Μεσαρά: Εν αναμονή της ευφυούς γεωργίας και κτηνοτροφίας

της Εύας Νιργιανάκη…

Η Μεσαρά βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με μια ακόμα κρίσιμη πρόκληση, πώς μπορεί να μετασχηματιστεί σε πρότυπο περιοχής που εφαρμόζει ευφυείς τεχνολογίες στην πρωτογενή παραγωγή.

Η έξυπνη γεωργία και κτηνοτροφία, παρά τις τεχνολογικές εξελίξεις και τα διαθέσιμα εργαλεία, δεν έχει ακόμη βρει συστηματική εφαρμογή στη Μεσαρά. Ωστόσο οι προκλήσεις στην περιοχή είναι πολλές και σοβαρές, περιορισμένοι υδάτινοι πόροι, έλλειψη υποδομών, κλιματική αστάθεια και χαμηλή ανταποδοτικότητα. Ταυτόχρονα, όμως, υπάρχουν όλα τα εφόδια από την ύπαρξη τοπικών επιστημονικών ομάδων και μετεωρολογικών σταθμών, μέχρι την ετοιμότητα παραγωγών που αναζητούν σύγχρονες λύσεις.

Μέσα από την Παγκρήτια Αγροκτηνοτροφική Έκθεση στο Αρκαλοχώρι αναδείχθηκε, ότι η μετάβαση στην ευφυή γεωργία και κτηνοτροφία δεν είναι πλέον θεωρία, είναι πραγματικότητα που παρουσιάστηκε σε πλήθος εφαρμογών.
Στον τομέα της έξυπνης γεωργίας, παρουσιάστηκαν:

• Αισθητήρες εδάφους και φυλλώματοςγια την παρακολούθηση υγρασίας, θερμοκρασίας και θρεπτικών στοιχείων.
• Φασματογράφος ελιάς:Πώς η τεχνολογία αναλύει τον καρπό και καθοδηγεί την ποιότητα του ελαιολάδου
• Μετεωρολογικοί σταθμοίπου δίνουν τοπικά δεδομένα για πρόγνωση καιρικών συνθηκών.
• Drone ψηφιακής φυτοπροστασίας, τα οποία πραγματοποιούν ακριβείς ψεκασμούς όπου και όταν χρειάζεται.
• Ψηφιακές πλατφόρμεςπου βοηθούν τον παραγωγό να λαμβάνει ειδοποιήσεις, να σχεδιάζει την άρδευση και να μειώνει το κόστος σε νερό, ενέργεια και φάρμακα.

Στόχος είναι η βελτιστοποίηση των πόρων, η αύξηση της απόδοσης και η ενίσχυση της βιωσιμότητας των καλλιεργειών. Ο αγρότης πλέον καλείται να λειτουργήσει ως διαχειριστής δεδομένων και αποφάσεων, με επιχειρηματική προσέγγιση.

Στον τομέα της έξυπνης και αποδοτικής κτηνοτροφίας, παρουσιάστηκαν:

• Αισθητήρες που καταγράφουν ζωτικές λειτουργίες αιγοπροβάτων(θερμοκρασία, κίνηση, υγεία).
• Συστήματα παρακολούθησης των κτηνοτροφικών εγκαταστάσεων, που καταγράφουν συνθήκες όπως αερισμός, υγρασία και θερμοκρασία.
• Από την μάντρα…… στο χωράφι: Κυκλική οικονομία και μεταποίηση μαλλιού σε βιώσιμο λίπασμα με τη βοήθεια της τεχνολογίας
• Ψηφιακές Τεχνολογίες που ειδοποιούν έγκαιρα τον παραγωγό για στρες, πιθανές ασθένειες ή βιολογικές αλλαγές στα ζώα.

Αυτές οι εφαρμογές βελτιώνουν την ευζωία των ζώων, μειώνουν τις απώλειες, αυξάνουν την παραγωγή και επιτρέπουν καλύτερη διαχείριση μονάδων.

Ο κ. Κούνουπας Νικόλας, Πρόεδρος του Μη Κερδοσκοπικού Συλλόγου φίλων καιρού Κρήτης  «Cretaweather.gr – Καιρών Κρήτες», εξηγεί  πώς μπορεί να ξεκινήσει η μετάβαση προς ένα νέο, πιο αποδοτικό και βιώσιμο μοντέλο παραγωγής. Οι απαντήσεις του επεξηγούν, όχι μόνο τις δυνατότητες της ευφυούς γεωργίας και κτηνοτροφίας, αλλά και τις παθογένειες που κρατούν πίσω την εξέλιξη.

