Γιατί όλο και περισσοτέροι πολίτες δυσκολεύονται να βρουν φάρμακα – Μία νέα υγειονομική κρίση προ των πυλών

Μεγάλη έλλειψη παρατηρείται πλέον σε δημοφιλή φάρμακα, γεγονός που επηρεάζει άμεσα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, δημιουργώντας την εικόνα μίας ακόμα πιθανής υγειονομικής κρίσης.

Ένας εξαντλητικός «αγώνας»

Όταν πλησιάζει το τέλος του μήνα, η Ντόνια Γιουσέφ, μια 46χρονη συγγραφέας παιδικών βιβλίων που ζει στο Essex του Ηνωμένου Βασιλείου, αρχίζει να ανησυχεί. Τότε είναι που καλεί το τοπικό φαρμακείο για να πάρει τα φάρμακά της για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας (ADHD), αλλά όλο και πιο συχνά λαμβάνει την απάντηση που φοβάται: ότι το φάρμακο έχει εξαντληθεί.

«Η προσπάθεια να το εξασφαλίσω είναι μια δύσκολη μάχη», αναφέρει η Γιουσέφ, η οποία παίρνει ένα συγκεκριμένο φάρμακο εδώ και έξι χρόνια, σύμφωνα με δημοσίευμα του BBC. «Αυτή η αβεβαιότητα είναι εξαιρετικά αγχωτική και επηρεάζει την ικανότητά μου να λειτουργώ καθημερινά».

Οι ελλείψεις μπορεί να αποβούν θανατηφόρες.

Όχι μόνο οι απλές εργασίες γίνονται αποθαρρυντικές όταν η Γιουσέφ δεν έχει πρόσβαση στα φάρμακά της, αλλά και η οικονομική επιβάρυνση από την πιθανή ανάγκη να πληρώσει από την τσέπη της για εναλλακτικές θεραπείες, οι οποίες μόνο μερικές φορές καλύπτονται από την ασφάλιση, επιβαρύνει τις ανησυχίες της. «Είναι εξαντλητικό και απογοητευτικό», δηλώνει.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτές οι ελλείψεις έχουν αποδειχθεί θανατηφόρες.

Σε όλο τον κόσμο, εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς όπως η Γιουσέφ αγωνίζονται να έχουν πρόσβαση στα φάρμακά τους λόγω της συνεχιζόμενης, άνευ προηγουμένου έλλειψης φαρμάκων σε όλο τον κόσμο. Τα φάρμακα για τη θεραπεία της ADHD, του καρκίνου, οι στατίνες, τα οπιοειδή παυσίπονα, τα αναισθητικά και τα αντιβιοτικά έχουν παρουσιάσει επίμονη ή επαναλαμβανόμενη έλλειψη τα τελευταία χρόνια. Τα δημοφιλή φάρμακα για την απώλεια βάρους, όπως τα Mounjaro, Wegovy και Ozempic, έχουν σημειώσει ραγδαία αύξηση της ζήτησης, καθώς η χρήση τους έχει γίνει δημοφιλής παράλληλα με την ξαφνική αύξηση της τιμής τους, με αποτέλεσμα πολλοί από όσους χρειάζονται τα φάρμακα για τη διαχείριση παθήσεων όπως ο διαβήτης τύπου 2 να αντιμετωπίζουν δυσκολίες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτές οι ελλείψεις έχουν αποδειχθεί θανατηφόρες. Το 2022, η δύο ετών Άβα Γκρέις Χότζκινσον πέθανε από σήψη μετά από την αδυναμία ενός φαρμακοποιού να τροποποιήσει μια συνταγή για αντιβιοτικά που είχαν εξαντληθεί. Η υπόθεση οδήγησε σε συζητήσεις πολιτικής σχετικά με τον καλύτερο τρόπο αντιμετώπισης των ελλείψεων φαρμάκων στο μέλλον.

