Νέο πλάνο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την αντιμετώπιση της στεγαστικής κρίσης

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε, από το Στρασβούργο, το πρώτο ευρωπαϊκό σχέδιο δράσης για την προσιτή στέγη, αναγνωρίζοντας ότι η κρίση του κατοικίας έχει εξελιχθεί σε ένα από τα πιο επείγοντα ζητήματα που αντιμετωπίζουν οι ευρωπαίοι πολίτες.

…ανταπόκριση από τις Βρυξέλλες…

Η Κομισιόν διαπιστώνει πως οι τιμές κατοικιών αυξήθηκαν κατά περισσότερο από 60% την τελευταία δεκαετία, ενώ τα ενοίκια έχουν ανέβει κατά 20%, με τα νέα ενοίκια να καταγράφουν ακόμη υψηλότερες αυξήσεις στις αστικές περιοχές.

Μια ευρωπαϊκή αποτυχία;

Σύμφωνα με τα έγγραφα της Επιτροπής, η κατάσταση έχει ξεφύγει από τον έλεγχο. Ενώ η ζήτηση για στέγη αναμένεται να αυξηθεί απασχολώντας πάνω από δύο εκατομμύρια περιπτώσεις ετησίως, κυρίως στις αστικές περιοχές. Παράλληλα, οι άδειες οικοδομής έχουν μειωθεί κατά περισσότερο από 20% από το 2021. Οι βραχυχρόνιες ενοικιάσεις εκτοξεύθηκαν σχεδόν κατά 93% μεταξύ του 2018 και του 2024, περιορίζοντας περαιτέρω τις διαθέσιμες κατοικίες για τους τοπικούς κατοίκους. Αυτή η εκρηκτική αύξηση έχει μετατρέψει τη χωροθέτηση σε πολυτελές αγαθό σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις.

Ο κρυμμένος κίνδυνος για τη δημοκρατία

Η σημασία του ζητήματος υπερβαίνει τη συνήθη δημοσιογραφική αναφορά περί ενοικίων. Σύμφωνα με τον Δανό Νταν Γιόργκενσεν, Επίτροπο Ενέργειας και Κατοικίας, η αντιμετώπιση της κρίσης στέγης είναι θέμα δημοκρατίας και κοινωνικής συνοχής. Όπως δήλωσε, «δεν πρόκειται μόνο για τις στέγες πάνω από τα κεφάλια μας, η δημοκρατία μας διακυβεύεται. Επειδή αν δεν λύσουμε αυτό το ζήτημα, διακινδυνεύουμε να αφήσουμε ένα κενό που θα καταληφθεί από εξτρεμιστικές πολιτικές δυνάμεις». Το μήνυμα είναι σαφές: χωρίς άμεσες και αποτελεσματικές ενέργειες, η στεγαστική θα συνεχίσει να διαβρώνει τα θεμέλια της κοινωνικής ευστάθειας.

Η κρίση έχει ήδη συντρίψει τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων. Νέοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις σπουδές τους, αρνούνται ευκαιρίες εργασίας ή καθυστερούν τη δημιουργία οικογένειας. Απαραίτητοι εργαζόμενοι (δάσκαλοι, νοσηλευτές, πυροσβέστες και αστυνομικοί) δεν μπορούν να ζουν στις κοινότητες που εξυπηρετούν. Στις πολυκατοικίες και τις κατοικίες χαμηλής ποιότητας, συνθλίβονται άτομα σε απαράδεκτες συνθήκες διαβίωσης.

Πέντε πυλώνες δράσης

Το σχέδιο δράσης που ανακοίνωσε η Επιτροπή διακρίνεται σε πέντε σημεία:

Πρώτον, αυξάνοντας την προσφορά στέγης μέσω καινοτομίας και ταχύτερης κατασκευής. Η Ευρωπαϊκή Στρατηγική για την Κατασκευή Κατοικίας εξετάζει μεθόδους κατασκευής, διαδικασίες ψηφιακής τεχνολογίας και κυκλικές πρακτικές. Ο Γάλλος Επίτροπος, Στεφάν Σεζουρνέ, Αντιπρόεδρος για την Ευημερία και τη Βιομηχανική Στρατηγική, ανέφερε πως: «η Ευρώπη κάνει μια σαφή επιλογή να απλοποιήσει, να επενδύσει και να καινοτομήσει για να κτίσει πιο γρήγορα, πιο βιώσιμα και με χαμηλότερο κόστος». Μένει να αποδειχτεί και στην πράξη αυτό, καθώς οι καινοτόμες οικοδομικές λύσεις πρέπει να γίνουν αποδεκτές από τις Πολεοδομίες και τα χωροταξικά σχέδια, στη βάση εθνικών νομοθεσιών – που σήμερα δεν είναι ενοποιημένες.

Δεύτερον, επενδύσεις και μεταρρυθμίσεις. Η Επιτροπή αναφέρει ότι ήδη κινητοποίησε τουλάχιστον 43 δισεκατομμύρια ευρώ σε χρηματοδότηση κατοικίας και σχεδιάζει να διαθέσει επιπλέον 10 δισεκατομμύρια ευρώ στα έτη 2026 και 2027. Το σχέδιο περιλαμβάνει την αναθεώρηση των κανόνων κρατικής ενίσχυσης για τη Γενικό Οικονομικό Συμφέρον, απλοποιώντας τη δυνατότητα των κρατών να χρηματοδοτούν προσιτή και κοινωνική στέγη χωρίς προηγούμενη ειδοποίηση και έγκριση της Επιτροπής.