Τι εννοούμε όταν μιλάμε για «ευφυή» ή «έξυπνη» γεωργία και κτηνοτροφία;

Έξυπνη γεωργία και κτηνοτροφία σημαίνει ότι χρησιμοποιούμε σύγχρονες τεχνολογικές λύσεις για να προσφέρουμε καλύτερη και πιο αποδοτική φροντίδα στα φυτά και τα ζώα. Αυτές οι τεχνολογίες μας βοηθούν να συλλέγουμε δεδομένα, ώστε να παίρνουμε σωστές αποφάσεις, όπως πόσο να ποτίζουμε, να λιπαίνουμε ή να ταΐζουμε, με στόχο καλύτερη παραγωγή με λιγότερα έξοδα και κόπο.

Ποια είναι σήμερα η εικόνα της γεωργίας και της κτηνοτροφίας στη Μεσαρά;

Στην περιοχή της Μεσαράς, η γεωργία αντιμετωπίζει σοβαρές παθογένειες, με κυριότερες την εξάντληση των υδάτινων πόρων και την εδαφική υποβάθμιση στους τομείς της ελαιοκομίας και της αμπελουργίας. Οι θερμοκηπιακές καλλιέργειες, αν και σε καλύτερη κατάσταση, στερούνται έξυπνων μεθόδων καλλιέργειας και βελτίωσης της αποδοτικότητας των παραγόμενων προϊόντων. Παράλληλα, η υπερβόσκηση και ο πολυτεμαχισμός της γης περιορίζουν την αποδοτικότητα της κτηνοτροφίας, η οποία στερείται σύγχρονων λύσεων για τη μεγιστοποίηση της παραγωγής γάλακτος

Τι ανάγκες έχουν οι παραγωγοί;

Οι παραγωγοί έχουν ανάγκη από σύγχρονες, «έξυπνες» τεχνολογίες που θα τους βοηθήσουν να παρακολουθούν και να διαχειρίζονται καλύτερα τις καλλιέργειες και τα ζώα τους. Στην αμπελουργία και τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες, απαιτούνται συστήματα ακριβείας για άρδευση, λίπανση και πρόληψη ασθενειών. Στην ελαιοκομία, χρειάζονται αισθητήρες που συλλέγουν δεδομένα για την υγρασία και τα θρεπτικά στοιχεία του εδάφους, σε συνδυασμό με μετεωρολογικά δεδομένα για την πρόβλεψη και βελτιστοποίηση των καλλιεργητικών πρακτικών. Στην κτηνοτροφία, είναι απαραίτητα εργαλεία που παρακολουθούν την υγεία των ζώων και την ποιότητα του γάλακτος.

Ποιος είναι ο ρόλος των τοπικών μετεωρολογικών σταθμών στην ελαιοκαλλιέργεια και στις υπαίθριες καλλιέργειες;

Οι τοπικοί μετεωρολογικοί σταθμοί παίζουν σημαντικό ρόλο στην ελαιοκαλλιέργεια και τις υπαίθριες καλλιέργειες, καθώς παρέχουν κρίσιμα δεδομένα (θερμοκρασία, υγρασία, βροχόπτωση, άνεμος) που, σε συνεργασία με γεωπόνους, βοηθούν στη σωστή διαχείριση του νερού, των θρεπτικών συστατικών και της φυτοπροστασίας. Η αξιοποίηση αυτών των πληροφοριών οδηγεί σε καλύτερες αποδόσεις και μείωση των καλλιεργητικών εξόδων. Σε μια εποχή έντονης κλιματικής αλλαγής, οι σταθμοί αυτοί αποτελούν βασικό εργαλείο για την προσαρμογή της παραγωγής μέσα από την ευφυή γεωργία.

Πώς μπορούν οι αγρότες να μειώσουν το κόστος σε νερό και φυτοφάρμακα με τη βοήθεια της τεχνολογίας;

Οι αγρότες μπορούν να μειώσουν το κόστος σε νερό και φυτοφάρμακα με τη βοήθεια αισθητήρων εδάφους και καιρού, που δείχνουν πότε και πόσο πρέπει να ποτίσουν ή να ψεκάσουν. Η τεχνητή νοημοσύνη και τα σύγχρονα, εξειδικευμένα λογισμικά για τον πρωτογενή τομέα αναλύουν δεδομένα από αισθητήρες μέσω τεχνολογιών IoT, προσφέροντας «έξυπνες» λύσεις ακριβείας. Έτσι, οι παραγωγοί έχουν στα χέρια τους μια δυναμική εργαλειοθήκη που τους επιτρέπει να μειώνουν αποτελεσματικά την κατανάλωση νερού και φυτοφαρμάκων, μειώνοντας το κόστος και προστατεύοντας το περιβάλλον.