Αυξημένες οι ανησυχίες

Οι γιατροί και οι φαρμακευτικοί εμπειρογνώμονες έχουν εκφράσει αυξανόμενες ανησυχίες σχετικά με τις ελλείψεις τους τελευταίους μήνες. Η Αμερικανική Ιατρική Ένωση έχει επαναλάβει την ανησυχία της ότι οι ελλείψεις φαρμάκων αποτελούν «επείγουσα κρίση δημόσιας υγείας» και απειλή για την εθνική ασφάλεια.

Ωστόσο, ενώ οι κυβερνητικές υπηρεσίες, οι φαρμακευτικές εταιρείες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής προσπαθούν να βρουν τρόπους για την αντιμετώπιση των παραγόντων που ευθύνονται για τις ελλείψεις, ορισμένοι εκτιμούν ότι η έλλειψη θα επιδεινωθεί, τουλάχιστον τα επόμενα δύο χρόνια, προτού βελτιωθεί.

Για τους ασθενείς που υφίστανται τις συνέπειες αυτής της έλλειψης, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αντιμετωπίσουν την επιδείνωση των συμπτωμάτων τους, να βρουν άλλους τρόπους για να διαχειριστούν την κατάστασή τους ή να λαμβάνουν λιγότερη από την απαιτούμενη δόση για να τους φτάσουν τα φάρμακά τους. Άλλοι πληρώνουν υπερβολικά υψηλές τιμές ή αποθηκεύουν φάρμακα όταν αυτά είναι διαθέσιμα.

Ο αριθμός των φαρμάκων που αντιμετωπίζουν έλλειψη έχει αρχίσει πρόσφατα να μειώνεται. Σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε η American Society of Health-System Pharmacists (ASHP), μια ένωση που εκπροσωπεί 60.000 επαγγελματίες φαρμακοποιούς στις ΗΠΑ, στα τέλη Σεπτεμβρίου 2025 υπήρχαν 214 ενεργές ελλείψεις φαρμάκων στις ΗΠΑ, ο χαμηλότερος αριθμός από τις αρχές του 2018. Η έλλειψη φαρμάκων έφτασε στο αποκορύφωμά της το πρώτο τρίμηνο του 2024, όταν ο αριθμός τους έφτασε στο ρεκόρ των 323. Ωστόσο, πολλά σημαντικά φάρμακα, όπως η λοραζεπάμη, που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία του άγχους, και το στεροειδές τριαμκινολόνη, παραμένουν δύσκολο να βρεθούν, επηρεάζοντας «μεγάλο αριθμό ασθενών», σύμφωνα με την ASHP. Η ένωση αναφέρει ότι οι ασθενείς με χρόνιο πόνο επηρεάζονται επίσης από την έλλειψη από του στόματος οπιοειδών.

Η Φαρμακευτική Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημείωσε επίσης ότι η έλλειψη φαρμάκων συνέχισε να επηρεάζει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες.

Σε άλλες περιοχές του κόσμου η εικόνα είναι παρόμοια. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, στις 20 Οκτωβρίου 2025 υπήρχαν 135 φάρμακα σε έλλειψη. Ωστόσο, μια πρόσφατη κοινοβουλευτική έκθεση υπογράμμισε ότι η προμήθεια φαρμάκων δημιουργούσε «σοβαρή» πίεση στο σύστημα υγείας, ενώ μια ξεχωριστή έκθεση των βουλευτών τον Ιούλιο προειδοποίησε ότι είχε καταστεί «χρόνια, διαρθρωτική πρόκληση». Προειδοποίησε ότι αυτές οι πιέσεις είναι πιθανό να ενταθούν αυτό το χειμώνα. Μια έρευνα που διεξήχθη από την British Generic Manufacturers Association (BGMA) το 2024 έδειξε ότι σχεδόν οι μισοί από όλους τους ασθενείς στο Ηνωμένο Βασίλειο είχαν δυσκολίες να προμηθευτούν τα συνταγογραφούμενα φάρμακά τους, ενώ ένας στους έξι δεν μπόρεσε να προμηθευτεί καθόλου τα φάρμακά του.

