Τριήμερο συνέδριο Μνήμης και τιμής για τον δημοσιογράφο, συγγραφέα και αγωνιστή Θέμο Κορνάρο στον Σίβα Φαιστού
Της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*
Το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας και ο Πολιτιστικός Σύλλογος Σίβα Μεσαράς ‘Θέμος Κορνάρος’, θέλοντας να τιμήσουν τη Μνήμη του δημοσιογράφου, συγγραφέα και αγωνιστή Θέμου Κορνάρου, συνδιοργανώνουν, στο χωριό του, τον Σίβα Μεσαράς, τριήμερο συνέδριο, στις 5, 6 και 7 Ιουλίου 2024, και σας προσκαλούν να το παρακολουθήσετε.
Το πρόγραμμα
Παρασκευή 5 Ιουλίου 2024
17.20 Εγγραφή των συνέδρων
17.40 Καλωσόρισμα από τον Πολιτιστικό Σύλλογο Σίβα «Θέμος Κορνάρος»
Χαιρετισμοί από εκπροσώπους Αρχών και Φορέων
Καλωσόρισμα από το Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας. Γιατί αυτό το Τριήμερο
Κήρυξη της έναρξης των εργασιών του συνεδρίου από τον Περιφερειάρχη Κρήτης κ. Σταύρο Αρναουτάκη
Α’ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
Προεδρείο: Τίτος Ταγαράκηςκαι Λίζα Σκλάβου
18.00 Ευαγγελία Ανδρουλιδάκη, νηπιαγωγός, «Ο Θέμος Κορνάρος και ο Σίβας»
18.20 (+) Ευαγγελία Πετρουγάκη, φιλόλογος, ποιήτρια, συγγραφέας, «ΘέμοςΚορνάρος» (Το κείμενο της μακαριστής Ευαγγελίας Πετρουγάκη θα διαβάσει η Μαρία Χαραλαμπάκη, πρόεδρος της Ένωσης Φιλολόγων Νομού Ηρακλείου.)
18.40 Γιώργος Διακάκης, φιλόλογος, «Η ακανθώδης πολιτική ζωή στα έργα του Θέμου Κορνάρου»
19.00 Σπύρος Κατσαραπίδης, ΜΑ φιλόλογος, ερευνητής, «Η τέχνη του στρατοπέδου. Η περίπτωση του Θέμου Κορνάρου»
19.20 Μιχάλης Τρούλης, φιλόλογος, πρόεδρος της Δημόσιας ΒιβλιοθήκηςΡεθύμνου, «Ο Θέμος Κορνάρος στο Στρατόπεδο Χαϊδαρίου»
19.40 Αντώνης Χουρδάκης, καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος τουΠανεπιστημίου Κρήτης, και Μανώλης Κουναλάκης, εκπαιδευτικός,διδάκτορας του Πανεπιστημίου Κρήτης, «Η διδακτική της ιστορίας της Κατοχής και τηςΜετεμφυλιακής περιόδου: Το παράδειγμα του Θέμου Κορνάρου»
20.00 Έφη Ψιλάκη, διδάκτοραςΠολιτιστικών και Κοινωνικών Επιστημών, επιμελήτριατουΜουσείου της ‘ΑγίαςΑικατερίνης’ της ΙεράςΑρχιεπισκοπής Κρήτης, «Κινηματογραφικέςαποτυπώσεις της λέπρας (με αφορμή το έργο του Θέμου Κορνάρου)»
20.20 – 20.40 Συζήτηση
Σάββατο 6 Ιουλίου 2024
Το πρωί του Σαββάτου θα έχουμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε τις ομορφιές του Σίβα και της ευρύτερης περιοχής και να ξεναγηθούμε στην Ιερά Μονή της Οδηγήτριας και στον Κομμό.