Πώς μπορεί ένας κτηνοτρόφος να αξιοποιήσει αισθητήρες ή συστήματα παρακολούθησης για την καλύτερη φροντίδα των ζώων του;

Ένας κτηνοτρόφος μπορεί να αξιοποιήσει αισθητήρες και συστήματα παρακολούθησης με πολλούς τρόπους για τη βελτίωση της φροντίδας των ζώων του. Στη μάντρα, αισθητήρες καταγράφουν δεδομένα όπως θερμοκρασία, υγρασία, κίνηση, κατανάλωση τροφής και εκπομπές βιοαερίων (αµµωνίας και θειούχων αερίων ), συμβάλλοντας στην παρακολούθηση της υγείας, της ευζωίας των ζώων και του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της εκτροφής. Συστήματα γαλακτομέτρησης επιτρέπουν τον έλεγχο της απόδοσης κάθε ζώου ξεχωριστά, βοηθώντας στην έγκαιρη διάγνωση προβλημάτων και στη βελτίωση της παραγωγής. Επιπλέον, οι μετεωρολογικοί σταθμοί παρέχουν κρίσιμα δεδομένα για τη διαχείριση των καλλιεργειών ζωοτροφών, ενισχύοντας τον προγραμματισμό και τη σύνδεση φυτικής και ζωικής παραγωγής με πιο αποδοτικό και βιώσιμο τρόπο.

Ποια είναι η προστιθέμενη αξία για μια εκμετάλλευση αιγοπροβάτων που υιοθετεί τεχνολογικά εργαλεία;

Η χρήση τεχνολογικών εργαλείων σε μια εκμετάλλευση αιγοπροβάτων δίνει σημαντικά οφέλη. Βοηθά στη βελτίωση της παραγωγής και της υγείας των ζώων, μειώνοντας τα προβλήματα και τις απώλειες. Ο κτηνοτρόφος δουλεύει πιο ξεκούραστα και με καλύτερα αποτελέσματα, ενώ το προϊόν γίνεται πιο ποιοτικό και αποδοτικό. Ταυτόχρονα, η εκτροφή γίνεται πιο σταθερή και βιώσιμη για το μέλλον, μακριά από τα λάθη και τις δυσκολίες του παρελθόντος.

Τι ρόλο μπορεί να παίξει η ευφυής κτηνοτροφία στην πρόληψη ασθενειών ή στη διαχείριση στρες των ζώων;

Η ευφυής κτηνοτροφία μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη ασθενειών και στη διαχείριση του στρες των ζώων. Μέσω αισθητήρων και συστημάτων παρακολούθησης, συλλέγονται συνεχώς δεδομένα για τη συμπεριφορά, τη θερμοκρασία, την κίνηση και την κατανάλωση τροφής, επιτρέποντας την έγκαιρη ανίχνευση προβλημάτων πριν εξελιχθούν. Παράλληλα, μειώνεται το στρες με σωστές παρεμβάσεις σε διατροφή και περιβάλλον. Σε αυτό το πλαίσιο, πρωτεύοντα ρόλο έχει η ύπαρξη μιας σύγχρονης μάντρας, με κατάλληλες υποδομές και προδιαγραφές, που υποστηρίζει την εφαρμογή αυτών των τεχνολογιών στην πράξη.

Πώς μπορεί η «έξυπνη» παραγωγή να συμβάλει στην αύξηση του εισοδήματος ενός αγρότη ή κτηνοτρόφου;

Η «έξυπνη» παραγωγή βοηθά ουσιαστικά έναν αγρότη ή κτηνοτρόφο να αυξήσει το εισόδημά του, προσφέροντάς του έξυπνες λύσεις με λιγότερη κόπωση και μεγαλύτερο έλεγχο. Μέσα από τεχνολογίες όπως η ιχνηλασιμότητα, η ψηφιακή προβολή και η δημιουργία ψηφιακών «ιχνών», το προϊόν αποκτά ταυτότητα και αξία, προσελκύοντας το ενδιαφέρον του σύγχρονου, ψηφιακού κοινού. Έτσι, ο παραγωγός προσφέρει ποιοτικό προϊόν, δουλεύει πιο αποδοτικά και αποκτά πρόσβαση σε νέες αγορές που ζητούν διαφάνεια, αυθεντικότητα και βιωσιμότητα, αυξάνοντας τελικά το κέρδος του.

Ποια εμπόδια υπάρχουν στην υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών; Υπάρχει ενημέρωση και κατάρτιση;

Η υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών στον αγροτικό και κτηνοτροφικό τομέα συναντά αρκετά εμπόδια. Πολλές φορές κυριαρχούν παθογένειες του παρελθόντος και βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις που δύσκολα αλλάζουν. Υπάρχει έλλειψη επαρκούς κατάρτισης και επιμόρφωσης, κυρίως σε θέματα επαγγελματικού προσανατολισμού και τεχνογνωσίας. Επιπλέον, απουσιάζουν προσαρμοσμένα χρηματοδοτικά εργαλεία που να καλύπτουν τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής. Τέλος, η αδυναμία σύνδεσης του προϊόντος με την αγορά στερεί από τον παραγωγό τη δυνατότητα να πετύχει βιώσιμες και δίκαιες τιμές.

