Έρευνα: Ο κακός ύπνος γερνάει πρόωρα τον εγκέφαλο αυξάνοντας τον κίνδυνο νευρολογικών διαταραχών

Ζωτική σημασία φαίνεται να έχει ο επαρκής και ποιοτικός ύπνος στην κατάσταση του ανθρώπινου εγκεφάλου και στη φυσιολογική φθορά του. Πρόσφαστη μελέτη στο Ηνωμένο Βασίλειο έδειξε ότι ακόμα και διαφορά ενός έτους στην ηλικία του εγκεφάλου μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο γνωστικής εξασθένησης, άνοιας και άλλων νευρολογικών ασθενειών, ακόμα και πρόωρου θανάτου.

Ακόμη και μικρές επιταχύνσεις στη γήρανση του εγκεφάλου μπορούν να συσσωρευτούν με τον χρόνο αυξάνοντας τους κινδύνους

Η εν λόγω έρευνα πραγματοποιήθηκε σε δείγμα 27.000 ενηλίκων, ηλικίας 40 έως 70 ετών. Η συμπεριφορά τους στον ύπνο παρατηρήθηκε και αναλύθηκε μέσα από λεπτομερή δεδομένα μαγνητικών τομογραφιών εγκεφάλου. Σύμφωνα με τα ευρήματα όσοι δεν κοιμούνται καλά εμφανίζουν «γηρασμένο» εγκέφαλο, δηλαδή μεγαλύτερης ηλικίας από αυτή που αντιστοιχεί στα χρόνια τους.

Όπως αναφέρει το Conversation, σχεδόν το ένα τρίτο της ζωής μας κοιμόμαστε και αυτό αποτελεί ουσιαστική διαδικασία που βοηθά στην αποκατάσταση του σώματος και την προστασία του εγκεφάλου. Όταν ο ύπνος διαταράσσεται, ο εγκέφαλος νιώθει τις συνέπειες – μερικές φορές με ανεπαίσθητους τρόπους που συσσωρεύονται με τα χρόνια.

Η έρευνα

Το ότι ένας εγκέφαλος «φαίνεται πιο γηρασμένος» έχει να κάνει με το βιολογικό ρολόι, το οποίο κάποιων ανθρώπων μπορεί να «τρέχει» πιο γρήγορα ή πιο αργά από άλλων. Οι νέες εξελίξεις στη νευροαπεικόνιση και την τεχνητή νοημοσύνη επιτρέπουν στους ερευνητές να εκτιμήσουν την ηλικία του εγκεφάλου με βάση πρότυπα που παρατηρούνται στις μαγνητικές τομογραφίες, όπως η απώλεια εγκεφαλικού ιστού, η λέπτυνση του φλοιού και η βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία.

Στην εν λόγω μελέτη, η ηλικία του εγκεφάλου εκτιμήθηκε χρησιμοποιώντας περισσότερους από 1.000 διαφορετικούς δείκτες απεικόνισης από μαγνητικές τομογραφίες. Όταν το μοντέλο μηχανικής μάθησης «έμαθε» πώς μοιάζει η φυσιολογική γήρανση, εφαρμόστηκε σε όλο το δείγμα.

Ο ύπνος είναι περίπλοκος μηχανισμός και ως εκ τούτου το πόσο υγιής είναι δεν μπορεί να αποτυπωθεί πλήρως. Έτσι η έρευνα επικεντρώθηκε σε πέντε πτυχές, που δηλώθηκαν από τους συμμετέχοντες: τον χρονότυπο («πρωινός» ή «βραδινός» τύπος), πόσες ώρες κοιμούνται συνήθως (επτά με οκτώ ώρες θεωρούνται ιδανικές), αν υποφέρουν από αϋπνία, αν ροχαλίζουν και αν νιώθουν υπερβολική υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Αυτά τα χαρακτηριστικά μπορούν να αλληλεπιδράσουν. Για παράδειγμα, κάποιος με συχνή αϋπνία μπορεί να νιώθει και περισσότερη ημερήσια υπνηλία, ενώ ένας βραδινός τύπος μπορεί να έχει μικρότερη διάρκεια ύπνου. Ενσωματώνοντας και τα πέντε χαρακτηριστικά σε ένα «σκορ υγιούς ύπνου», οι ερευνητές είχαν μια πληρέστερη εικόνα της συνολικής υγείας του ύπνου του ατόμου.

