Στεγαστική κρίση: Σχέδιο 11 προτάσεων για προσιτή κατοικία

Η κατοικία έχει γίνει απλησίαστη για πάρα πολλούς ανθρώπους στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα μέσα ενοίκια είναι σχεδόν κατά ένα τέταρτο υψηλότερα από ό,τι το 2010 ενώ το κόστος αγοράς κατοικίας έχει αυξηθεί κατά 50%.

Αυτό αποτελεί μια σκληρή πραγματικότητα για πάνω από το 10,6% των Ευρωπαίων που ζουν στις πόλεις και το 7% στις αγροτικές περιοχές σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat 2024.

Τα στοιχεία είναι ακόμη πιο ανησυχητικά όσον αφορά τους νέους, καθώς περίπου το 47% των νέων Ευρωπαίων (18-34) εξακολουθούν να ζουν με τους γονείς τους.

Ενας από τους σημαντικότερους παράγοντες της στεγαστικής κρίσης που πλήττει τις πόλεις της ΕΕ είναι οι βραχυχρόνιες μισθώσεις. Πέρυσι η Βαρκελώνη έγινε πρωτοσέλιδο σε όλο τον κόσμο, όταν ανακοίνωσε ότι θα απαγορεύσει τις βραχυχρόνιες μισθώσεις έως το τέλος του 2028.

Στη Λισαβόνα υπολογίζεται ότι το 60% των κατοικιών είναι πλέον καταλύματα διακοπών, μειώνοντας το απόθεμα μονάδων μακροχρόνιας μίσθωσης και ανεβάζοντας το κόστος. Η πόλη, η οποία πρόσφατα κατατάχθηκε ως το τρίτο λιγότερο οικονομικά βιώσιμο μέρος για να ζήσει κανείς παγκοσμίως, έχει χάσει περίπου το 30% του πληθυσμού της από το 2013.

Το περασμένο καλοκαίρι δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι συγκεντρώθηκαν σε παραλίες της Μαγιόρκα και των Καναρίων Νήσων, κρατώντας πλακάτ διαμαρτυρόμενοι για τον υπερτουρισμό.

Σε ορισμένους από τους πιο δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς της Ευρώπης, τα ενοίκια έχουν φτάσει σε αστρονομικά επίπεδα. Σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη, η Ρώμη, η Λισαβόνα και η Νίκαια, τα ενοικιαζόμενα ακίνητα που κάποτε ήταν προσιτά για τις οικογένειες είναι πλέον απρόσιτα. Οι πλατφόρμες βραχυχρόνιας μίσθωσης, όπως η Airbnb, αναφέρονται συχνά ως σημαντικός παράγοντας της κρίσης, καθώς οι ιδιοκτήτες ακινήτων βγάζουν τα σπίτια τους από την αγορά για να εξυπηρετήσουν τους τουρίστες.

«Πίσω από αυτούς τους αριθμούς κρύβονται ιστορίες όπως αυτή της Πάολα, η οποία έγινε δεκτή σε ένα μεταπτυχιακό στη Μαδρίτη, δύο ώρες μακριά από τη γενέτειρά της, αλλά αδυνατεί να πληρώσει ένα δωμάτιο στην ισπανική πρωτεύουσα. Ή του Καρλ που πρόσφατα βρήκε δουλειά σε μια μικρή πόλη κοντά στη Λυών, αλλά κοιμάται στο αυτοκίνητό του, καθώς του λείπουν οι μισθοί τριών μηνών που απαιτούνται ως εγγύηση. Ή η Μπρούνα, μια ανύπαντρη μητέρα τριών παιδιών, στριμωγμένη σε ένα διαμέρισμα ενός υπνοδωματίου επειδή ο μισθός της δεν φτάνει άλλο», αναφέρει χαρακτηριστικά το Euroactive.

Η στέγαση και το κόστος διαβίωσης ήταν βασικά ζητήματα που οδήγησαν τους πολίτες στις κάλπες στις τελευταίες εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Ηδη το τελευταίο διάστημα ο επίτροπος Στέγασης προχωρά σε ένα κύκλο συναντήσεων με αξιωματούχους, τοπικούς παράγοντες και επιχειρήσεις προκειμένου τροφοδοτήσουν το ευρωπαϊκό σχέδιο για την προσιτή στέγαση το οποίο όμως βρίσκεται ακόμα σε στάδιο επεξεργασίας.