Ποια βήματα θεωρείτε απαραίτητα για να γίνει η Μεσαρά πρότυπο ευφυούς αγροτοκτηνοτροφίας; 

Η Μεσαρά, με το ιδιαίτερο κλίμα και το έντονο γεωλογικό της ανάγλυφο, έχει όλες τις προϋποθέσεις για να εξελιχθεί σε πρότυπο ευφυούς αγροτοκτηνοτροφίας. Με στοχευμένες παρεμβάσεις από το κράτος —όπως έργα υποδομής για τη διαχείριση υδάτινων πόρων, χαρτογράφηση καλλιεργειών, καθορισμό ζωνών κτηνοτροφίας, αξιοποίηση big data, σύγχρονο νομοθετικό πλαίσιο και κατάλληλα χρηματοδοτικά εργαλεία— μπορεί να αναπτυχθεί ένα βιώσιμο και αποδοτικό παραγωγικό μοντέλο. Η διασύνδεση αυτών με τεχνολογίες ευφυούς γεωργίας και κτηνοτροφίας θα αυξήσει την ποιότητα και την αποδοτικότητα, μειώνοντας παράλληλα το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Καθοριστικός μοχλός σε αυτή τη μετάβαση είναι η ενίσχυση δομών κατάρτισης και εκπαίδευσης, ώστε η εμπειρία να συνδυαστεί με τη νέα γνώση, οδηγώντας σε καινοτομία, κέρδος και διαχρονική βιωσιμότητα.

Υπάρχουν ήδη παραδείγματα καλών πρακτικών στην περιοχή ή σε άλλες περιοχές της Κρήτης που μπορούν να αποτελέσουν οδηγό;

Υπάρχουν ήδη θετικά παραδείγματα ευφυών παρεμβάσεων στην Κρήτη, είτε από ομάδες παραγωγών είτε μεμονωμένα. Σε καλλιέργειες ελιάς χρησιμοποιούνται αισθητήρες και drone για ψεκασμούς, σε θερμοκήπια εφαρμόζονται έξυπνα συστήματα διαχείρισης νερού και λιπασμάτων, ενώ ορισμένοι κτηνοτρόφοι διαθέτουν σύγχρονες εγκαταστάσεις με αυτόματα αρμεκτικά και συστήματα παρακολούθησης. Ωστόσο, οι παρεμβάσεις αυτές παραμένουν περιορισμένες και αποσπασματικές. Η ευρύτερη διάδοση και χρήση τέτοιων τεχνολογιών είναι προς όφελος του παραγωγού, του καταναλωτή, μέσω ποιοτικότερου και πιο ιχνηλάσιμου προϊόντος, αλλά και του περιβάλλοντος, μέσα από πιο βιώσιμες και υπεύθυνες πρακτικές παραγωγής.

Κεντρικό ρόλο σε όλη αυτή την προσπάθεια έχει ο σύλλογος Cretaweather.gr – Καιρών Κρήτες, ο οποίος παρέχει σύγχρονους μετεωρολογικούς σταθμούς και ακριβή δεδομένα καιρού σε πραγματικό χρόνο. Αυτά τα δεδομένα είναι κρίσιμα για τον ορθό προγραμματισμό τόσο στις καλλιέργειες όσο και στην κτηνοτροφία.  Η σύνδεση τεχνολογίας, δεδομένων, κατάρτισης και τεχνητής νοημοσύνης μπορεί να γεννήσει νέες μορφές αγροτών και κτηνοτρόφων: εξειδικευμένους, ενημερωμένους, βιώσιμους και ανταγωνιστικούς σε μια αγορά που εξελίσσεται ραγδαία.  Η Κρήτη, και ειδικά η ενδοχώρα της, ιδιαίτερα η περιοχή της Μεσαράς, έχει όλα τα εφόδια για να γίνει πρότυπο εφαρμογής της έξυπνης γεωργίας και κτηνοτροφίας, με σεβασμό στο περιβάλλον, την παράδοση και τον άνθρωπο.

Συμπερασματικά, η έξυπνη γεωργία και κτηνοτροφία μπορεί να αποτελέσει τη “δεύτερη ευκαιρία” της Μεσαράς, ως αναγκαία στρατηγική για να παραμείνει η περιοχή παραγωγική, ανταγωνιστική και βιώσιμη. Το πέρασμα στην τεχνολογία, όμως, δεν θα γίνει αυτόματα. Απαιτεί πολιτική βούληση, τοπική κινητοποίηση, εκπαίδευση και πάνω απ’ όλα ανοιχτό μυαλό κι εμπιστοσύνη στη δύναμη της αλλαγής.