Παραχώρηση του DNA των νεογνών σε ιδιωτικές εταιρείες από το υπουργείο Υγείας

Σοβαρά ζητήματα βιοηθικής, διαφάνειας και προστασίας προσωπικών δεδομένων δημιουργεί η εφαρμογή μαζικού προγράμματος ελέγχου του γονιδιώματος 100.000 νεογνών, τα οποία θα γεννηθούν από την αρχή του έτους, μέχρι και το 2029.

Το πρόγραμμα αυτό εντάσσεται σε σύμβαση με αμερικανικές ιδιωτικές εταιρείες που φέρεται να έχει υπογράψει ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης και το θέμα έχει ξεσηκώσει το ιατρικό σώμα, με ανακοινώσεις της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Γενετικής, την Ελληνική Νεογνολογική Εταιρεία, την Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας. Την αντίθεσή του έχει δηλώσει και το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, το οποίο αρνείται να παραχωρήσει δείγματα αίματος των νεογνών.

Μάλιστα, το θέμα έθεσε στη Βουλή ο υπεύθυνος του Τομέα Υγείας του ΠΑΣΟΚ, βουλευτής Ιωάννης Τσίμαρης την περασμένη εβδομάδα, αλλά και στην Ευρωβουλή, ο ευρωβουλευτής της Ελληνικής Λύσης Μανώλης Φράγκος.

Το Επιστημονικό Συμβούλιο του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού, με ομόφωνη απόφασή του, έχει διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις και δεν έχει προβεί σε παραχώρηση νεογνικών δειγμάτων στις εν λόγω ιδιωτικές εταιρείες

To γονιδίωμα ποντικιού με σύνδρομο Down

Στην κοινή ανακοίνωση της Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Γενετικής και της Ελληνικής Νεογνολογικής Εταιρείας επισημαίνεται ότι ο νεογνικός γενωμικός προσυμπτωματικός έλεγχος (screening) θα διενεργηθεί εξολοκλήρου από δύο ιδιωτικές εταιρείες αμερικανικών συμφερόντων, οι οποίες, στη συνέχεια, θα διατηρούν τα γενωμικά δεδομένα των νεογνών σε ανάλογη βιοτράπεζα.

Το συγκεκριμένο πρόγραμμα θα βασιστεί στην παραχώρηση των νεογνικών δειγμάτων (σε ψευδοανωνυμοποιημένη μορφή) από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού (ΙΥΠ), όπου διενεργείται το εθνικό πρόγραμμα βιοχημικού screening από 50ετίας. Σημειώνεται ότι το Επιστημονικό Συμβούλιο του ΙΥΠ, με ομόφωνη απόφασή του, έχει διατυπώσει σοβαρές επιφυλάξεις και δεν έχει προβεί σε παραχώρηση νεογνικών δειγμάτων στις εν λόγω ιδιωτικές εταιρείες.

Το νεογνικό γενωμικό screening έχει στόχο την έγκαιρη διάγνωση σπάνιων γενετικών νοσημάτων και την άμεση θεραπευτική αντιμετώπιση των πάσχοντων νεογνών πριν την εμφάνιση μη αναστρέψιμων επιπλοκών. Πρόκειται για πεδίο ιδιαίτερου επιστημονικού ενδιαφέροντος, που εμπίπτει στην Εξατομικευμένη Ιατρική Ακριβείας του μέλλοντος.

Υπό διεθνή διερεύνηση το γενωμικό screening

Έτσι, οι δύο επιστημονικές εταιρείες υπογραμμίζουν ότι ενώ το γενωμικό screening είναι διεθνώς υπό διερεύνηση, το ελληνικό υπουργείο Υγείας προχωρεί σε άμεση εφαρμογή του, παραβλέποντας τους προβληματισμού του Ινστιτούτου Υγείας του Παιδιού και οι οποίοι αφορούν:

• Προβλήματα ηθικής και δεοντολογίας,
• Δεν υφίσταται έγκυρη πληροφορημένη συναίνεση των γονέων
• Το γενωμικό screening παράγει δεδομένα που μπορεί να χρησιμοποιηθούν αργότερα ιατροδικαστικά, από ασφαλιστικές εταιρείες κλπ,
• Εγείρονται προβλήματα προσωπικών δεδομένων και κακόβουλης υπεξαίρεσης, εμπορικής εκμετάλλευσης κλπ.

