση και στα δικαστικά της συστήματα, με στόχο τον εξορθολογισμό, την απλούστευση και την επιτάχυνση των διαδικασιών και της λήψης αποφάσεων για την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας και της μακροπρόθεσμης ανταγωνιστικότητας της χώρας.

Οι δηλώσεις Στουρνάρα

Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που ζητούν οι Βρυξέλλες είναι πιο σημαντικές από τα ίδια τα χρήματα, υποστηρίζει ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος Γιάννης Στουρνάρας.

«Εάν εφαρμοστούν, οι μεταρρυθμίσεις θα βελτιώσουν τις βασικές λειτουργίες του κράτους καθώς θα μειώσουν τη γραφειοκρατία και την αναποτελεσματικότητα και θα βελτιώσουν το δικαστικό σύστημα», εξηγεί.

Ο κ. Στουρνάρας επισημαίνει την έρευνα της ελληνικής κεντρικής τράπεζας που υποδηλώνει ότι αυτά τα μέτρα από μόνα τους θα μπορούσαν να αυξήσουν το ΑΕΠ έως και 10% έως το 2040. «Αυτή είναι μια τεράστια και μοναδική ευκαιρία», προσθέτει.

Από όλες τις πρώην χώρες με κρίση χρέους, η Ισπανία είναι αυτή που έχει αναδειχθεί στη μεγάλη ευρωπαϊκή οικονομία με τις καλύτερες επιδόσεις τον τελευταίο καιρό. Το 2024, το ΑΕΠ της αυξήθηκε κατά 3,1 τοις εκατό και η κεντρική τράπεζα προβλέπει 2,5% εκατό φέτος.

Πράσινη «έκρηξη»

Η έκρηξη τροφοδοτείται εν μέρει από την αύξηση των επενδύσεων σε αιολικά και ηλιακά πάρκα. Η Ισπανία προσέλκυσε 33 δισεκατομμύρια δολάρια άμεσων ξένων επενδύσεων μεταξύ Ιανουαρίου και Νοεμβρίου 2024, που αντιστοιχεί στο ποσό που έλαβε για ολόκληρο το 2023, σύμφωνα με την fDi Markets, μια βάση δεδομένων που ανήκει στους FT που παρακολουθεί τις ανακοινώσεις του Greenfield. Στον τομέα των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η Ισπανία καλωσόρισε 54 νέα έργα την ίδια περίοδο του 2024, καταλαμβάνοντας την τρίτη θέση πίσω από τις ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο, αφού κατετάγη από κοινού πρώτη με 77 νέα έργα παράλληλα με τις ΗΠΑ το 2023.

Η καθαρή ενέργεια σε ανταγωνιστικές τιμές είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για την εκβιομηχάνιση της Ανδαλουσίας

Ως αποτέλεσμα, το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας είναι χαμηλότερο από ό,τι σε πολλές άλλες χώρες της ΕΕ — ένα όφελος που προσελκύει ολοένα και περισσότερο τις επιχειρήσεις που διψούν για ενέργεια. Τον Μάιο, η Amazon Web Services ανακοίνωσε ότι θα επενδύσει σχεδόν 16 δισ. ευρώ για να επεκτείνει τα υπάρχοντα κέντρα δεδομένων της στην Ισπανία.

Η Moeve με έδρα τη Μαδρίτη —παλαιότερα γνωστή ως Cepsa και ανήκε στο κρατικό επενδυτικό ταμείο του Άμπου Ντάμπι και στην αμερικανική εταιρεία ιδιωτικών μετοχών Carlyle— έχει διαθέσει περισσότερα από 3 δισ. ευρώ για επενδύσεις σε υποδομές υδρογόνου στην Ανδαλουσία, μια αυτόνομη περιοχή στη νότια Ισπανία.

Εποχή ευημερίας στην ευρωζώνη

Και άλλες εταιρείες θα μπορούσαν να ακολουθήσουν το παράδειγμά τους, τροφοδοτώντας μια νέα εποχή ευημερίας για τη νότια Ευρώπη, καθώς η ενεργειακή μετάβαση επιταχύνεται.

Οι εταιρείες έντασης ενέργειας στο παρελθόν επέλεγαν βάσεις στη «βόρεια Γερμανία και την Ολλανδία όπου το φυσικό αέριο ήταν το φθηνότερο», λέει ο Maarten Wetselaar, διευθύνων σύμβουλος της Moeve.