Η Φαρμακευτική Ομάδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σημείωσε επίσης ότι η έλλειψη φαρμάκων συνέχισε να επηρεάζει όλες τις ευρωπαϊκές χώρες. Σχεδόν οι μισές χώρες που απάντησαν σε μια έρευνα ανέφεραν ότι μεταξύ Νοεμβρίου 2024 και Ιανουαρίου 2025 αντιμετώπισαν έλλειψη σε 400 έως 800 διαφορετικά φάρμακα.

Εμπόδια στην αντιμετώπιση του προβλήματος

Ωστόσο, η επίλυση αυτών των προβλημάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει ένας και μοναδικός λόγος για την έλλειψη φαρμάκων. Οι μεταβολές στη ζήτηση και η πολυπλοκότητα της φαρμακευτικής αλυσίδας εφοδιασμού παίζουν σημαντικό ρόλο, σύμφωνα με την Ιλάρια Πασαράνι, γενική γραμματέα της PGEU. Μετά την πανδημία Covid-19, πολλές χώρες αντιμετώπισαν αύξηση άλλων αναπνευστικών ασθενειών και, ως εκ τούτου, αυξήθηκε η ζήτηση για φάρμακα για τη θεραπεία τους, όπως τα αντιβιοτικά. Περισσότερες από 40 χώρες έχουν βιώσει τουλάχιστον ένα κύμα μολυσματικών ασθενειών που είναι 10 φορές χειρότερο από ό,τι πριν από την πανδημία.

Εν τω μεταξύ, αυτές οι μεταβολές στη ζήτηση επιδεινώνονται από τη γήρανση του πληθυσμού, ο οποίος είναι πιο πιθανό να χρειαστεί φάρμακα από τους νεότερους, υποστηρίζει η Πασαράνι.

Όπως τονίζει το BBC, οι πολιτισμικές και κοινωνικές αλλαγές μπορούν επίσης να οδηγήσουν σε αλλαγές στη ζήτηση. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η ταινία ντοκιμαντέρ του 2021 Davina McCall: Sex, Myths and the Menopause (Νταβίνα ΜακΚολ: Σεξ, μύθοι και εμμηνόπαυση) θεωρείται ότι οδήγησε σε αύξηση κατά 30% των γυναικών στην εμμηνόπαυση που ζήτησαν φάρμακα ορμονικής υποκατάστασης, συμβάλλοντας σε μια εθνική έλλειψη.

Η μεγάλη ζήτηση αποτελεί βασική αιτία των σοβαρών ελλείψεων.

Η έλλειψη των φαρμάκων για τον διαβήτη semaglutide και tirzepatide – φάρμακα κοινώς γνωστά ως Wegovy, Ozempic και Mounjaro – έχει παρόμοιες αιτίες. Καθώς έχουν πάψει να είναι φάρμακα για τον διαβήτη και συνταγογραφούνται πλέον για την απώλεια βάρους γενικότερα, τα φάρμακα αυτά έχουν προσελκύσει ένα μεγαλύτερο αριθμό ασθενών. Αυτή η τάση έχει τροφοδοτηθεί σε μεγάλο βαθμό από επιθετικές στρατηγικές μάρκετινγκ, όπως συνεργασίες με influencers των κοινωνικών μέσων και viral hashtags στο Instagram και το TikTok τα τελευταία δύο χρόνια. Σύμφωνα με ορισμένες έρευνες, αυτό έχει οδηγήσει στην αντίληψη ότι τα φάρμακα αυτά βελτιώνουν τον τρόπο ζωής και δεν είναι ιατρικά προϊόντα.

«Είναι πραγματικά η άνευ προηγουμένου ζήτηση που οδηγεί στην έλλειψη».

Φιλανθρωπικές οργανώσεις για τον διαβήτη προειδοποίησαν πρόσφατα για παγκόσμια έλλειψη ορισμένων αγωνιστών υποδοχέων πεπτιδίων τύπου γλυκαγόνης, γνωστών ως φάρμακα GLP-1, λόγω της αύξησης των συνταγών για απώλεια βάρους. Ωστόσο, νωρίτερα φέτος, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) αποφάσισε ότι οι προμήθειες ήταν επαρκείς, ώστε να μην επιτρέπεται πλέον στα φαρμακεία να παράγουν τις δικές τους εκδόσεις αυτών των φαρμάκων για την απώλεια βάρους.