Καταλήγοντας οι ιατρικές εταιρείες θέτουν θέμα  τεκμηρίωσης της επιστημονικής αξίας και ωφελιμότητας της εξέτασης αυτής, διεθνώς και εφόσον συμβεί αυτό, τότε ο έλεγχος να γίνει με φορέα υλοποίησης το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, αφού προηγουμένως διεξαχθεί δημόσια διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους κοινωνικούς εταίρους.

Βασική προϋπόθεση, σημειώνουν οι ειδικοί, είναι:

• Οι γονείς να ενημερώνονται διεξοδικά πριν υπογράψουν τη συναίνεσή τους,
• Να υπάρχει δυνατότητα μελλοντικής άρσης της υπογραφής από το παιδί μετά την ενηλικίωσή του,
• Η αξιοποίηση των αποτελεσμάτων να γίνεται με γνώμονα το δημόσιο συμφέρον,
• Να διασφαλίζεται η αποφυγή της εμπορικής εκμετάλλευσης, και
• Σε καμία περίπτωση τα δεδομένα αυτά να μην αναλύονται ή διατηρούνται από ιδιωτικές εταιρείες.

Η παγκόσμια κοινότητα δεν έχει αποφασίσει ακόμη σχετικά με το όφελος από το γενωμικό screening

Η αντιπολίτευση

Ο βουλευτής Ιωάννης Τσίμαρης αναφέρθηκε στη σύμβαση της 12.6.2024 με την οποία το Υπουργείο Υγείας δεσμεύεται να παραχωρούνται στις ιδιωτικές εταιρείες οι 3 από τις 5 σταγόνες αίματος βρεφών που συλλέγονται κατά τη γέννηση στη χώρα μας, για αλληλούχιση ολόκληρου του γονιδιώματος.

Πέραν των προβλημάτων που δημιουργούνται στο υπάρχον εθνικό πρόγραμμα Προληπτικού Ελέγχου Νεογνών που γίνεται από το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού καθώς εκχωρούνται οι 3 από τις 5 σταγόνες που συλλέγονται, ο κ. Τσίμαρης σημείωσε ότι η αξιοποίηση των δυνατοτήτων του γονιδιωματικού ελέγχου δεν έχει γίνει ακόμη επιστημονικά αποδεκτή.

Και όταν συμβεί αυτό, τότε θα πρέπει να γίνει με σαφείς κανόνες και πρωτόκολλα, μετά από ανοικτή δημόσια συζήτηση και διαβούλευση, καθώς και με διαδικασίες υπό πλήρη δημόσιο έλεγχο.

Ο Ευρωβουλευτής Μανώλης Φράγκος έθεσε θέμα διερεύνησης από την Κομισιόν του λόγου μη δημοσιοποίησης της σύμβασης, καθώς υπάρχει συμφωνία εμπιστευσιμότητας, καθώς και εάν η σύμβαση πληροί τις προϋποθέσεις που θέτει ο νόμος περί προστασίας προσωπικών δεδομένων.

