Τουρκία: Πώς η προβληματική οικονομία βλάπτει τον Ερντογάν

Στο Μεγάλο Παζάρι της Κωνσταντινούπολης οι κάποτε ακμαίοι έμποροι τα έχουν βρει σκούρα. Αλλά και οι μεγάλες επιχειρήσεις της Τουρκίας δεν τα πάνε καλύτερα.

Σχεδόν το ένα τρίτο των 500 μεγαλύτερων ομίλων της χώρας εμφάνισαν λειτουργικές ζημίες πέρυσι, σύμφωνα με το Βιομηχανικό Επιμελητήριο της Κωνσταντινούπολης. Η ανεργία αυξάνεται σε εθνικό επίπεδο. Οι πτωχεύσεις πολλαπλασιάζονται. Οι εταιρείες προειδοποιούν για αυξανόμενη δυσφορία σε ολόκληρους τομείς.

Το συμπέρασμα είναι προφανές: Η οικονομία της Τουρκίας, που κάποτε φαινόταν να επαναλαμβάνει την επιτυχία της Νότιας Κορέας, βρίσκεται σε τέλμα.

Ο άμεσος λόγος είναι ένα πρόγραμμα σταθεροποίησης που τέθηκε σε εφαρμογή πριν από σχεδόν δύο χρόνια από τον υπουργό Οικονομικών Μεχμέτ Σιμσέκ. Η αποστολή του ήταν να ανασύρει την οικονομία της Τουρκίας, ύψους 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, από το χείλος του υπερπληθωρισμού και της κρίσης του ισοζυγίου πληρωμών, η οποία προκλήθηκε σε μεγάλο βαθμό από τις πολιτικές ανάπτυξης εξαιρετικά χαμηλών επιτοκίων που προτιμούσε προηγουμένως ο Ερντογάν.

Μόλις τον Φεβρουάριο, η νέα προσέγγιση φαινόταν να λειτουργεί. Ακόμα και ο Ερντογάν φαινόταν να είναι αφοσιωμένος στο ορθόδοξο σχέδιο, που περιλαμβάνει εξαιρετικά υψηλά επιτόκια και αυστηρότερες κρατικές δαπάνες, παρά το κόστος που είχε στη δημοτικότητά του.

Ο πληθωρισμός είχε σχεδόν μειωθεί στο μισό, στο 40% από 75% πριν ένα χρόνο. Αν και ακόμα ψηλός, αυτή η πτώση επέτρεψε στην κεντρική τράπεζα μειώσεις στα επιτόκια. Ενισχύοντας την αίσθηση ότι έρχονται καλύτερες μέρες, το διεθνές κύρος του Ερντογάν αυξανόταν, με κολακείες από Τραμπ και Ευρώπη για τη στρατιωτική ισχύ της Τουρκίας, ως προπύργιο ενάντια στον ρωσικό ρεβανσισμό και την αστάθεια στη Μέση Ανατολή.

Αλλά στη συνέχεια παρείσφρησε η εσωτερική πολιτική

Στις 19 Μαρτίου, η σύλληψη για κατηγορίες διαφθοράς του μεγαλύτερου πολιτικού αντιπάλου του Ερντογάν, δημάρχου της Κωνσταντινούπολης και υποψηφίου της αντιπολίτευσης για την προεδρία, Εκρέμ Ιμάμογλου, πυροδότησε μαζικές διαμαρτυρίες και οικονομικό πανικό που ανάγκασε την κεντρική τράπεζα να αυξήσει ξανά τα επιτόκια και να καταναλώσει συναλλαγματικά αποθέματα για να σταθεροποιήσει το νόμισμα.

Η οικονομική ύφεση της Τουρκίας έχει αποστραγγίσει τη λαϊκή υποστήριξη του Ερντογάν, θέτοντας σε κίνδυνο τα σχέδιά του να παραμείνει στην εξουσία, τις γεωπολιτικές του φιλοδοξίες για τη χώρα και τις συνεχιζόμενες ειρηνευτικές συνομιλίες με τους Κούρδους μαχητές που βρίσκονταν σε πόλεμο με το τουρκικό κράτος για πάνω από 40 χρόνια. Σύμφωνα με τις περισσότερες δημοσκοπήσεις, ο Ερντογάν θα έχανε εύκολα από τον Ιμάμογλου εάν αύριο διεξάγονταν εκλογές – που έχουν προγραμματιστεί για το 2028.

Οι δυσκολίες έχουν εν τω μεταξύ οδηγήσει σε φήμες ότι ο Ερντογάν μπορεί να εγκαταλείψει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων που εισηγήθηκαν και εφάρμοσαν ο Σιμσέκ και ο νέος διοικητής της κεντρικής τράπεζας, Φατίχ Καραχάν, πρώην οικονομολόγος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας της Νέας Υόρκης. Αν συνέβαινε αυτό, οι τουρκικές αγορές θα ετίθεντο σε κατάρρευση, λένε οι οικονομολόγοι.

