Η κρίση του υπερτουρισμού: Όταν η Ευρώπη γεμίζει οι ντόπιοι φτάνουν στα όριά τους

Η Ευρώπη αντιμετωπίζει κρίση υπερτουρισμού: οι δρόμοι και τα νησιά γεμίζουν όλο το χρόνο, οι ντόπιοι εκφράζουν την αγανάκτησή τους. Οι διαδηλώσεις, οι αναταραχές σε δημοφιλή μουσεία και η μαζική πίεση στα νησιά δείχνουν ότι ο μαζικός τουρισμός ή υπερτουρισμός έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο, ενώ οι ειδικοί προέβλεπαν από καιρό τις επιπτώσεις της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης οικονομικών πτήσεων και βραχυχρόνιων ενοικιάσεων.

Ο Noel Josephides είναι μακροχρόνιος πρόεδρος της Sunvil, ενός βρετανικού ταξιδιωτικού οργανισμού που στέλνει εύπορους Βρετανούς σε διακοπές από το 1970. Είναι επίσης πρώην πρόεδρος των ABTA και AITO, δύο σημαντικών οργανισμών του βρετανικού τουρισμού, γεγονός που τον καθιστά μια από τις μεγάλες προσωπικότητες του ευρωπαϊκού τουρισμού.

Ο ίδιος λέει ότι είχε προβλέψει τη σημερινή υπερτουριστική κρίση στην Ευρώπη.

«Είχα πει ότι θα υπάρξουν τεράστια προβλήματα στο μέλλον», θυμάται από ομιλία του στο ετήσιο συνέδριο της ABTA, που έγινε στο Ντουμπρόβνικ το 2013.

Την προειδοποίηση αυτή την έκανε ενώ η οικονομία του «διαμοιρασμού» – πρωτοπόρα στον τουρισμό μέσω του Airbnb – αναπτυσσόταν ραγδαία στην Ευρώπη. Ωστόσο, η ανησυχία του δεν περιοριζόταν μόνο στις βραχυχρόνιες μισθώσεις.

Μια νέα εποχή φτηνού τουρισμού

Αυτό που προέβλεπε ήταν μια τέλεια καταιγίδα: οι ταχέως αναπτυσσόμενες οικονομικές αεροπορικές εταιρείες σε συνδυασμό με την εξάπλωση των βραχυχρόνιων ενοικιάσεων δημιουργούσαν νέα τεράστια χωρητικότητα για διακοπές, οδηγούσαν σε πτώση των τιμών και εγκαινίαζαν μια νέα εποχή μαζικού οικονομικού τουρισμού.

Φυσικά, ως ταξιδιωτικός πράκτορας, ο Josephides ανταγωνίζεται άμεσα τις βραχυχρόνιες μισθώσεις και τον ανεξάρτητο προγραμματισμό ταξιδιών που ενθαρρύνουν οι οικονομικές αεροπορικές εταιρείες. Παρ’ όλα αυτά, σήμερα μοιάζει με φιγούρα Κασσάνδρας – προέβλεψε το χάος, αλλά κανείς δεν έδρασε. Τώρα οι χειρότεροι φόβοι του έχουν επιβεβαιωθεί.

«Οι ντόπιοι έχουν απόλυτο δίκιο», λέει στο CNN αναφερόμενος στις κλιμακούμενες διαμαρτυρίες. «Έχει ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Στέκομαι στο πλευρό των διαδηλωτών, ακόμη κι αν επηρεάζει την επιχείρησή μου».

Το «revenge travel»

Η κατάσταση στην Ευρώπη αυτό το καλοκαίρι απέχει πολύ από τους άδειους δρόμους και τα καθαρά νερά του καλοκαιριού του 2020. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, πολλοί προορισμοί είχαν υποσχεθεί να αλλάξουν τον τουρισμό προς το καλύτερο. Αλλά μόλις άρθηκαν οι περιορισμοί στα ταξίδια, τα πράγματα επανήλθαν γρήγορα στον παλιό ρυθμό – και σε πολλές περιπτώσεις έγιναν χειρότερα, χάρη σε αυτό που ονομάστηκε «revenge travel».

Για κάποιους ντόπιους, η μνήμη της καραντίνας απέκτησε μια νοσταλγική λάμψη.

«Θυμάμαι να περπατάω στους δρόμους κοντά στις Las Ramblas και να ακούω τα πουλιά να κελαηδούν και τις καμπάνες της εκκλησίας», λέει η Maite Domingo Alegre, κάτοικος Βαρκελώνης. «Ποτέ δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι χτυπούσαν οι καμπάνες. Τώρα δεν τις ακούω πια. Ο τουρισμός έχει φέρει τόσο πολύ θόρυβο, που είναι απίστευτο».

