Διατροφή σε παιδικούς σταθμούς: Ποια τρόφιμα πρέπει να αποφεύγονται

Στο πλαίσιο της ετήσιας ενημέρωσης αναφορικά με την εφαρμογή των υγειονομικών διατάξεων που αφορούν τη διατροφή των παιδιών στους δημόσιους και ιδιωτικούς βρεφικούς, βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς της χώρας, εγκύκλιος του υπουργείου Παιδείας επισημαίνει ότι μεγάλο ποσοστό των σταθμών (92,4%), προσφέρει σε καθημερινή βάση φρέσκα φρούτα, ενώ παρατηρήθηκε αύξηση του ποσοστού των σταθμών που δήλωσαν ότι δεν προσφέρουν καθόλου επεξεργασμένα δημητριακά (39,7% έναντι 35,4% το προηγούμενο έτος). Υπήρξε σημαντική προσκόλληση στις συστάσεις αναφορικά με την αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων. Το 91,1% των σταθμών δήλωσε πως δεν προσφέρει καθόλου σύνθετα αρτοσκευάσματα (όπως πίτσα, πεϊνιρλί, τυρόπιτα, σπανακόπιτα, κ.α) και μόνο το 8,3% των σταθμών τα διαθέτουν έως και 1 φορά την εβδομάδα. Επιπλέον, το 99,4% δεν προσφέρει καθόλου αλλαντικά, ενώ το 98,7% των σταθμών δεν προσφέρει καθόλου τηγανητά φαγητά (όπως τηγανιτές πατάτες, κρέας, κροκέτες, αυγό κ.α).

• Ερευνητικά δεδομένα των τελευταίων ετών καταδεικνύουν ότι η Ελλάδα βρίσκεται μεταξύ των χωρών με τα υψηλότερα ποσοστά παιδικής παχυσαρκίας παγκοσμίως, με το 37,5% των παιδιών 2-14 ετών να έχει βάρος υψηλότερο του φυσιολογικού . Η παχυσαρκία στην παιδική ηλικία συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα εμφάνισης σιδηροπενίας και σιδηροπενικής αναιμίας, μπορεί να αποτελέσει την αιτία πρώιμης εμμηναρχής στα κορίτσια, αλλά συνδέεται και με μυοσκελετικά και αναπνευστικά προβλήματα. Επιπρόσθετα, η παχυσαρκία έχει αντίκτυπο και στην ψυχική υγεία του παιδιού, μέσω του κοινωνικού στιγματισμού επηρεάζοντας έτσι αρνητικά μεταξύ άλλων την κοινωνικοποίησή του και τις σχολικές του επιδόσεις. Τέλος, συνδέεται ισχυρά με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης υψηλής αρτηριακής πίεσης, υψηλής χοληστερόλης στο αίμα, ινσουλινοαντίστασης και σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ, που με τη σειρά τους αντανακλούν την πρώιμη εμφάνιση των κλινικών διαταραχών και επιπλοκών που συνήθως 1 Ελληνική Στατιστική Αρχή, 2021.
• Οι παιδικοί σταθμοί αποτελούν το ιδανικό περιβάλλον διαμόρφωσης υγιεινών συνηθειών και γι’ αυτό πρέπει να προάγουν την υγιεινή διατροφή και τη σωματική δραστηριότητα και να ενισχύουν τις δεξιότητες των παιδιών προς την υιοθέτηση αυτών των συνηθειών. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συστήνει τον καθορισμό κριτηρίων προκειμένου να εξασφαλιστεί η διαθεσιμότητα των υγιεινών επιλογών τροφίμων στις δομές σχολικής και προσχολικής αγωγής και ιδιαίτερα όσον αφορά την επαρκή κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και την περιορισμένη κατανάλωση αλατιού, πρόσθετων σακχάρων και λιπιδίων .
• Ακολουθώντας τις σχετικές συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας και με στόχο την υποστήριξη διαμόρφωσης ενός περιβάλλοντος προώθησης υγιεινών διατροφικών συνηθειών σε όλους τους παιδικούς σταθμούς της χώρας, το Υπουργείο Υγείας έχει εκδώσει τις σχετικές Υπουργικές Αποφάσεις, με τις οποίες καθορίζονται τα τρόφιμα και οι μερίδες που παρέχονται για τη σίτιση βρεφών και νηπίων στους δημοτικούς και ιδιωτικούς παιδικούς, βρεφονηπιακούς και βρεφικούς σταθμούς. Οι επιλογές καθορίστηκαν με βάση τις σύγχρονες επιστημονικές παιδιατρικές και διατροφικές απόψεις για την υγιεινή διατροφή των παιδιών, τις εθνικές διατροφικές συστάσεις και το πρότυπο της Μεσογειακής διατροφής.
• Σύμφωνα με τις σχετικές διατάξεις τα διαιτολόγια των σταθμών καταρτίζονται από τον/την Παιδίατρο του Σταθμού και τον/τη Διαιτολόγο-Διατροφολόγο του Σταθμού, ενώ συστήνεται κατά τη διαμόρφωση του να λαμβάνονται υπόψη οι ενδεικτικές επιλογές που περιλαμβάνονται στο Παράρτημα της σχετικής Απόφασης.
• Δυσανεξίες, υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με τη σχετική Απόφαση, τα εν λόγω νοσήματα θα πρέπει να δηλώνονται από τους γονείς στον Σταθμό και να είναι ενήμεροι ο Παιδίατρος, ο Διαιτολόγος -Διατροφολόγος, καθώς και το προσωπικό του σταθμού, οι οποίοι οφείλουν να μεριμνήσουν ώστε το παιδί να ακολουθεί τροποποιημένο διαιτολόγιο στο οποίο δεν περιλαμβάνονται οι εν λόγω τροφές.