Τρίτον, απλούστεροι κανονισμοί. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δηλώνει ότι θα δουλέψει με εθνικές, περιφερειακές και τοπικές αρχές για να απλοποιήσει τους κανονισμούς δόμησης, τις διαδικασίες χωροταξίας, τις άδειες και τις διαδικασίες σχετικές με την ανάπτυξη κατοικίας. Μια νέα νομοθεσία για τις βραχυχρόνιες ενοικιάσει καταλυμάτων θα ενδυναμώσει τις περιοχές με στεγαστική πίεση, επιτρέποντας τις τοπικές αρχές να λαμβάνουν στοχευμένα και ανάλογα μέτρα.

Τέταρτον, το Νέο Ευρωπαϊκό Μπάουχαους (NEB) στηρίζει έργα που είναι βιώσιμα, προσιτά και υψηλής ποιότητας. Σύμφωνα με τη Τζέσικα Ρόσγουολα, Επίτροπο για το Περιβάλλον, το Νερό, την Ανθεκτικότητα και την Ανταγωνιστική Κυκλική Οικονομία, το «NEB» θα συμβάλει απευθείας στο σχέδιο δράσης προσιτής στέγης.

Πέμπτον, στήριξη για τις πιο ευάλωτες ομάδες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτίθεται να κινητοποιήσει νέες επενδύσεις σε φοιτητική και κοινωνική στέγη μέσω των προγραμμάτων Erasmus και InvestEU. Και δηλώνει ότι θα αναπτύξει πρόγραμμα εγγύησης για τη μείωση ή την εξάλειψη της ανάγκης για κατάθεση ασφάλειας για φοιτητές, σπουδαστές και μαθητευόμενους.

Η δυσκολία με τις σύντομες ενοικιάσεις

Μία από τις πιο απύθμενες πτυχές της κρίσης στέγης αφορά τη λεγόμενη «αντιπαράθεση» ανάμεσα στις ευημερίες τουρισμού και τα τοπικά δικαιώματα κατοικίας.

Η Επιτροπή δηλώνει ότι θα προτείνει νέα νομοθεσία που θα θεσπίσει ένα ξεκάθαρο, με δεδομένα, ευρωπαϊκό νομικό πλαίσιο για τη διαχείριση των βραχυχρόνιων ενοικιάσεων. Στόχος είναι να επιτρέψει στις τοπικές αρχές να λάβουν μέτρα που να προστατεύουν τα δικαιώματα κατοικίας, διατηρώντας τα οφέλη του τουρισμού.

Η αποτυχία της κοινωνικής στέγης

Η Αντιπρόεδρος της Επιτροπής, Τερέζα Ριβέρα, αρμόδια για την Καθαρή, Δίκαιη και Ανταγωνιστική Μετάβαση, δήλωσε ευθέως ότι «η πρόσβαση στην προσιτή κατοικία είναι μια σοβαρή ανησυχία για πολλούς ανθρώπους σε όλη την Ευρώπη. Για να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα, χρειαζόμαστε συνδυασμένες προσπάθειες από διαφορετικές πλευρές και ένα ευρύ φάσμα μέτρων».

Η τρέχουσα κατάσταση της κοινωνικής στέγης αποτελεί αποτυχημένα παράδειγμα ευρωπαϊκής κοινωνικής πολιτικής, καθώς μόνο το 6-7% του ευρωπαϊκού αποθέματος κατοικίας αφορά κοινωνική στέγη, δημιουργώντας περιορισμένες δυνατότητες για τα πλέον ευάλωτα άτομα ή νοικοκυριά και αυξημένο κίνδυνο πολλαπλασιασμού των αστέγων.

Ευρωπαϊκή Συμμαχία Κατοικίας και η πολιτική βούληση

Για την υλοποίηση του σχεδίου της, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σκοπεύει να ιδρύσει μια νέα «Ευρωπαϊκή Συμμαχία Κατοικίας», η οποία θα συνενώνει διακρατικές αρχές, περιφερειακές και τοπικές κυβερνήσεις, προμηθευτές κατοικίας, κοινωνικά σωματεία, κοινωνικούς εταίρους, βιομηχανικούς φορείς και τη λεγόμενη «κοινωνία των πολιτών».

Ο σκοπός αυτής της Συμμαχίας θα είναι να στηρίξει τη συνεργασία, την αμοιβαία μάθηση και την διακοίνωση καλών πρακτικών. Η Κομισιόν σχεδιάζει να παρουσιάσει μια έκθεση προόδου πριν από το τέλος της θητείας της – το 2029 – και ανακοίνωσε ότι θα διοργανώσει την πρώτη Ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής Κατοικίας το 2026.

Αυτό το σχέδιο δράσης, καίτοι εξαιρετικά φιλόδοξο, είναι το πρώτο στη σύγχρονη ιστορία της Ευρώπης, και ενσαρκώνει πέραν της πολιτικής δήλωσης, ένα οικονομικό σχέδιο και, κυριότερα, ένα κάλεσμα συνδυασμένης ενέργειας. Εάν υλοποιηθεί αποτελεσματικά, αυτό το πακέτο θα μπορούσε να αποτελέσει σημαντικό σταθμό στη χάραξη του μέλλοντος της ευρωπαϊκής κοινωνίας για τις δεκαετίες που έρχονται.