Β΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
Προεδρείο: Νίκος Ψιλάκης και Εύα Καπελλάκη
18.00 Γιώργος Κ. Τσικνάκης, ΜΑ ιστορικός, «Η ‘Σπιναλόγκα’ του ΘέμουΚορνάρου ως ιστορική μαρτυρία»
18.20 Νίκος Γιγουρτάκης, φιλόλογος, αρχαιολόγος, πρόεδρος του Μουσείου της ‘Αγίας Αικατερίνης’, «‘Τα ύστερα του κόσμου’. Η συντέλεια που … αναβλήθηκε. Ο λόγος για το πεζογράφημα του Θέμου Κορνάρου ‘Στάχτες και Φοίνικες’»
18.40 BenPetre, διδάκτορας Φιλολογίας, «OΘέμος Κορνάρος ως περιοδεύων συντάκτης στον Τύπο του Ηρακλείου ( 1928 – 1929 )»
19.00 Κώστας Γ. Τσικνάκης, ιστορικός, ερευνητής στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών, «‘Υπόσχομαι να φέρω κοντά σαςολοζώντανη την Ανατολή’. Η δημοσιογραφική αποστολή του Θέμου Κορνάρου στην Ασία το 1934»
19.20 Συζήτηση
19.40 – 20.00 Διάλειμμα
Γ΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
Προεδρείο: Αντώνης Χουρδάκηςκαι Ελένη Γουλιελμάκη
20.00 Αναστασία Τανταρούδα-Παπασπύρου, ΜΑ φιλόλογος, ερευνήτρια, «Θέμος Κορνάρος: Χαρακτήρες και πολιτικές διαδρομές»
20.20 Γεωργία ( Γιώλα ) Επιτροπάκη, ποιήτρια, ΜΑ Δημιουργική Γραφή, «Κοινωνική και Συγγραφική Ταυτότητα ενόςασίγαστου αγωνιστή»
20.40 Ζήσιμος Χ. Συνοδινός, ιστορικός, αρχειονόμος, «Ο Θέμος Κορνάρος και η Επιθεώρηση Τέχνης»
21.00 Μανόλης Δρακάκης, αναπληρωτής καθηγητής στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο, «Ο Θέμος Κορνάρος και ηεφημερίδα Αυγή (1952-1967): Σκέψεις πάνω σε κείμενα μιας μακράς σχέσης»
21.20 – 21.40 Συζήτηση
Κυριακή 7 Ιουλίου 2024
Δ΄ ΣΥΝΕΔΡΙΑ
Προεδρείο: Μανόλης Πατεδάκης και Δέσποινα Παπαδάκη
10.00 Ζαχαρίας Καψαλάκης, δάσκαλος, διδάκτορας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, «Ο Θέμος Κορνάρος μαθητής του Δημοτικού Σχολείου Σίβα, το οποίο λειτουργεί, συνεχώς, εκατό εξήντα χρόνια».
10.20 Θησέας Τσιάτσικας, φιλόλογος, επίτιμος σχολικός σύμβουλος φιλολόγων, «Τα λογοτεχνικά στοιχεία στο έργο του Θέμου Κορνάρου»
10.40 Νίκος Ι. Χουρδάκης, ψυχολόγος, ΜΑ Δημιουργική Γραφή και ΜΑ Ορθόδοξη Θεολογία, «Από τον πολύμοχθο, τον ταξικά υποδεή άνθρωπο στην τροχιά ενός συμβόλου. Η περίπτωση, ανάμεσα σε άλλες, του Θέμου Κορνάρου(1906 -1970)»
11.00 Τίτος Ταγαράκης, νομικός, πρώην πρόεδρος του Νομαρχιακού Συμβουλίου Ηρακλείου, πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Σίβα, «Πώς έβλεπε η Κρατική Ασφάλεια τη δράση του αδούλωτου συγγραφέα»
11.20 Νίκος Ψιλάκης, δημοσιογράφος, συγγραφέας, «Τα πρώτα βήματα ενός μελλοντικού συγγραφέα. Μαρτυρίες και τεκμήρια για τη ζωή και το έργο του Θέμου Κορνάρου»
11.40 Ιωάννης Τζωρτζακάκης, αρχαιολόγος, ιστορικός της Τέχνης, μουσειολόγος, διδάκτορας Αρχιτεκτονικής του ΑΠΘ,«Γιάννης Ρίτσος – Θέμος Κορνάρος: με αφορμή ένα ποίημα»
12.00 Παρεμβάσεις – Καταθέσεις μαρτυριών
12.20 Συζήτηση
12.50 Απολογισμός
13.00 (Από) Χαιρετισμοί
Ο Σίβας Φαιστού
Πριν ο λόγος κυλίσει στο ποτάμι της ιστορίας για τον σπουδαίο συγγραφέα – Άνθρωπο Θέμο Κορνάρο, ας μιλήσουμε για το ιστορικό αυτό χωριό του Δήμου Φαιστού της επαρχίας Πυργιωτίσσης.
Το χωριό είναι η γενέτειρα, του Αγίου Ιωάννη του Ξένου και του Ιωάννη Στεφανάκη ή Σκουντή ο οποίος πολέμησε κατά την Επανάσταση του 1821 υπό τον θ. Κολοκοτρώνη. Αργότερα έλαβε μέρος στην Επανάσταση του 1866 και χρημάτισε αντιβασιλέας.