Οι νοσοκομειακοί γιατροί

Από την πλευρά της η ΟΕΝΓΕ, σημείωσε ότι η σύμβαση αφορά δύο ιδιωτικές εταιρείες με την επωνυμία RealGenics και Beginnings για την εκπόνηση του προγράμματος γενωμικής χαρτογράφησης  με τίτλο FirstSteps. Το πρόγραμμα χρησιμοποιεί μία γενετική μέθοδο, η οποία καταγράφει ολόκληρο το DNA, βρίσκεται ακόμα σε ερευνητικό στάδιο και δεν έχει λάβει καν έγκριση από τις αρμόδιες διεθνείς επιτροπές γιατί εγείρονται σοβαρά βιοηθικά διλήμματα. «Σε συνθήκες που η έρευνα διεξάγεται με κριτήριο το κέρδος, τα δεδομένα για το νεογνό γίνονται αντικείμενο εμπορικής εκμετάλλευσης και κατάχρησης σε βάρος του παιδιού, αλλά και της οικογένειάς του», σημειώνει η ΟΕΝΓΕ, η οποία δηλώνει ότι απαιτεί την άμεση ακύρωση της απαράδεκτης, αντιδεοντολογικής και επικίνδυνης σύμβασης. Υπογραμμίζει δε, ότι ο αναγκαίος προληπτικός έλεγχος πρέπει να γίνεται δωρεάν για όλα τα νεογνά και να μην αποτελεί πεδίο κερδοφορίας για τους φαρμακευτικούς και ασφαλιστικούς ομίλους.

Στο υπουργείο Υγείας

Ενόσω επιστημονικοί, συνδικαλιστικοί φορείς, αλλά και η αντιπολίτευση σημαίνουν «καμπανάκι» κινδύνου, ο υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης, συναντήθηκε χθες με εκπροσώπους του τμήματος εμπορικών υποθέσεων της Πρεσβείας των ΗΠΑ και εκπροσώπους αμερικανικών βιοτεχνολογικών – ιατρικών εταιρειών. Στη συνάντηση μετείχαν επίσης, οι Υφυπουργοί Υγείας Μάριος Θεμιστοκλέους και Δημήτρης Βαρτζόπουλος, η Επιτετραμένη στην Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Ελλάδα Maria Olson και η εμπορική ακόλουθος Yuri Arthur.

Η συζήτηση επικεντρώθηκε στις πολιτικές προτεραιότητες στους τομείς των γονιδιωμάτων, τις πολιτικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη ευκαιριών στις γενετικές θεραπείες (ανάπτυξη ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού) – ιατρική ακριβείας, καθώς και τις δυνατότητες συνεργασίας με ιδιωτικούς φορείς έρευνας και παροχής υπηρεσιών υγείας.

Μετά τη συνάντηση, ο Υπουργός Υγείας Άδωνις Γεωργιάδης δήλωσε:

«Υποδεχθήκαμε σήμερα με χαρά στο Υπουργείο Υγείας τους αξιωματούχους της Αμερικανικής Πρεσβείας μαζί με εκπροσώπους αμερικανικών βιοτεχνολογικών και ιατρικών εταιρειών σε μία εξαιρετικά εποικοδομητική συνάντηση εργασίας.

Οι ελληνοαμερικανικές σχέσεις έχουν μακροχρόνιους πολιτικούς, εμπορικούς, οικονομικούς και ιστορικούς θεσμούς και βασίζονται στην κοινή δυτική κληρονομιά και στα κοινά δημοκρατικά ιδεώδη. Σε αυτό το πλαίσιο, η στενή συνεργασία μεταξύ των δύο μερών αντανακλά την σταθερή και συνεχή ενδυνάμωση των σχέσεων μας στον τομέα της Υγείας.

Συζητήσαμε για την ανάπτυξη πολιτικών πρωτοβουλιών και ευκαιριών στις γενετικές θεραπείες, την ανταλλαγή τεχνογνωσίας στους τομείς της έρευνας και παροχής υπηρεσιών υγείας ενώ ταυτόχρονα τονίσαμε την σημασία της αναβάθμισης ιατροτεχνολογικού εξοπλισμού που υλοποιείται αυτήν την περίοδο, με σύγχρονα και καινοτόμα μηχανήματα τα οποία θα προσφέρουν ποιοτικές υπηρεσίες υγειονομικής περίθαλψης προς τους πολίτες.

Η συνεχής συνεργασία μας στον τομέα της Υγείας αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες των στενών μας διμερών σχέσεων και σε αυτό το πλαίσιο θα συνεχίσουμε να εργαζόμαστε, σταθερά, αποτελεσματικά και ουσιαστικά».