Η δυσκολία απώλειας βάρους συχνά θεωρείται αδυναμία χαρακτήρα – τα GLP-1 δείχνουν πόσο λανθασμένη είναι αυτή η οπτική

Για δεκαετίες, η δημόσια αφήγηση γύρω από το βάρος στηρίχθηκε στην ιδέα ότι το σώμα υπακούει στη θέληση, στην αυτοπειθαρχία και στην προσωπική ευθύνη. Στο πλαίσιο αυτό, τα άτομα με αυξημένο βάρος αντιμετωπίστηκαν ως «τεμπέληδες» ή «αδύναμοι χαρακτήρες».

Όταν οι εξαντλητικές δίαιτες και η αυστηρή άσκηση αποτυγχάνουν — όπως συμβαίνει συχνά — η ενοχή, η ντροπή και κοινωνικός αποκλεισμός ενισχύουν έναν φαύλο κύκλο, όπου το στίγμα οδηγεί σε αύξηση βάρους και το βάρος ενισχύει το στίγμα.

Πώς δρουν τα φάρμακα GLP-1

Η εμφάνιση φαρμάκων όπως η σεμαγλουτίδη και η τιρζεπατίδη ανατρέπει αυτό το αφήγημα. Τα φάρμακα GLP-1 μιμούνται μια ορμόνη που εκκρίνεται μετά το φαγητό, αυξάνοντας την ινσουλίνη, μειώνοντας τη γλυκαγόνη, καθυστερώντας τη γαστρική κένωση και ενεργοποιώντας σήματα κορεσμού στον εγκέφαλο, σύμφωνα με το UCSF Magazine.

Σε συστηματική ανασκόπηση 12 κλινικών δοκιμών, οι συμμετέχοντες εμφάνισαν μειωμένη όρεξη, αυξημένο κορεσμό και βραδύτερη κένωση του στομάχου, ενώ άλλη ανάλυση με 8.847 άτομα έδειξε ότι περίπου το 37% πέτυχε απώλεια άνω του 10% του σωματικού βάρους μέσα σε δύο χρόνια.

Το κρίσιμο σημείο δεν είναι ότι ενισχύθηκε η θέληση (για αδυνάτισμα), αλλά ότι μειώθηκε η ίδια η επιθυμία (για φαγητό).

Το «food noise» και η άνιση μάχη με την πείνα

Η εικόνα αυτή φωτίζει κάτι σημαντικό: δεν βιώνουν όλοι οι άνθρωποι την ίδια ένταση πειρασμών. Για πολλούς, η σχέση με το φαγητό είναι ουδέτερη· η πείνα εμφανίζεται αραιά, τα σήματα κορεσμού είναι σαφή και η κατανάλωση σταματά φυσικά. Οι επιστήμονες ονομάζουν αυτή την κατάσταση χαμηλό food noise — λίγα εσωτερικά σήματα που πυροδοτούν σκέψεις και επιθυμίες για τροφή.

Άλλοι, αντίθετα, βιώνουν έντονο food noise: συνεχή σκέψη για φαγητό, αυξημένη ευαισθησία σε οπτικά και οσφρητικά ερεθίσματα, ασθενέστερα σήματα κορεσμού. Δεν «υποκύπτουν» λόγω αδυναμίας· αναμετρώνται με επιθυμίες που οι πρώτοι δεν νιώθουν ποτέ. Έτσι, η κοινωνία επιβραβεύει τους αδύνατους για μάχες που δεν έδωσαν και κατακρίνει όσους παλεύουν με έναν βιολογικό θόρυβο ορατό μόνο από μέσα.

Από την εγκράτεια στη σωφροσύνη

Αυτά τα ευρήματα επαναπροσδιορίζουν την έννοια του αυτοελέγχου απέναντι στις ηδονές. Ο Αριστοτέλης διάκρινε δύο μορφές: την ἐγκράτεια (το να αντιστέκεται κανείς στον πειρασμό) και τη σωφροσύνη (όπου δεν υφίσταται καν ο πειρασμός καθώς ο σώφρων άνθρωπος απολαμβάνει με σύνεση και ισορροπία). Στο παρελθόν, η κοινωνία εξύμνησε την πρώτη – «αντιστάθηκες, είσαι δυνατός». Τα φάρμακα GLP-1 όμως δείχνουν πως η πραγματική αλλαγή μπορεί να έρθει από το να μην έρθει ο πειρασμός — δηλαδή να προληφθεί η επιθυμία, όχι να κατασταλεί.

Με άλλα λόγια: αντί να τιμάμε τους «λεπτούς» ως «ισχυρότερους», θα έπρεπε να αναγνωρίσουμε ότι κάποιοι απλώς καλούνται να αντιμετωπίσουν πιο βίαιους εσωτερικούς πειρασμούς. Το ότι κάποιος δεν παλεύει φανερά με την τροφή δεν σημαίνει ότι δίνει μια «ευκολότερη μάχη». Μπορεί απλώς να μην έχει εισέλθει ποτέ σε αυτήν.