Ο συγγραφέας και αγωνιστής Θέμος Κορνάρος, που έζησε από το 1904 μέχρι το 1970, γεννήθηκε στον Σίβα. Μεταξύ των βιβλίωντου διακρίνουμε τη Σπιναλόγκα, το Άγιον Όρος και το Στρατόπεδο Χαϊδαρίου. Προς τιμήν ιδρύθηκε το 1984 από τη δημιουργική νεολαία του Σίβα ο Εκπολιτιστικός Σύλλογος «Θεμος Κορνάρος». Και από τότε διοργανώνονται πολιτιστικές εκδηλώσεις τον Αύγουστο.
Πρώτες μαρτυρίες για κατοίκηση στον χώρο που καταλαμβάνει σήμερα ο Σίβας προέρχονται από την Μινωική εποχή. Δύο πρωτομινωικοί τάφοι βρίσκονται στην περιοχή «Μοναστηριακό πηγάδι». Οι τάφοι χρονολογούνται στην Πρωτομινωική ΙΙ, γύρω στα 2700 με 2400 π. Χ. και ανασκάφηκαν για πρώτη φορά το 1906 από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή με έδρα τη Φαιστό.
Οι κρήνες
Ένα κτίσμα που παρουσιάζει αρχαιολογικό ενδιαφέρον είναι το συγκρότημα ύδρευσης, που βρίσκεται στην είσοδο του χωριού. Το σύστημα χρονολογείται στο 15ο αιώνα και αποτελείται από τρία τμήματα:
- Την κυρίως δεξαμενή,
- Τις γούρνες για το πότισμα των ζώων και
- Ένα χώρο κατάλληλα διαμορφωμένο για το πλύσιμο των ρούχων
- Η κυρίως κρήνη είναι λιθόχτιστη με πρόσοψη από λαξευτούς πωρόλιθους.
Μια δεύτερη κρήνη, της «Αγίας Μαρίνας», βρίσκεται ένα χιλιόμετρο από το χωριό, στο σημείο όπου διασταυρώνεται ο δρόμος που οδηγεί στον Σίβα με αυτόν που έρχεται από το Πετροκεφάλι και τα Πιτσίδια. Πρόκειται για ένα κτίσμα κατασκευασμένο από πωρόλιθο. Κάτω από τον κρουνό υπάρχει μεγάλη γούρνα, η οποία επικοινωνεί με 11 άλλες μικρότερες, για το πότισμα των ζώων.
Η προέλευση του ονόματος «Σίβα»
Η προέλευση του ονόματος του Σίβα δεν είναι ξεκάθαρη.
Ίσως να προέρχεται από όνομα αρχαίας κρητικής πόλης ή από Λιβυκό τοπωνύμιο «Όαση Σίβα», όπου υπήρχε ναός και μαντείο του Άμμωνος Διός ή από το λατινική λέξη silva που σημαίνει δάσος εφόσον η περιοχή είχε φυσικές πηγές και δάση.
Η Σιβιανή Μάσκα
Εδώ, τη δεκαετία του ’60 ένας νέος Ο Οδυσσέας Μεσσαριτάκης θέλοντας να φτιάξει ένα πρωτότυπο παιχνίδι μιας και δεν υπήρχαν χρήματα για ν αγοράσει, βρήκε στο χωράφι τον κορμό του φυτού Αθάνατος και με την εφηβική φαντασία το στόλισε με αποτέλεσμα να γίνει μια μοναδική αποκριάτικη μάσκα που όμοιά της δεν υπήρχε στα γειτονικά χωριά. Βέβαια υπήρχε κι ένας προφορικός μύθος που η θεία μου είχε αφηγηθεί σε μένα και το έχω καταγράψει με πολύ μεγάλο ενδιαφέρον.
Θέμος Κορνάρος
Ο Θέμος Κορνάρος γεννήθηκε στις αρχές του εικοστού αιώνα στον όμορφο Σίβα, έζησε φτωχικά τα παιδικά του χρόνια μετά έφυγε και βρέθηκε στην Αθήνα όπου εργάστηκε για ναπαρακολουθεί μαθήματα στο Πανεπιστήμιο . Ο Φώτος Πολίτης τον ενθάρρυνε να δημοσιεύσει το βιβλίο του «Άγιον Όρος» το οποίο απαγορεύτηκε από την εισαγγελία.
Κατά τη διάρκεια της Κατοχής ανέπτυξε αντιστασιακή δράση και συνελήφθη από τους Γερμανούς μεταφέρθηκε στο στρατόπεδο Χαϊδαρίου όπου φυλακίστηκε και βασανίστηκε.