Ευρωπαΐοι δήμαρχοι συγκεντρώθηκαν τις προηγούμενες μέρες στην Ευρώπη και με επικεφαλής τον δήμαρχο της Βαρκελώνης, Ζάουμε Κολμπόνι, κατέθεσαν σχέδιο έντεκα προτάσεων, σύμφωνα με το Euroactive για την εξασφάλιση οικονομικά προσιτών, αξιοπρεπών κατοικιών και την αντιμετώπιση της κερδοσκοπίας, της ανισότητας και της έλλειψης στέγης.

«Η πρόσβαση στη στέγαση έχει γίνει ο κύριος παράγοντας ανισότητας στην Ευρώπη», ανέφερε χαρακτηριστικά ο Δήμαρχος Βαρκελώνης.

Μεταξύ των δημάρχων που υπογράφουν το σχέδιο είναι η Δήμαρχος του Λας Πάλμας στα Κανάρια Νησιά, ο Δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας, οι Δήμαρχοι της Ρώμης και τους Μιλάνου κ.α.

Ενδυνάμωση των τοπικών και περιφερειακών αρχών

Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την οικονομικά προσιτή στέγαση θα πρέπει να αναγνωρίζει την πλούσια ποικιλία των στεγαστικών μοντέλων και τον ζωτικό ρόλο των κοινωνικών, δημόσιων, συνεταιριστικών, μη κερδοσκοπικών και περιορισμένης κερδοσκοπίας παρόχων στέγασης. Οι δήμοι διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στη διασφάλιση της πρόσβασης σε αξιοπρεπή, κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση μέσω των αρμοδιοτήτων τους στον πολεοδομικό σχεδιασμό, τη χρήση γης, τους οικοδομικούς κανονισμούς και τις άδειες, την κινητικότητα και άλλες δημόσιες υπηρεσίες.

Προτεραιότητα στη στέγαση στον επόμενο προϋπολογισμό της ΕΕ

Η ποιοτική και οικονομικά προσιτή στέγαση πρέπει να αποτελέσει ξεκάθαρο στόχο στο επόμενο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο (ΠΔΠ), πέρα από την πολιτική συνοχής. Η μετατόπιση πόρων στο πλαίσιο της πολιτικής συνοχής από μόνη της δεν θα επιλύσει την κρίση της στέγασης. Οι νέες προτεραιότητες απαιτούν νέα χρηματοδότηση, συμπεριλαμβανομένης της καλύτερης ανάμειξης διαφορετικών πηγών και ανακυκλούμενων κεφαλαίων για τη διατήρηση των δημόσιων επενδύσεων σε οικονομικά προσιτή στέγαση.

Αναθεώρηση των κανόνων για τις κρατικές ενισχύσεις και τις δημόσιες συμβάσεις

Πρέπει να εξαιρέσουμε τις επενδύσεις σε κοινωνικούς, δημόσιους, συνεταιριστικούς και μη κερδοσκοπικούς παρόχους στέγασης από τους περιορισμούς των κρατικών ενισχύσεων. Η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής των κρατικών ενισχύσεων πέραν της κοινωνικής στέγασης θα επιτρέψει στις τοπικές και περιφερειακές αρχές να επενδύσουν σε μοντέλα και σχήματα που ενισχύουν την οικονομική προσιτότητα της στέγασης και προωθούν γειτονιές χωρίς αποκλεισμούς. Οι δημόσιες συμβάσεις μπορούν επίσης να ενισχύσουν τις δημόσιες επενδύσεις σε αξιοπρεπή κοινωνική και οικονομικά προσιτή στέγαση.

Μητρώο διαφάνειας στις συναλλαγές ακινήτων

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων πρέπει να θέσουν σαφείς κοινωνικές προϋποθέσεις για τη χορήγηση ευρωπαϊκών κονδυλίων και δανείων, ώστε να αποτραπεί η κερδοσκοπία. Χρειάζεται ένα μητρώο διαφάνειας των συναλλαγών ακινήτων σε ολόκληρη την ΕΕ, το οποίο θα προσδιορίζει τον πραγματικό δικαιούχο κάθε ακινήτου, ώστε να διασφαλίζεται η διαφάνεια και η λογοδοσία. Η αντιμετώπιση της χρηματοδότησης της στέγασης και η εφαρμογή υγιών κανονισμών στην αγορά κατοικίας μπορούν να περιορίσουν τις ληστρικές πρακτικές των μεγάλων επενδυτών με γνώμονα το κέρδος.