«Είναι πραγματικά η άνευ προηγουμένου ζήτηση που οδηγεί στην έλλειψη», λέει η Έριν Φοξ, αναπληρώτρια διευθύντρια φαρμακευτικής υπηρεσίας στο University of Utah Health, η οποία παρακολουθεί την έλλειψη συνταγογραφούμενων φαρμάκων στις ΗΠΑ τα τελευταία 20 χρόνια.

Ωστόσο, είναι ασυνήθιστο να παρατηρούνται ελλείψεις σε πατενταρισμένα φαρμακευτικά προϊόντα επώνυμων εταιρειών, καθώς οι εταιρείες έχουν πολλά οικονομικά κίνητρα για να διατηρήσουν την αλυσίδα εφοδιασμού σε λειτουργία, λέει η Φοξ.

Μεγάλο πρόβλημα εντοπίζεται στα γενόσημα φάρμακα

Η πλειονότητα των ελλείψεων αφορά τα γενόσημα φάρμακα – φάρμακα χωρίς εμπορικό σήμα που περιέχουν τις ίδιες χημικές ουσίες με ένα επώνυμο φάρμακο του οποίου η πατέντα έχει λήξει. Αυτά ανταγωνίζονται στην αγορά με βάση το κόστος τους και όχι το εμπορικό σήμα. Αυτό έχει οδηγήσει ορισμένα από αυτά να γίνουν τόσο φθηνά – τα αντιβιοτικά έχουν πέσει σε τιμές χαμηλότερες από ένα πακέτο τσίχλες, υποστηρίζει η Φοξ – που έχουν καταστεί ζημιογόνα προϊόντα για τους κατασκευαστές. Ως αποτέλεσμα, πολλοί κατασκευαστές σταμάτησαν εντελώς την παραγωγή αυτών των φαρμάκων, αφήνοντας ένα κενό στην αλυσίδα εφοδιασμού.

Αυτό συμβαίνει με τα γενόσημα φάρμακα, συμπεριλαμβανομένων των φαρμάκων για τη θεραπεία της ADHD, στο Ηνωμένο Βασίλειο, λέει ο Μαρκ Σάμιουελς, διευθύνων σύμβουλος της BGMA. «Υπάρχουν πολύπλοκα φάρμακα που είναι ακριβά στην παραγωγή, αλλά οι τιμές τους είναι πολύ χαμηλές», τονίζει. Οι τιμές των γενόσημων φαρμάκων στο Ηνωμένο Βασίλειο είναι οι χαμηλότερες στην Ευρώπη, λέει, πράγμα που σημαίνει ότι αυτά τα φάρμακα «θεωρούνται δεδομένα» από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που έχουν ως καθήκον να διασφαλίζουν τη διαθεσιμότητα των φαρμάκων στους ασθενείς τους.

Επειδή είναι τόσο φθηνά στην πώληση, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής δεν λαμβάνουν υπόψη το κόστος παραγωγής και της εφοδιαστικής αλυσίδας που απαιτείται για να φτάσουν τα φάρμακα στον ασθενή, και δεν επενδύουν στο κόστος κατασκευής νέων εγκαταστάσεων παραγωγής. Ωστόσο, τα γενόσημα φάρμακα αντιπροσωπεύουν τα τέσσερα στα πέντε συνταγογραφούμενα φάρμακα που χρησιμοποιούν οι ασθενείς στο Ηνωμένο Βασίλειο, σύμφωνα με τον Σάμιουελς. Περίπου το 91% όλων των συνταγών στις ΗΠΑ εκτελούνται με γενόσημα φάρμακα.