«Κουμπάρε Μάο»
Η παρακάτω μαρτυρία προέρχεται από το βιβλίο του Λεωνίδα Κύρκου “Στιγμές από την προσωπική μου διαδρομή” και αναφέρεται στο ταξίδι της ελληνικής αντιπροσωπείας στην Κίνα, με αφορμή τα δέκα χρόνια από την Κινέζικη επανάσταση και σε ένα ανέκδοτο επεισόδιο με το Θέμο Κορνάρο, μέλος της αποστολής, και τον ηγέτη της Κίνας, Μάο Τσετούνγκ. Η αποστολή συνάντησε την πρώτη μέρα τον Τσου Εν Λάι σε μια δεξίωση προς τιμήν των ξένων αντιπροσωπειών, ενώ δύο μέρες μετά έγινε η συνάντηση με το Μάο, όπου επιλέχθηκε να πάει ο Θέμος Κορνάρος, ο κουμπάρος της εργατικής τάξης, για τον οποίο πάντως ο Κύρκος λέει: “Μπορεί να μην ήταν μεγάλος μυθιστοριογράφος, ήταν όμως έξοχος ρεπόρτερ, με διεισδυτική ματιά και γλαφυρή πένα”.
Όλοι ήμασταν γοητευμένοι. Είχαμε δει από κοντά ένα από τα κεντρικά πρόσωπα της διεθνούς σκηνής (σ.σ. τον Τσου εν Λάι), από τους ηγέτες της Μεγάλης Πορείας, και τώρα πρωταγωνιστή της πολιτικής της ειρηνικής συνύπαρξης. Το ταξίδι άρχιζε καλά.
Πέσαμε στα κρεβάτια μας σαν κούτσουρα. Η κούραση και οι συγκινήσεις μάς αντάμειψαν με έναν βαθύ και χορταστικό ύπνο. Την άλλη μέρα, στο πρόγευμα, μας είπαν πως την επομένη θα μας δεξιωνόταν ο Μάο. Αυτήν τη φορά δεν καλούνταν όλοι, αλλά τρεις από κάθε αντιπροσωπεία. Και μας παρακαλούσαν να ορίσουμε έγκαιρα τους τρεις.
Τα πράγματα δυσκόλευαν. Όλοι μας θέλαμε να γνωρίσουμε από κοντά το “θείο” Μάο. Ο θρύλος γύρω από το πρόσωπό του γεννούσε αυτή την εύλογη επιθυμία. Ποιοι θα ήταν όμως οι τρεις;
Συμφωνήσαμε αμέσως ότι πρώτος θα ήταν ο αρχηγός της ομάδας, ο Γεώργιος Μαύρος. Ήταν πολλές φορές υπουργός, με βαθιές γνώσεις στα διεθνή προβλήματα, ικανός συζητητής, που προφανώς θα μετέφερε τις απόψεις της ελληνικής πλευράς. Δεύτερος προκρίθηκε ο Τάσος Δρούλιας, κυβερνητικός βουλευτής, μεγαλέμπορος σταφίδας από την Αχαΐα. Φαντάσου να μπορούσε να πείσει το Μάο να τρώνε οι Κινέζοι σταφίδα -έστω από μία το μήνα! Τώρα το πρόβλημα έμπαινε για τον τρίο. Με το Θέμο κοντεύαμε να λιποθυμήσουμε. Να ‘ρθουμε στην Κίνα και να μη δούμε το Μάο!
Οι άλλοι σκέφτηκαν λίγο μόνοι τους και μας ανακοίνωσαν την πρότασή τους: “Η τρίτη θέση είναι για τους δυο σας. Είστε οι αριστεροί της παρέας και το δικαιούστε”.
Τώρα το πρόβλημα έγινε δυσκολότερο. Δηλαδή, ποιος; Έπεσε βαθιά σιωπή. Στο τέλος μίλησα με συγκίνηση:
“Θέμο, θα πας εσύ. Είσαι ο πιο παλιός, πιο βασανισμένος. Είσαι και συγγραφέας, και ο Μάο είναι και ποιητής”.
“Αποκλείεται”, απάντησε ο Θέμος, κι ας φαινόταν ότι το λαχταρούσε πολύ. “Εσύ είσαι διευθυντής της Αυγής και μέλος της ΕΕ της ΕΔΑ. Θα πας εσύ”.