Διασφάλιση της οικονομικής προσιτότητας

Οι οικονομικά προσιτές κατοικίες που κατασκευάζονται με τη στήριξη της ΕΕ πρέπει να παραμείνουν οικονομικά προσιτές και να μην πωλούνται γρήγορα στην ιδιωτική αγορά. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να τεθούν πολύ αυστηροί μακροπρόθεσμοι όροι και να διασφαλιστεί ότι η γη θα παραμείνει στην ιδιοκτησία των τοπικών αρχών. Με τη διατήρηση της γης σε δημόσια χέρια, οι τοπικές αρχές μπορούν να ελέγχουν την τύχη των κατοικιών, να αποφεύγουν την κερδοσκοπία και να διασφαλίζουν μακροπρόθεσμα την οικονομική προσιτότητα.

Ρύθμιση των βραχυχρόνιων μισθώσεων

Αυτές έχουν θέσει σε κίνδυνο τα δικαιώματα των ανθρώπων και έχουν διαταράξει τις τοπικές κοινότητες, προκαλώντας εκτοπισμό και εξευγενισμό. Είναι σημαντικό να εφαρμοστεί πλήρως το πλαίσιο της ΕΕ για τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και να διασφαλιστεί ότι οι πλατφόρμες συμμορφώνονται με τους περιφερειακούς και τοπικούς κανονισμούς. Προτείνουν δε να προχωρήσει ένα βήμα παραπέρα από τον ισχύοντα κανονισμό για την προστασία του δικαιώματος στη στέγαση.

Ενσωμάτωση της προοπτικής του φύλου και της ποικιλομορφίας

Οι πολιτικές αστικής ανάπτυξης και στέγασης πρέπει να αντιμετωπίζουν τις ειδικές ανάγκες και προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες και οι ευάλωτες ομάδες, εξασφαλίζοντας πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή, αξιοπρεπή και ασφαλή στέγαση και περιβάλλον διαβίωσης.

Στήριξη των μικρών δήμων και περιφερειών

Οι μικροί δήμοι, τα νησιά ή οι ορεινές περιοχές αντιμετωπίζουν ιδιαίτερες προκλήσεις, συμπεριλαμβανομένης της περιορισμένης πρόσβασης σε χρηματοδότηση, της δημογραφικής μείωσης και της δυνητικής πίεσης που συνδέεται με τον τουρισμό. Απαιτείται μια στοχευμένη προσέγγιση για την υποστήριξη των στεγαστικών τους αναγκών.

Ανάπτυξη δεξιοτήτων για τον τομέα της στέγασης

Χρειαζόμαστε εργαζόμενους εξοπλισμένους με τις δεξιότητες που θα οδηγήσουν στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση, ιδίως στην απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στον κατασκευαστικό τομέα. Οι τοπικές και περιφερειακές αρχές διαδραματίζουν κεντρικό ρόλο στην προώθηση αυτών των δεξιοτήτων.

Βιώσιμα κτίρια

Η οδηγία για την ενεργειακή απόδοση των κτιρίων έχει ουσιαστικό αντίκτυπο στο να καταστεί ο κατασκευαστικός κλάδος πιο βιώσιμος. Ωστόσο θα πρέπει να αποφευχθούν οι πρακτικές τις «ανακαίνισης» οι οποίες οδηγούν σε αύξηση των ενοικίων και τελικά σε εξώσεις.

Τερματισμός της έλλειψης στέγης

Το Ευρωπαϊκό Σχέδιο για την Προσιτή Στέγαση πρέπει να υποστηρίξει την προσέγγιση «Πρώτα η στέγαση», η οποία συνδυάζει την επαναστέγαση με υψηλής ποιότητας υπηρεσίες κοινωνικής υποστήριξης για την προώθηση συστημικών αλλαγών και τον τερματισμό της έλλειψης στέγης.