Οι προηγούμενες ανορθόδοξες πολιτικές Ερντογάν

Ήταν τον Σεπτέμβριο του 2023 όταν ο Ερντογάν αποδέχτηκε να εγκαταλείψει τις ανορθόδοξες πολιτικές τις οποίες ασπαζόταν χρόνια.

Ο 71χρονος Ερντογάν, ο οποίος προηγουμένως είχε αποκαλέσει τα επιτόκια «μητέρα και πατέρα του κακού», ανακοίνωσε στη χώρα ότι «με τη βοήθεια μιας αυστηρής νομισματικής πολιτικής, θα μειώσουμε τον πληθωρισμό σε μονοψήφια νούμερα».

Τα πραγματικά επιτόκια, τα οποία αφαιρούν τον πληθωρισμό από τα επιτόκια πολιτικής της κεντρικής τράπεζας, ήταν αρνητικά για 13 από τα 22 χρόνια που ο Ερντογάν βρίσκεται στην εξουσία, σύμφωνα με έρευνα των FT. Αυτό βοήθησε στην τόνωση της ανάπτυξης, στην αύξηση των εισοδημάτων και στη διατήρηση μιας κατασκευαστικής έκρηξης. Έθεσε επίσης τα θεμέλια για μια οικονομική κρίση.

Μέχρι τα τέλη του 2022, τα πραγματικά επιτόκια είχαν μειωθεί στο -75%. Μέχρι τα μέσα του 2023, τροφοδοτούμενα από τις υψηλές κρατικές δαπάνες μετά από έναν καταστροφικό σεισμό και την προεκλογική δημοσιονομική σπατάλη, η οικονομία υπερθερμαινόταν. Ο πληθωρισμός κυμαινόταν στο 60%, η λίρα βρισκόταν σε ελεύθερη πτώση και η Τουρκία είχε έλλειμμα τρεχουσών συναλλαγών ισοδύναμο με σχεδόν 6% του ΑΕΠ, αλλά είχε αρνητικά καθαρά αποθεματικά περίπου -60 δισ. δολάρια.

Στα προβλήματα προστέθηκε μια τεράστια νομισματική παγίδα: περίπου 140 δισεκατομμύρια δολάρια σε καταθέσεις σε λίρες που στηρίζονταν από κρατική εγγύηση κάθε φορά που η λίρα έχανε έδαφος. Το σχέδιο, που ονομάζεται KKM, υποτίθεται ότι θα στήριζε το νόμισμα, αλλά δημιούργησε επίσης μια τεράστια ενδεχόμενη υποχρέωση που έφτασε τα 100 δισεκατομμύρια δολάρια, περίπου το 10% του ΑΕΠ, το 2023.

Μέχρι τον Μάρτιο, τα χειρότερα φαινόταν να έχουν περάσει

Τα υψηλά επιτόκια κατέστειλαν την εγχώρια ζήτηση, συμβάλλοντας στο κλείσιμο του ελλείμματος τρεχουσών συναλλαγών και στη μείωση του πληθωρισμού κάτω από το 40%. Οι εισροές σε σκληρό νόμισμα ανέκαμψαν τα καθαρά αποθεματικά της κεντρικής τράπεζας σε περισσότερα από 50 δισεκατομμύρια δολάρια. Οι καταθέσεις της KKM μειώθηκαν σε ένα κλάσμα αυτού που ήταν προηγουμένως.

«Είναι ένα μικρό θαύμα που ο Σιμσέκ κατάφερε να αποπληρώσει το σχέδιο KKM και να συσσωρεύσει αποθεματικά ταυτόχρονα», είπε στους Financial Times ο Τιμ Ας, μακροχρόνιος παρατηρητής της Τουρκίας και ανώτερος στρατηγικός αναλυτής στην BlueBay Asset Management.

Αλλά στη συνέχεια ήρθε η σύλληψη του Ιμάμογλου που επιβεβαίωσε τους χειρότερους φόβους πολλών ότι ο Ερντογάν χρησιμοποιούσε την δικαστική εξουσία για να εδραιώσει το καθεστώς του. Η κυβέρνηση επιμένει ότι τα δικαστήρια της χώρας είναι ανεξάρτητα, αλλά οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι περισσότεροι Τούρκοι πιστεύουν διαφορετικά.

Προκάλεσε επίσης υψηλό οικονομικό κόστος. Για να ηρεμήσει τις αγορές, η κεντρική τράπεζα δαπάνησε περίπου 50 δισεκατομμύρια δολάρια, για να υπερασπιστεί τη λίρα. Για να καταστείλει τον πληθωρισμό, αύξησε επίσης ξανά τα επιτόκια.

Σχεδόν χίλιες εγχώριες εταιρείες έχουν πλέον υποβάλει αίτηση πτώχευσης τους πρώτους πέντε μήνες του έτους, σύμφωνα με ιστοσελίδες παρακολούθησης πτωχεύσεων, σχεδόν διπλάσιο ποσοστό από το περσινό.