Η κατασκευή του εργοστασίου υδρογόνου του Moeve πρόκειται να ξεκινήσει το πρώτο εξάμηνο του έτους, αλλά τα κεφάλαια από τα έργα ρέουν ήδη στην τοπική οικονομία καθώς η εταιρεία προσλαμβάνει εταιρείες σχεδιασμού, μηχανικών και κατασκευών. Η Masa, ένας όμιλος βιομηχανικών υπηρεσιών, δήλωσε ότι κέρδισε μια σύμβαση για την εγκατάσταση 525 τόνων δομικού μετάλλου και 1.486 μέτρων σωληνώσεων για το εργοστάσιο ισοπροπυλικής αλκοόλης, το οποίο ήδη κατασκευάζεται.

«Η καθαρή ενέργεια σε ανταγωνιστικές τιμές είναι μια εξαιρετική ευκαιρία για την εκβιομηχάνιση της Ανδαλουσίας», λέει ο Jorge Paradela, βιομηχανικός σύμβουλος της κυβέρνησης της Ανδαλουσίας, προσθέτοντας ότι η επένδυση υδρογόνου της Moeve θα μπορούσε να δημιουργήσει περισσότερες από 10.000 θέσεις εργασίας στην περιοχή.

Οι κενές θέσεις

Αλλά η δημιουργία θέσεων εργασίας απαιτεί την εύρεση ατόμων για την κάλυψη αυτών των κενών θέσεων. Για να διατηρήσει την οικονομία της σε κίνηση, η Μαδρίτη βασίζεται σε ξένους εργάτες. Τα τελευταία τρία χρόνια, 700.000 μετανάστες σε ηλικία εργασίας, πολλοί από την ισπανόφωνη Λατινική Αμερική, έχουν εισέλθει στο εργατικό δυναμικό της Ισπανίας, σύμφωνα με το Funcas.

Ο πρωθυπουργός Πέδρο Σάντσεθ ξεχωρίζει ως ένας από τους λίγους ηγέτες της ΕΕ που γιορτάζει τη σημασία της μετανάστευσης.

«Υπάρχουν 150.000 κενές θέσεις εργασίας στην Ισπανία», είπε τον Οκτώβριο. «Υπάρχει ανάγκη για εργασία. Ως εκ τούτου, είναι επιτακτική ανάγκη η Ευρώπη να οικοδομήσει έναν θετικό λόγο για τη μετανάστευση».

Αν και πολλοί οικονομολόγοι είναι ενθουσιασμένοι με την ανάπτυξη των χωρών του νότου της Ευρώπης, ορισμένοι σκεπτικιστές προειδοποιούν ότι οι παράγοντες που οδηγούν στην υπεραπόδοση μπορεί να είναι απλώς προσωρινοί.

Συγκεκριμένα, επισημαίνουν τη φρενήρη, μετά την πανδημία έκρηξη της αγορά ακινήτων της Ιταλίας που τροφοδοτήθηκε από τις πλούσιες επιδοτήσεις για ανακαινίσεις που βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση.

Με το όνομα «σύστημα υπερμπόνους», οι ιδιοκτήτες κατοικιών μεταξύ 2020 και 2023 θα μπορούσαν να αφαιρέσουν το 110% του κόστους της εργασίας από τους φορολογικούς τους λογαριασμούς. Το επίμαχο πρόγραμμα εκτιμάται ότι κόστισε στο δημόσιο ταμείο 220 δισ. ευρώ από την έναρξή του. Ενώ έδωσε ώθηση στον κατασκευαστικό τομέα, οι επικριτές υποστηρίζουν ότι ενθάρρυνε την απάτη, έθεσε τα δημόσια οικονομικά σε σοβαρή πίεση και οδήγησε σε υπερβολικές δαπάνες.

«Η Ιταλία ξόδεψε ένα τεράστιο χρηματικό ποσό και ο αντίκτυπος ήταν αρκετά μικρός σε όρους ανάπτυξης», λέει ο οικονομολόγος Lorenzo Codogno, πρώην ανώτερος αξιωματούχος στο ιταλικό υπουργείο Οικονομικών. Υποστηρίζει ότι οι επιδοτήσεις φούσκωσαν τεχνητά την κατασκευαστική βιομηχανία της Ιταλίας και παραγκωνίζουν «πολλές άλλες εργασίες που επρόκειτο να υλοποιηθούν». «Είναι μια τρομερή κληρονομιά», προσθέτει ο Codogno.