Η συγκέντρωση τεσσάρων ή πέντε υγιών χαρακτηριστικών αντιστοιχούσαν σε «υγιές» προφίλ ύπνου, δύο έως τρία σε «ενδιάμεσο» προφίλ, και μηδέν ή ένα σε «φτωχό» προφίλ όσον αφορά την ποιότητα ύπνου. Όταν έγινε σύγκριση με την ηλικία του εγκεφάλου, οι διαφορές ήταν σαφείς. Το χάσμα μεταξύ εγκεφαλικής και χρονολογικής ηλικίας διευρυνόταν περίπου κατά έξι μήνες για κάθε μείωση μίας μονάδας στο σκορ υγιούς ύπνου.

Κατά μέσο όρο, όσοι κατατάσσονταν στο φτωχό προφίλ ύπνου είχαν εγκεφάλους που έδειχναν σχεδόν ένα έτος πιο γηρασμένοι από τη χρονολογική ηλικία του ατόμου, ενώ εκείνοι με υγιές προφίλ δεν εμφάνιζαν τέτοιο χάσμα.

Από τα πέντε χαρακτηριστικά ύπνου, ο βραδινός χρονότυπος και η μη φυσιολογική διάρκεια ύπνου ξεχώρισαν ως οι μεγαλύτεροι παράγοντες ταχύτερης γήρανσης του εγκεφάλου. Σύμφωνα με τους ερευνητές, ένα έτος μπορεί να μη φαίνεται πολύ, αλλά για την υγεία του εγκεφάλου έχει σημασία. Ακόμη και μικρές επιταχύνσεις στη γήρανση του εγκεφάλου μπορούν να συσσωρευτούν με τον χρόνο, αυξάνοντας τον κίνδυνο για νευρολογικές παθήσεις και άλλα προβλήματα.

Τι φταίει

Μία εξήγηση μπορεί να είναι η φλεγμονή. Όλο και περισσότερα στοιχεία δείχνουν ότι οι διαταραχές ύπνου αυξάνουν τα επίπεδα φλεγμονής στο σώμα. Με τη σειρά της, η φλεγμονή μπορεί να βλάψει τον εγκέφαλο με διάφορους τρόπους: καταστρέφοντας τα αιμοφόρα αγγεία, πυροδοτώντας τη συσσώρευση τοξικών πρωτεϊνών και επιταχύνοντας τον θάνατο των εγκεφαλικών κυττάρων.

Οι ερευνητές μελέτησαν τον ρόλο της φλεγμονής χάρη σε δείγματα αίματος που συλλέχθηκαν από τους συμμετέχοντες. Αυτά τα δείγματα περιείχαν πλούσιες πληροφορίες για διάφορους βιοδείκτες φλεγμονής που κυκλοφορούν στο σώμα. Όταν ενσωματώθηκαν αυτά τα δεδομένα στην ανάλυση, διαπιστώθηκε ότι τα επίπεδα φλεγμονής εξηγούσαν περίπου το 10% της σύνδεσης μεταξύ ύπνου και γήρανσης του εγκεφάλου.

Μια άλλη εξήγηση επικεντρώνεται στο ενσωματωμένο «δίκτυο καθαρισμού» του εγκεφάλου, το οποίο είναι κυρίως ενεργό κατά τη διάρκεια του ύπνου. Όταν ο ύπνος είναι διαταραγμένος ή ανεπαρκής, αυτό το σύστημα μπορεί να μην λειτουργεί σωστά, επιτρέποντας τη συσσώρευση βλαβερών ουσιών στον εγκέφαλο.

Επίσης ο κακός ύπνος αυξάνει τον κίνδυνο άλλων παθήσεων που από μόνες τους βλάπτουν την υγεία του εγκεφάλου, όπως ο διαβήτης τύπου 2, η παχυσαρκία και οι καρδιαγγειακές ασθένειες.

Κακός ύπνος: Τρόποι αντιμετώπισης

Αν και δεν είναι όλα τα προβλήματα ύπνου εύκολο να διορθωθούν, απλές στρατηγικές μπορούν να βελτιώσουν την ποιότητά του. Για παράδειγμα, συνιστάται η ρουτίνα στον ύπνο ή ο περιορισμός της πρόσληψης καφεΐνης ή αλκοόλ. Επίσης θα πρέπει να αποφεύγουμε τις οθόνες κινητού, τηλεόρασης κλπ. προτού πέσουμε στο κρεβάτι, ενώ και η δημιουργία σκοτεινού και ήσυχου περιβάλλοντος βοηθάει σημαντικά.

Η γήρανση του εγκεφάλου δεν μπορεί να αποφευχθεί, αλλά η συμπεριφορά μας και οι επιλογές τρόπου ζωής μπορούν να διαμορφώσουν το πώς εξελίσσεται. Τα συμπεράσματα της πρόσφατης έρευνας είναι σαφή: για έναν υγιή εγκέφαλο όσο δυνατόν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, είναι σημαντικό να δίνουμε προτεραιότητα στον ύπνο.