Η GlobalSourcePartners, μια εταιρεία συμβούλων, επισημαίνει ότι αυτό είναι μόνο ένα κλάσμα των περισσότερων από 2 εκατομμυρίων εγγεγραμμένων εταιρειών της Τουρκίας. Ακόμα κι έτσι, τα χειρότερα μπορεί να έρθουν σύντομα, δεδομένου ότι τα πραγματικά επιτόκια είναι τιμωρητικά υψηλά στο 20% και έως και το ένα πέμπτο των τουρκικών εταιρειών βρίσκονται σε κατάσταση «ζόμπι», απαιτώντας δημοσιονομικά επιδόματα, φθηνή πίστωση ή άλλη οικονομική βοήθεια για να επιβιώσουν, σύμφωνα με μελέτη του ΔΝΤ του 2023.

Η ανατίμηση της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας, τροφοδοτούμενη από τον πληθωρισμό που ξεπερνά τον ρυθμό υποτίμησης της λίρας, έχει επιδεινώσει τον πόνο.

Η ισχυρή πολιτική συναλλαγματικής ισοτιμίας έχει βλάψει ιδιαίτερα τους εξαγωγείς, ειδικά στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, ο οποίος αντιπροσωπεύει το 10% των ετήσιων εξαγωγών της Τουρκίας.

Τα «χάδια» των Δυτικών αποθράσυναν τον Ερντογάν

Ορισμένες ξένες επιχειρήσεις έχουν επίσης επανεξετάσει τα επενδυτικά τους σχέδια. Παραδόξως, ορισμένοι λένε ότι αυτό συμβαίνει ακριβώς λόγω της γεωπολιτικής ελευθερίας που έχουν δώσει οι δυτικές κυβερνήσεις στον Ερντογάν.

«Η Τουρκία έχει αναδειχθεί σε απαραίτητο εταίρο σε θέματα περιφερειακής ασφάλειας», είπε στους FT ο Τζέι Τρουσντέιλ, διευθύνων σύμβουλος της συμβουλευτικής εταιρείας TD International.

«Αλλά το ερώτημα που θέτουν τώρα οι ξένες επιχειρήσεις στον εαυτό τους είναι: εάν η οικονομία της Τουρκίας πάρει μια δραματική τροπή προς το χειρότερο -σε ακραίες περιπτώσεις, ας πούμε, οδηγώντας σε ελέγχους κεφαλαίου ή υποχρεωτικές αυξήσεις μισθών- θα είχαν άλλες κυβερνήσεις κάποια επιρροή για να πολεμήσουν για λογαριασμό των επενδυτών;»

Όλα αυτά δημιουργούν μια ζοφερή οικονομική προοπτική. Στη χειρότερη περίπτωση, ο Ερντογάν μπορεί να εγκαταλείψει τις μεταρρυθμίσεις για να μειώσει ξανά τα επιτόκια — ακόμη και να απολύσει την οικονομική του ομάδα, έχοντας ήδη αντικαταστήσει τέσσερις διοικητές κεντρικών τραπεζών τα τελευταία πέντε χρόνια, και τρεις υπουργούς Οικονομικών.

Αυτό, με τη σειρά του, θα μπορούσε να ωθήσει τους Τούρκους αποταμιευτές να εγκαταλείψουν τη λίρα και να στραφούν στο δολάριο, κάτι που θα μπορούσε να επαναφέρει το πρόγραμμα σταθεροποίησης πίσω στην αρχή.

Ο Σιμσέκ έχει δηλώσει ότι η προοπτική ειρήνευσης με το PKK θα μπορούσε επίσης να εξοικονομήσει χρήματα για την Τουρκία καθώς η σύγκρουση έχει κοστίσει περίπου 1,8 τρισεκατομμύρια δολάρια. Τα έργα ανοικοδόμησης στη Συρία είναι μια άλλη επικερδής προοπτική. Ο σχετικά νεαρός πληθυσμός της Τουρκίας μπορεί επίσης να αποτελέσει πλεονέκτημα για τη μελλοντική ανάπτυξη. Αλλά χωρίς προσήλωση σε αυστηρή οικονομική πειθαρχία αυτά δεν γίνονται.

Εν τω μεταξύ, οι πολιτικοί και οικονομικοί κίνδυνοι που αντιμετωπίζει ο Ερντογάν αυξάνονται. Σε συνδυασμό με την πτώση της κυβέρνησης στις δημοσκοπήσεις, αυτό καθιστά πολύ πιθανή μια ακόμη έκρηξη αστάθειας στην αγορά φέτος, λένε οι αναλυτές. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα καθώς το οικονομικό status quo που ο Ερντογάν ασκεί εδώ και καιρό δεν ισχύει πλέον και η κυβέρνησή του δεν μπορεί πλέον να καταφύγει στις πολιτικές που χρησιμοποιούσε πριν για να ενισχύσει τη λαϊκή υποστήριξη.

Πηγή: ΟΤ