Καθηγήτρια αγγλικών και αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Universitat Pompeu Fabra, η Domingo Alegre ζει στο ιστορικό κέντρο κοντά στον καθεδρικό ναό και εργάζεται κοντά στις Las Ramblas. Λέει ότι η πόλη της έχει αλλάξει πέρα από κάθε αναγνώριση.

«Ο τουρισμός δεν είναι πια εποχικός, είναι 365 μέρες τον χρόνο. Και οι επισκέπτες είναι πολύ περισσότεροι από τους κατοίκους»

«Πάντα είχαμε τουρισμό, και μαζικό τουρισμό, αλλά τα τελευταία 10-15 χρόνια αυτό άλλαξε δραματικά», λέει. «Δεν είναι πια εποχικός, είναι 365 μέρες τον χρόνο. Και οι επισκέπτες είναι πολύ περισσότεροι από τους κατοίκους».

Οι γεμάτοι δρόμοι είναι το ένα ζήτημα. Οι συνέπειες, λέει, είναι χειρότερες.

«Τα περισσότερα καταστήματα – ακόμη και παντοπωλεία, μαγαζιά ρούχων, εστιατόρια, όλα στο κέντρο – απευθύνονται ουσιαστικά σε τουρίστες», λέει. «Οι τιμές έχουν ανέβει.Το Airbnb έδιωξε στην ουσία πολλούς ντόπιους. Οι περισσότεροι φίλοι μου έχουν φύγει από τη γειτονιά γιατί δεν μπορούν πια να ζήσουν εδώ».

Η πανδημία, προσθέτει, επιδείνωσε το πρόβλημα, προσελκύοντας απομακρυσμένους εργαζόμενους από όλη την Ευρώπη. «Δεν αναμειγνύονται με τους ντόπιους. Δεν ενδιαφέρονται για την καταλανική ή ακόμη και την ισπανική κουλτούρα. Νομίζουν ότι είναι πιο φτηνά, έχουν καλό φαγητό και φθηνά ποτά, οπότε τα περισσότερα μπαρ και εστιατόρια απευθύνονται κυρίως σε αυτούς».

Τα νησιά της Ελλάδας

Τις τελευταίες πέντε δεκαετίες, ο Josephides παρακολουθεί προορισμούς να μετατρέπονται από γοητευτικούς σε υπερπλήρεις. Η πορεία, λέει, σχεδόν πάντα είναι ίδια.

Πρώτα, ένας boutique tour operator όπως η Sunvil εντοπίζει έναν λιγότερο επισκέψιμο προορισμό που φαίνεται ιδανικός για τους πελάτες του – ανθρώπους που αναζητούν διακοπές χωρίς πλήθος άλλων τουριστών. Προσθέτει τον προορισμό στα προγράμματά του, συνήθως με εβδομαδιαία πτήση charter για να φτάσουν οι πελάτες εκεί αρχικά. Οι πρώτες σεζόν είναι ήσυχες, με λίγους επισκέπτες. Οι επισκέπτες απολαμβάνουν ησυχία, οι κάτοικοι το χρήμα που εισρέει στην τοπική οικονομία.

Ο Josephides βλέπει το ελληνικό νησί της Σάμου ως έναν από τους επόμενους προορισμούς που θα περάσουν από αυτόν τον κύκλο.

Ακόμη και οι καθιερωμένοι προορισμοί μπορεί να πέσουν θύματα της δικής τους δημοφιλίας. Τα αεροδρόμια σε Κέρκυρα και Κρήτη, σημειώνει, γεμίζουν με πτήσεις. «Η μαζική αγορά δεν πηγαίνει σε άγνωστους προορισμούς, οπότε δημιουργείται αυτό το μποτιλιάρισμα φτηνών πτήσεων που ενισχύουν το Airbnb. Οι ντόπιοι έχουν απόλυτο δίκιο – είναι εκτός ελέγχου».

Ο Pedro Homar, διευθυντής τουρισμού για το Visit Palma, υποστηρίζει ότι οι προορισμοί πρέπει να έχουν το δικαίωμα να επιλέγουν τους επισκέπτες τους, συγκρίνοντάς το με την επιλογή προσκεκλημένων για δείπνο.

«Πραγματικά πιστεύω ότι ως ανεπτυγμένοι προορισμοί έχουμε το δικαίωμα να επιλέγουμε τους τουρίστες που θέλουμε και αυτούς που δεν θέλουμε», λέει. «Θέλουμε τουρίστες που σέβονται την προσωπικότητά μας, τον τρόπο ζωής μας, τις παραδόσεις μας.

Αν σκέφτεστε να έρθετε χωρίς σεβασμό, λέμε με σεβασμό: δεν σας χρειαζόμαστε».