Για πολλούς ανθρώπους, η σχέση με το φαγητό δεν είναι μια σταθερή μάχη ανάμεσα στη λογική και τον πειρασμό· είναι απλώς αδιάφορη. Δεν σκέφτονται επίμονα το φαγητό, δεν έχουν διαρκείς λιγούρες, δεν παλεύουν να σταματήσουν στο δεύτερο κομμάτι.

Οι επιστήμονες αποκαλούν αυτή την απουσία επίμονων σκέψεων χαμηλό «food noise». Άλλοι, αντίθετα, βιώνουν μια συνεχή, αδιάκοπη ροή σκέψεων για φαγητό, αυξημένη ανταπόκριση σε ερεθίσματα (από μυρωδιές μέχρι εικόνες) και πιο αργά σήματα κορεσμού.

Εκείνοι δεν «υποκύπτουν» επειδή δεν έχουν θέληση· καλούνται να αντισταθούν ξανά και ξανά σε επιθυμίες που οι πρώτοι δεν βιώνουν ποτέ. Έτσι, η κοινωνία ανταμείβει τους «αδύνατους» όχι για μια ηρωική πράξη αυτοελέγχου, αλλά για την απουσία της μάχης, ενώ κατηγορεί όσους παλεύουν καθημερινά με έναν θόρυβο επιθυμίας που δεν γίνεται αντιληπτός απ’ έξω.

Η βιολογία της επιθυμίας και η κληρονομικότητα

Πλήθος ερευνών στη συμπεριφορική γενετική δείχνουν ότι η ένταση της όρεξης, η ανταπόκριση σε ερεθίσματα τροφής και η ταχύτητα των σημάτων κορεσμού έχουν ισχυρή κληρονομική βάση. Σε περιβάλλον όπου τα υψηλά σε θερμίδες, χαμηλής θρεπτικής αξίας τρόφιμα είναι φθηνά και διαθέσιμα, όσοι έχουν γενετικά «ισχυρότερη» όρεξη είναι εκ των πραγμάτων πιο εκτεθειμένοι στον πειρασμό. Το ζήτημα δεν είναι ηθικό — είναι άνιση εκκίνηση.

Τα φάρμακα GLP-1, όταν λειτουργούν, περιορίζουν την ένταση αυτών των σημάτων, ευθυγραμμίζοντας την επιθυμία με την πρόθεση. Δεν χτίζουν χαρακτήρα· αλλάζουν βιολογία.

Περιορισμοί, πρόσβαση και ανισότητες

Τα φάρμακα αυτά δεν είναι πανάκεια. Δεν λειτουργούν για όλους, έχουν παρενέργειες και το υψηλό κόστος δημιουργεί ερωτήματα ισότητας στην υγεία. Εξίσου ανοιχτό παραμένει το ζήτημα των μακροχρόνιων επιπτώσεων.

Το κρίσιμο όμως κοινωνικό ερώτημα είναι άλλο: τι σημαίνει όταν ο «έλεγχος της επιθυμίας» γίνεται διαθέσιμη μόνο σε όσους μπορούν να την πληρώσουν; Η άνιση πρόσβαση δεν αφορά μόνο θεραπεία, αλλά το ποιος έχει τη δυνατότητα να ζήσει χωρίς πόλεμο με το ίδιο του το σώμα.

Επιπλέον, στην εποχή που η «λεπτότητα» έγινε μανία και η εξωτερική εικόνα σύμβολο αυτοελέγχου, τα φάρμακα GLP-1 καλούν να επαναπροσδιορίσουμε πώς βλέπουμε το σώμα, την επιθυμία και τη θέληση.

Τι σημαίνει «προσπαθώ», όταν η προσπάθεια δεν είναι επιλογή αλλά άμυνα απέναντι σε μια επιθυμία που το σώμα παράγει αδιάκοπα;

Πόσο δίκαιο είναι να συγκρίνουμε ανθρώπους που καλούνται να δώσουν μια μάχη με πιο ισχυρές επιθυμίες με εκείνους που δεν μπήκαν καν στην αρένα;

Μια νέα βάση για τη συζήτηση γύρω από το βάρος

Η έλευση των φαρμάκων GLP-1 δεν καλεί μόνο σε αναθεώρηση της ιατρικής προσέγγισης στην παχυσαρκία· καλεί σε αναθεώρηση της ηθικής κρίσης απέναντι στο σώμα.

Η παχυσαρκία δεν είναι αποτυχία χαρακτήρα. Είναι αποτέλεσμα βιολογίας, περιβάλλοντος και κοινωνικών κανόνων.

Η συζήτηση πρέπει να ξεκινήσει όχι από το «ποιος προσπάθησε αρκετά», αλλά από το ποιος είχε εξ αρχής λιγότερες μάχες να δώσει.

*Mε πληροφορίες από: Psyche, Rethinking Self-Control του Matthew C. Haug, Κεντρική Φωτογραφία: Αφροδίτη της Κνίδου, Βατικανό, «Statue de Venus, de Praxitele, musee du Vatican», Rome», Πηγή: Wikimedia