“Θέμο”, του λέω, “μη γίνεσαι παιδί. ΤΟ ξέρω πως το θέλεις πολύ, όπως κι εγώ. Όμως δε γίνεται να πάμε και οι δύο. Σκέψου σε τι δύσκολη θέση θα με φέρεις όταν οι “κάτω” θα μου λένε, και με το δίκιο τους: ‘Μα καλά δεν ντράπηκες ν’ αφήσεις το Θέμο έξω; Έχουμε πολλούς σαν κι αυτόν;”.
Ο Θέμος τριγύρναγε σα θηρίο στο κλουβί. Αλλά πάλι, να φάει γλυκό από το στόμα ενός παιδιού; Και μ’ αγαπούσε.
Στο τέλος είπε: “Ας μη βασανίζουμε τους άλλους. Ας γίνει το δικό σου”.
Την άλλη μέρα μας ειδοποίησαν να ετοιμαστεί η τριάδα για το ραντεβού με το Μάο. Ετοιμάστηκαν, στολίστηκαν και έφυγαν αφήνοντάς μας σ’ ένα κλίμα απογοήτευσης. Γύρισαν σε δύο ώρες καταχαρούμενοι. Μας τα αφηγήθηκε ο Γ. Μαύρος. Τους πήγαν σε μια παγόδα, όπου στην κεντρική αίθουσα περίμεναν όλοι. Σε μια στιγμή η πόρτα του γραφείου του Μάο άνοιξε και οαρχηγός της Κίνας έκανε την επιβλητική του εμφάνιση, περιστοιχιζόμενος από τους στενούς συνεργάτες του και μια ομάδα φρουρών. Προχώρησε προς το κέντρο της αίθουσας και ετοιμαζόταν να πει δυο λόγια χαιρετιστήρια, οπότε, ξαφνικά, πετάχτηκε ένα μαυροτσούκαλο αιλουροειδές, έσπασε τον κύκλο των φρουρών και χύμηξε στο Μάο. Τον αγκάλιασε σφιχτά απ’ το λαιμό, τον φιλούσε και κραύγαζε σε μιαν ακατάληπτη γλώσσα, δύσκολα κατανοητή ακόμα και απ’ τους Έλληνες: “Κουμπάρε Μάο!”
Ήταν ο Θέμος! Όλοι φοβήθηκαν τη συνέχεια. Οι φρουροί, κατάπληκτοι, δεν πρόλαβαν να επέμβουν. Ο Μάο περίμενε ατάραχος, μόνο προσπαθούσε να καταλάβει τι έγινε και να ξεκλειδώσει χωρίς βίαιες κινήσεις το αγκάλιασμα του Θέμου από το λαιμό του. Πού όμως! Ο Θέμος, σε κατάσταση αλλοφροσύνης, μιλούσε ακατάπαυστα με τη βαριά κρητική προφορά του, που τώρα δεν την καταλάβαινε κανείς απολύτως. Του ‘λεγε για την αγάπη που έτρεφε ο λαός μας γι’ αυτόν και για τα έργα του, και δώστου ματς-μουτς. Επιτέλους, κάποτε, ο Θέμος ηρέμησε, ο Μαύρος κάλεσε έναν αξιωματούχο και εξήγησε πως το αιλουροειδές ήταν Έλληνας αντιπρόσωπος, ο συγγραφέας Θέμος Κορνάρος, και πως ήθελε απλώς να δείξει την αγάπη του. Ο Μάο άκουσε τις εξηγήσεις, αγκάλιασε το Θέμο, άρχισε να του μιλάει στα κινέζικα, ενώ ο Θέμος απαντούσε στα κρητικά. Σε λίγο δόθηκαν από το μικρόφωνο οι απαραίτητες εξηγήσεις και η κατάσταση ηρέμησε, ώσπου έφυγαν οι προσκαλεσμένοι.
Στο ξενοδοχείο εμείς και όλοι οι άλλοι υποδεχτήκαμε το Θέμο με ζητωκραυγές και χειροκροτήματα.
“Καλά, τι του ‘λεγες και τι σου έλεγε;” ήταν η εύλογη απορία όλων.
“Δύο ποιητές μπορούν και καταλαβαίνονται και μόνο από τα μάτια. Δε χρειάζεται άλλη γλώσσα”.
Το γεγονός προκάλεσε κατάπληξη. Την άλλη μέρα το περιέγραφαν οι κινέζικες εφημερίδες με τίτλο “Κουμπάρε Μάο!” δίνοντας πληροφορίες για την ικανοποίηση του Μάο και την αγωνία της φρουράς ασφαλείας.
Υ.Γ. Οι πληροφορίες ελήφθησαν από το βιβλίο του Άη Γιάννη του Ξένου και από το διαδίκτυο.
__________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]