Εν τω μεταξύ, χώρες όπως οι ΗΠΑ και το Ηνωμένο Βασίλειο αντιμετωπίζουν καθυστερήσεις τόσο στην προμήθεια όσο και στις επιθεωρήσεις.

«Προσθέτουμε νέες ελλείψεις στις ελλείψεις που δεν έχουν επιλυθεί».

Αφού σταμάτησε τις επιθεωρήσεις των φαρμακευτικών εργοστασίων τα τελευταία πέντε χρόνια, εν μέρει λόγω της πανδημίας, η Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) προσπαθεί να καλύψει το χαμένο έδαφος. Ωστόσο, κατά την εξέταση των καθυστερήσεων, διαπίστωσε μια συσσώρευση προβλημάτων ποιότητας τα χρόνια που ακολούθησαν την πανδημία, γεγονός που προκάλεσε επιπλέον διακοπές λειτουργίας.

«Προσθέτουμε νέες ελλείψεις στις ελλείψεις που δεν έχουν επιλυθεί», λέει η Φοξ.

Μέτρα πρόληψης

Τον Αύγουστο του 2025, η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου δημοσίευσε σχέδια για τη μείωση της έλλειψης φαρμάκων, εντοπίζοντας νωρίτερα πιθανές διαταραχές στον εφοδιασμό και λαμβάνοντας μέτρα, όπως η επανενεργοποίηση αδρανών αδειών φαρμάκων και η επένδυση στην εγχώρια παραγωγή.

Λίγους μήνες νωρίτερα, το Γραφείο Λογοδοσίας της Κυβέρνησης των ΗΠΑ συνέστησε στο Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικών Υπηρεσιών να εφαρμόσει επίσημους μηχανισμούς για τον συντονισμό των δραστηριοτήτων αντιμετώπισης της έλλειψης φαρμάκων σε όλη την έκταση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Οι ασθενείς είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να μην πανικονάλλονται, καθώς οι ελλείψεις είναι βραχυπρόθεσμες.

Σε γενικές γραμμές, οι ειδικοί προτείνουν να είναι υποχρεωτικό για όλες τις φαρμακευτικές εταιρείες να διαθέτουν σχέδια πρόληψης και μετριασμού της έλλειψης, και η ικανότητα της φαρμακευτικής εταιρείας να προμηθεύει φάρμακα να αποτελεί έναν από τους παράγοντες βάσει των οποίων βαθμολογούνται στην αγορά, αναφέρει το δημοσίευμα του BBC. «Χρειαζόμαστε έναν καλύτερο τρόπο για να ανταγωνίζονται τα προϊόντα εκτός από την τιμή, ένα διαφορετικό σύστημα αξιολόγησης σχετικά με την ποιότητα αυτών των κατασκευαστών», είπε η Φοξ. «Η ικανότητα προμήθειας πρέπει να αποτελεί μέρος αυτής της ποιότητας. Μπορούμε να αξιολογήσουμε τα φάρμακα με αυτόν τον τρόπο;».

Είναι επίσης σημαντικό οι ασθενείς να μην πανικοβάλλονται.

Από την πλευρά της, η φαρμακευτική βιομηχανία δηλώνει ότι συνεργάζεται στενά με αρχές όπως η FDA για την πρόληψη της έλλειψης συνταγογραφούμενων φαρμάκων.

Ωστόσο, ενώ οι ειδικοί και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής συνεργάζονται για τη δημιουργία πιο ανθεκτικών φαρμακευτικών αλυσίδων εφοδιασμού, ώστε να αποφευχθούν περαιτέρω ελλείψεις στο μέλλον, η Φοξ θεωρεί ότι είναι επίσης σημαντικό οι ασθενείς να μην πανικοβάλλονται.

«Το γεγονός ότι ακούτε για έλλειψη δεν σημαίνει ότι το φάρμακο έχει εξαντληθεί 100%», δήλωσε. «Αυτό σχεδόν ποτέ δεν συμβαίνει». Οι ασθενείς μπορεί να χρειαστεί να λάβουν διαφορετική δοσολογία ή να περιμένουν μερικές ημέρες.