Ματζαπετάκηδες: 150 χρόνια στον αγώνα για Ελευθερία και Δημοκρατία

Από την επανάσταση του 1866 ως τη σύγχρονη πολιτική ζωή – μια οικογενειακή κληρονομιά

Η ανώνυμη προσφορά που άφησε έντονο αποτύπωμα στον τόπο

Το όνομα Ματζαπετάκης είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την ιστορική, πολιτική και κοινωνική πορεία της Κρήτης, από την εποχή της Κρητικής Πολιτείας μέχρι τη μεταπολεμική και μεταπολιτευτική Ελλάδα. Πρόκειται για μια οικογένεια με βαθιές ρίζες στην κοινωνική συνείδηση της Κρήτης, που συμμετείχε ενεργά σε όλες τις φάσεις του πολιτικού αγώνα του τόπου, εκπροσωπώντας για πάνω από ενάμιση αιώνα τον δημοκρατικό και φιλελεύθερο προσανατολισμό του ηρακλειώτικου λαού.
Η οικογένεια κατάγεται από τον Αμπελούζο, ένα μικρό αλλά ιστορικό χωριό της επαρχίας Καινουργίου, νοτιοδυτικά της πόλης του Ηρακλείου. Από τον τόπο αυτό αναδείχθηκαν οι πρώτοι της εκπρόσωποι, με πρώτο και πιο εμβληματικό τον Στυλιανό Ματζαπετάκη (1850-1935), ιατρό και πολιτικό, ο οποίος υπήρξε ενεργό μέλος σε πολλές Κρητικές Συνελεύσεις στα τέλη του 19ου αιώνα, σε μια περίοδο που η Κρήτη τελούσε υπό καθεστώς ημιαυτονομίας ή αυτονομίας, λίγο πριν την ένωση με την Ελλάδα.
Ο Στυλιανός ήταν περισσότερο από πολιτικός. Ήταν μια προσωπικότητα με ευρύ πνευματικό ορίζοντα και κοινωνική ευαισθησία, που κέρδισε την εκτίμηση των συμπολιτών του όχι μόνο για την επιστημονική του κατάρτιση, αλλά και για το ήθος και την ανιδιοτέλειά του. Οι μαρτυρίες της εποχής αναφέρουν ότι συμμετείχε ενεργά στην οργάνωση της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής πρόνοιας, σε καιρούς που οι έννοιες αυτές ήταν ακόμη άγνωστες στην καθημερινότητα του κρητικού πληθυσμού.
Ο γιος του, Εμμανουήλ Ματζαπετάκης (1905-1971), φαρμακοποιός στο επάγγελμα, ακολούθησε την πολιτική παράδοση του πατέρα του και εξελέγη βουλευτής Ηρακλείου με την Ένωση Κέντρου, σε τρεις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις: 1961-1963, 1963-1964 και 1964-1967. Ήταν στενός φίλος και συνεργάτης του Σοφοκλή Βενιζέλου και αργότερα του Γεωργίου Παπανδρέου, των δύο ηγετών που ενσάρκωσαν τον δημοκρατικό χώρο στην Ελλάδα του 20ού αιώνα. Ο Εμμανουήλ Ματζαπετάκης στάθηκε πάντα υπέρμαχος της δημοκρατικής νομιμότητας, της ελευθερίας και των λαϊκών δικαιωμάτων, ενώ δεν έπαψε ποτέ να ενδιαφέρεται για την ανάπτυξη της Κρήτης και την ευημερία του τόπου του.
Οι απόγονοι του Εμμανουήλ συνέχισαν την οικογενειακή πορεία με τον ίδιο πολιτικό προσανατολισμό. Ο Στέλιος Ματζαπετάκης (1940-), φαρμακοποιός επίσης, εξελέγη βουλευτής Ηρακλείου με δύο διαφορετικά κόμματα, φανερώνοντας έτσι την προσήλωσή του στην ενότητα του δημοκρατικού χώρου και την αφοσίωσή του στην εξυπηρέτηση του δημόσιου συμφέροντος: το 1989 και 1990 με τη Νέα Δημοκρατία, ενώ το 2000 και το 2004 με το ΠΑΣΟΚ. Ήταν ένας πολιτικός με γνώση των προβλημάτων του Ηρακλείου, διακριτικός στη δημόσια παρουσία του, αλλά δραστήριος στα κοινοβουλευτικά έδρανα και στους θεσμούς.
Ο αδελφός του, Νίκος Ματζαπετάκης (1942-), προσέφερε τις δυνάμεις του στην τοπική αυτοδιοίκηση. Υπηρέτησε επί 16 χρόνια στο Δημοτικό Συμβούλιο Ηρακλείου και υπήρξε δημοτικός άρχων, κερδίζοντας την εμπιστοσύνη των συμπολιτών του επί τέσσερις συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Άνθρωπος με μεράκι για τον τόπο, γνώστης των θεμάτων της πόλης και βαθιά δημοκρατικός, έθεσε τις βάσεις για πολλές από τις σύγχρονες λειτουργίες του δήμου, πάντα με σεβασμό στο δημόσιο χρήμα και τη διαφάνεια.