Η γερμανική «απειλή»

Ένας άλλος φόβος είναι ότι η κρίση στη γερμανική βιομηχανία θα παρασύρει τις νότιες χώρες. Για παράδειγμα, η βόρεια βιομηχανική καρδιά της Ιταλίας φιλοξενεί πολλούς κατασκευαστές που προμηθεύουν εξαρτήματα σε γερμανικές μάρκες.

Στην Ελλάδα, παρά τα χρόνια ανάπτυξης, η οικονομική παραγωγή -προσαρμοσμένη στον πληθωρισμό- εξακολουθεί να είναι κατά ένα πέμπτο κάτω από το ανώτατο όριο του 2008. Οι μισθοί και οι συντάξεις παραμένουν επίσης πολύ κάτω από τα προ κρίσης επίπεδα, με τον μέσο μηνιαίο μισθό 22% χαμηλότερο από το κόστος διαβίωσης στην Αθήνα, την πρωτεύουσα. Ένα εντυπωσιακό 67% των Ελλήνων θεωρεί τον εαυτό του «φτωχό» και οι αναλυτές προειδοποιούν ότι η χώρα παράγει μια νέα τάξη «εργαζομένων φτωχών», εκείνων που έχουν θέσεις πλήρους απασχόλησης, αλλά δυσκολεύονται να τα βγάλουν πέρα, ειδικά σε ακριβές πόλεις όπως η Αθήνα όπου το κόστος στέγασης έχει εκτοξευθεί στα ύψη.

«Πολλοί Έλληνες έχουν πτυχία και μεταπτυχιακή εκπαίδευση και αναζητούν θέσεις εργασίας υψηλής ειδίκευσης. Αλλά η οικονομία δεν έχει ακόμα το βάθος να παράγει αρκετά από αυτά», λέει ο Αναστασάτος της Eurobank.

Έλλειψη εργαζομένων

Ταυτόχρονα, η ελληνική έκρηξη είναι τόσο έντονη που οι εργοδότες είναι ολοένα και πιο απελπισμένοι στην αναζήτησή τους για εργάτες – μια τάση που επαναλαμβάνεται σε όλη την Ευρώπη. Στην Πορτογαλία, αυτό επιδεινώθηκε από το brain drain σε πλουσιότερες ευρωπαϊκές χώρες, την οποία η συντηρητική κυβέρνηση προσπαθεί να αντιστρέψει με φορολογικά κίνητρα.

Στην Ελλάδα, είναι ο δυναμικός κατασκευαστικός κλάδος που αισθάνεται την έλλειψη εργατικού δυναμικού. Ο Ορέστης Κωνσταντίνου, διευθύνων σύμβουλος της κατασκευαστικής εταιρείας Stepsis με έδρα την Αθήνα, λέει ότι τα οικοδομικά έργα σε ελληνικά νησιά έχουν μετατραπεί σε «εφιάλτη».

Στα τουριστικά hotspot, τα μεροκάματα των ανειδίκευτων εργατών στις κατασκευές είναι πλέον υψηλότερα από ό,τι στην πρωτεύουσα. «Στέλνουμε [εργατικό δυναμικό] από την Αθήνα στα νησιά», λέει, προσθέτοντας ότι οι ανειδίκευτοι εργάτες κερδίζουν πλέον ημερησίως «όσο έβγαζε ένα τεχνικός με 30 χρόνια εμπειρίας» πριν από μερικά χρόνια.

Η ζήτηση είναι τόσο υψηλή που οι αλυσίδες εφοδιασμού έχουν φτάσει σε οριακό σημείο, λέει ο Κωνσταντίνου. «Αν παραγγείλετε [δομικά υλικά] σήμερα, θα σας πουν ότι θα παραδοθεί σε ένα μήνα, αλλά στην πραγματικότητα θα χρειαστούν έξι μήνες», προσθέτει. «Είναι ένα χάος».

Τα ξενοδοχεία

Ο κ. Ρέτσος, ο οποίος λειτουργεί έξι πολυτελή ξενοδοχεία σε όλη την Ελλάδα, αντιμετωπίζει παρόμοια προβλήματα στον κλάδο της φιλοξενίας. «Πρέπει να αυτοσχεδιάζεις συνεχώς», λέει στους FT.

Αλλά εν μέσω αβεβαιότητας από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη σύγκρουση στη Μέση Ανατολή και τα πολλά ανεπίλυτα διαρθρωτικά προβλήματα στην Ελλάδα, ο επιχειρηματίας λέει ότι παραμένει προσεκτικός και σε εγρήγορση: «[Έχω την αίσθηση ότι ίσως από τη μια μέρα στην άλλη να συμβεί κάτι [κακό]».

Πηγή ΟΤ