Η ελονοσία (malaria) είναι λοιμώδης νόσος που προκαλείται από το παράσιτο «πλασμώδιο» της ελονοσίας και μεταδίδεται κυρίως μέσω τσιμπήματος μολυσμένου Ανωφελούς κουνουπιού (Anopheles). Τα κουνούπια μολύνονται από ασθενείς με παρασιταιμία.
Η ελονοσία ενδημεί -με συνεχιζόμενη μετάδοση- σε 85 χώρες/περιοχές του πλανήτη (WHO, World Malaria Report, 2023), κυρίως στην υποσαχάρια Αφρική, την Ασία και τη Λατινική Αμερική. Η ελονοσία ήταν ενδημική και σε αρκετές χώρες της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής έως τα μισά του 20ού αιώνα, εκριζώθηκε όμως από αυτές, κατόπιν εντατικών προγραμμάτων ελέγχου.
Στην Ελλάδα η ελονοσία εκριζώθηκε το 1974, μετά από εντατικό και επίπονο πρόγραμμα καταπολέμησης (1946-1960). Έκτοτε καταγράφονται πανελλαδικά ετησίως 20-110 εισαγόμενα κρούσματα ελονοσίας, δηλαδή κρούσματα που προσβλήθηκαν σε χώρα του εξωτερικού. Η καταγραφή εισαγόμενων κρουσμάτων ελονοσίας είναι απολύτως αναμενόμενη, με την αύξηση των ταξιδιών και μετακινήσεων πληθυσμών παγκοσμίως, και παρατηρείται σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες.
Επιπρόσθετα, τα έτη 2009 – 2021 καταγράφηκαν -σχεδόν κάθε έτος- σε ορισμένες (κυρίως αγροτικές) περιοχές της χώρας κρούσματα P.vivax ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης (σε ασθενείς που δεν ανέφεραν ιστορικό ταξιδιού σε ενδημικές χώρες), κυρίως ως σποραδικά κρούσματα 1ης γενιάς μετάδοσης, αλλά και σε συρροές (ιδίως τα έτη 2011-2012).
Πίνακας: Κρούσματα ελονοσίας ανά επιδημιολογική κατάταξη κρούσματος (εισαγόμενο, με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης) και έτος νόσησης1 (για τα εισαγόμενα) ή εκτιμώμενης προσβολής (για τα εγχώρια), Ελλάδα, 2009 – 20232.
| Έτος νόσησης/ προσβολής | Κατάταξη κρούσματος | |
| Εισαγόμενα κρούσματα | Κρούσματα με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης3 | |
| 2009 | 44 | 7 |
| 2010 | 40 | 4 |
| 2011 | 54 | 42 |
| 2012 | 73 | 20 |
| 2013 | 22 | 3 |
| 2014 | 38 | 0 |
| 2015 | 79 | 8 |
| 2016 | 111 | 6 |
| 2017 | 100 | 7 |
| 2018 | 44 | 11 |
| 2019 | 38 | 1
|
| 2020 | 21 | 2 |
| 2021 | 28 | 4 |
| 2022 | 31 | 0 |
| 2023 | 32 | 0 |
- Κρούσματα στα οποία δεν καταγράφηκε η πληροφορία αυτή, κατατάχθηκαν με βάση το έτος νοσηλείας ή δήλωσης.
- Δεν συμπεριλαμβάνονται: γνωστές, καταγεγραμμένες υποτροπές κρουσμάτων, δύο εγχώρια κρούσματα από malariae (περίοδος 2012), που αποδόθηκαν σε προηγούμενες περιόδους μετάδοσης και τρία κρούσματα ελονοσίας άγνωστης κατάταξης (δύο το 2016 και ένα το 2018).
- Πρόκειται για κρούσματα P.vivax ελονοσίας, εκτός από πέντε κρούσματα P.falciparum (ένα το 2017, ένα το 2020 και συρροή τριών κρουσμάτων το 2021), με πιθανή μετάδοση εντός του περιβάλλοντος νοσοκομείου (συμπεριλαμβάνονται στον Πίνακα).
Όπως καταδεικνύουν τα πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα των τελευταίων ετών, παρά την εξάλειψη της ελονοσίας από τη χώρα μας το 1974, το ενδεχόμενο επανεμφάνισης της νόσου είναι υπαρκτό σε ευάλωτες περιοχές της Ελλάδας, όπου συνδυάζεται η παρουσία ικανού πληθυσμού του κατάλληλου διαβιβαστή (Ανωφελούς κουνουπιού) με την παρουσία ασθενών με ελονοσία που έρχονται από ενδημικές για την ελονοσία χώρες.
Μετά την κορύφωση του αριθμού των περιστατικών ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης το 2011-2012, ο αριθμός τους ακολούθησε πτωτική πορεία τα επόμενα έτη, με την καταγραφή -κυρίως σποραδικών- εγχώριων κρουσμάτων πρώτης γενιάς μετάδοσης. Σε αυτό συνέβαλε και συμβάλει μία σειρά επίπονων δράσεων δημόσιας υγείας και πρόληψης, οι οποίες εφαρμόσθηκαν -και συνεχίζουν αδιαλείπτως να εφαρμόζονται- με τη συνεργασία πολλών φορέων σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, συστηματικά και εκτάκτως, κατόπιν εκτίμησης κινδύνου, και συνεισέφεραν στην επιτυχή πρόληψη της επανεγκατάστασης της ελονοσίας στη χώρα. Τα τελευταία δύο έτη (2022-2023) δεν καταγράφηκαν κρούσματα ελονοσίας με ενδείξεις εγχώριας μετάδοσης.
Η έγκαιρη ανίχνευση και κατάλληλη θεραπεία των κρουσμάτων ελονοσίας σε συνδυασμό με την προστασία από τα κουνούπια και την έγκαιρη εφαρμογή κατάλληλων ολοκληρωμένων προγραμμάτων διαχείρισης κουνουπιών αποτελούν τους βασικούς πυλώνες της στρατηγικής της Δημόσιας Υγείας για την αντιμετώπιση της ελονοσίας και την αποτροπή της περαιτέρω διασποράς και επανεμφάνισης της νόσου στην Ελλάδα.
Ο Ε.Ο.Δ.Υ. ανέπτυξε (από δεκαπενταετίας) και εφαρμόζει συστηματικά και αδιαλείπτως επιχειρησιακό Σχέδιο Δράσης για την αντιμετώπιση της ελονοσίας, ενώ το καλοκαίρι του 2015 δημοσιεύθηκε το Σχέδιο Δράσης για την Αντιμετώπιση της Ελονοσίας «ΜΕΡΟΠΗ» του Υπουργείου Υγείας. Βάσει αυτών των σχεδίων, οι βασικές δράσεις για την πρόληψη και αντιμετώπιση της ελονοσίας περιλαμβάνουν (επιγραμματικά): εκτίμηση κινδύνου, ενίσχυση της επιδημιολογικής επιτήρησης και της εργαστηριακής διάγνωσης της νόσου, ορθή διαχείριση των ασθενών, δράσεις ενημέρωσης κοινού, επαγγελματιών υγείας και φορέων, δράσεις για την επιτήρηση και τον έλεγχο των κουνουπιών, μέτρα για την ασφάλεια του αίματος.
Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με τα επιδημιολογικά δεδομένα ελονοσίας των τελευταίων ετών και τις δράσεις αντιμετώπισης της ελονοσίας στην Ελλάδα μπορείτε να βρείτε στις ετήσιες και έκτακτες εκθέσεις επιδημιολογικής επιτήρησης ελονοσίας.