Η πολιτική καταγωγή της οικογένειας δεν περιορίζεται στη γραμμή του πατέρα. Από την πλευρά της μητέρας τους, Μερόπης Λυδάκη (1905-1989), οι Ματζαπετάκηδες συνδέονται με μια ακόμη σημαντική προσωπικότητα της κρητικής ιστορίας: τον Εμμανουήλ Λυδάκη, δικηγόρο από τη Νεάπολη Λασιθίου και νομάρχη Ηρακλείου σε δύο περιόδους (1917-1920 και 1922-1932). Ο Λυδάκης θεωρείται πρωτοπόρος στην αστικοποίηση του Ηρακλείου. Στην περίοδο της θητείας του, η πόλη μεταμορφώθηκε, απαλλάχθηκε σε μεγάλο βαθμό από τα οθωμανικά της κατάλοιπα και απέκτησε την πρώτη της σύγχρονη πολεοδομική ταυτότητα. Ιδιαίτερη ήταν η συμβολή του στην περίθαλψη και αποκατάσταση των χιλιάδων Μικρασιατών προσφύγων που κατέφθασαν στην πόλη μετά την καταστροφή του 1922.
Η οικογένεια Ματζαπετάκη φέρει και ένα ιστορικό βάθος που ξεπερνά τα όρια της Κρήτης. Ένας κλάδος της, κατά τα φαινόμενα, εγκαταστάθηκε στην πόλη Λβίβ της σημερινής Ουκρανίας τον 15ο ή 16ο αιώνα. Το όνομα Ματζαπέτα —παρωνύμιο που διατηρείται μέχρι σήμερα— απαντάται σε αρχεία της ουκρανικής πόλης και συνοδεύεται από θετικές αναφορές. Είναι πιθανό, όπως αναφέρει τοπική παράδοση και κάποια στοιχεία από την εποχή της Ενετοκρατίας, ότι οι Ματζαπέτες δραστηριοποιούνταν εμπορικά στη νοτιοανατολική Μεσόγειο, μεταφέροντας όχι μόνο κρητικά προϊόντα όπως κρασί και λάδι, αλλά και βιοτεχνικά αγαθά, έχοντας αναπτύξει εμπορικές σχέσεις με τη Βενετία, την Κύπρο και τον Εύξεινο Πόντο.
Ένα σημαντικό τεκμήριο αυτής της σχέσης είναι η ανάθεση, από τον Δόγη της Βενετίας, σε κάποιον Ματζαπέτα της μεταφοράς στρατηγικής σημασίας χάρτη προς τον δούκα της πόλης Κάντια, δηλαδή του Ηρακλείου. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει το υψηλό επίπεδο εμπιστοσύνης που είχαν οι ενετικές αρχές προς τα μέλη της οικογένειας Ματζαπέτα, αλλά και τον ρόλο που διαδραμάτιζαν ως ενδιάμεσοι μεταξύ Ανατολής και Δύσης, σε μια εποχή κρίσιμων γεωπολιτικών εξελίξεων.
Τέλος, η προσφορά της οικογένειας δεν μπορεί να αναλυθεί χωρίς την αναφορά στη συμμετοχή της στους ένοπλους αγώνες της Κρήτης. Ο πολιτικός γενάρχης της οικογένειας, Στυλιανός Ματζαπετάκης, πήρε μέρος στην επανάσταση του 1866, σε ηλικία μόλις 16 ετών, όταν η Μεγαλόνησος βρισκόταν ακόμα υπό τον οθωμανικό ζυγό. Ο νεαρός τότε Στυλιανός ζώστηκε τα όπλα και αγωνίστηκε μαζί με άλλους Κρήτες για την ελευθερία του νησιού, δείχνοντας από πολύ νωρίς την αφοσίωσή του στα ιδανικά της πατρίδας, της ελευθερίας και της δικαιοσύνης.
Αυτό το πνεύμα συνέχειας, αξιοπρέπειας και αγώνα χαρακτηρίζει την ιστορική οικογένεια των Ματζαπετάκηδων. Μια οικογένεια που υπηρέτησε με συνέπεια τον δημόσιο βίο, εκπροσώπησε επάξια την Κρήτη και προσέφερε ουσιαστικό έργο σε κρίσιμες στιγμές της νεότερης και σύγχρονης ελληνικής ιστορίας.
Δεν ήταν απλώς παρόντες στις μεγάλες καμπές του τόπου· συμμετείχαν ενεργά, με ανιδιοτέλεια και ήθος, συμβάλλοντας στη διαμόρφωση μιας Ελλάδας πιο ελεύθερης, πιο δίκαιης και πιο δημοκρατικής.
Οι Ματζαπετάκηδες είναι μια ζωντανή υπενθύμιση πως η πολιτική μπορεί να είναι πράξη προσφοράς και ευθύνης. Και η Κρήτη, μέσα από αυτούς, συνεχίζει να γεννά πρόσωπα με βαθιές ρίζες και υψηλές αξίες, ικανά να κοιτούν το παρελθόν με σεβασμό και το μέλλον με πίστη και όραμα.
Μαζί με άλλες μεγάλες οικογένειες της Κρήτης που συνέβαλαν στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους και στην εμπέδωση των δημοκρατικών θεσμών, οι Ματζαπετάκηδες παραμένουν σημείο αναφοράς. Όχι μόνο για την ιστορία, αλλά και για την έμπνευση που προσφέρουν στις νεότερες γενιές. Σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη στους θεσμούς και στην πολιτική δοκιμάζεται, η σταθερή τους προσήλωση στην προσφορά, στη διαφάνεια και στη συλλογική πρόοδο λειτουργεί ως πολύτιμη υπενθύμιση ότι η πολιτική μπορεί –και πρέπει– να είναι πράξη ευθύνης και αρετής.