• Σύμφωνα με δεδομένα εθνικών μελετών, τα παιδιά στη χώρα μας καταναλώνουν καθημερινά σημαντικές ποσότητες τροφίμων που χαρακτηρίζονται ως ενεργειακά πυκνά, όπως προϊόντα αρτοποιίας (τυρόπιτα, πίτσα, κρουασάν κλπ), γλυκίσματα (π.χ. σοκολάτες, καραμέλες) και αλμυρά σνακ (π.χ.τσιπς). Σύμφωνα με τις εθνικές διατροφικές συστάσεις η διαθεσιμότητα αυτών των τροφίμων πρέπει να είναι περιορισμένη στην συνολική διατροφή των παιδιών και να διατίθενται μόνο σε ειδικές περιστάσεις. Τα εν λόγω τρόφιμα περιέχουν σημαντικές ποσότητες θρεπτικών συστατικών (όπως πρόσθετα σάκχαρα, κορεσμένα λιπαρά οξέα, trans λιπαρά οξέα, νάτριο), η αυξημένη πρόσληψη των οποίων σχετίζεται με την εμφάνιση παχυσαρκίας και διατροφοεξαρτώμενων νοσημάτων. Ειδικότερα, η αυξημένη πρόσληψη σακχάρων σχετίζεται με την ανάπτυξη οδοντικής τερηδόνας, χρόνιων μεταβολικών νοσημάτων και αύξηση του σωματικού βάρους. Σύμφωνα με στοιχεία της μελέτης ΠΑΜΕΔΥ, ο κίνδυνος να είναι ένα παιδί υπέρβαρο είναι 2,5 φορές υψηλότερος εάν καταναλώνει ≥10% των συνολικών θερμίδων του από πρόσθετα σάκχαρα, σε σύγκριση με τα παιδιά που καταναλώνουν
• Για τους ανωτέρω λόγους, στους παιδικούς σταθμούς θα πρέπει να αποφεύγεται η χορήγηση επεξεργασμένων τροφίμων που περιέχουν αυξημένη περιεκτικότητα σε πρόσθετα σάκχαρα, κορεσμένα και βιομηχανικώς παραγόμενα trans λιπαρά οξέα, αλάτι, συντηρητικές χρωστικές και τεχνητές γλυκαντικές ουσίες, όπως ενδεικτικά: σακχαρούχο/σοκολατούχο γάλα, επιδόρπια γιαουρτιού, ρυζόγαλο, κρέμες συσκευασμένες (φαρίν λακτέ, άνθος αραβοσίτου, σοκολάτας, καραμελέ), γλυκίσματα όπως σοκολάτα, μπισκότα, τσουρέκι, τούρτα κλπ ,σύνθετα αρτοσκευάσματα (πίτσα, πεϊνιρλί, κρέπες, κρουασάν, κέικ, βουτήματα, τυρόπιτα, σπανακόπιτα, ζαμπονοτυρόπιτα, μυζηθρόπιτα, κρεατόπιτα), αλείμματα σοκολάτας και αλείμματα ξηρών καρπών (ταχίνι, φυστικοβούτυρο) με υψηλή περιεκτικότητα σε πρόσθετα σάκχαρα, τηγανητά (πατάτες, κρέας, ψάρι, κροκέτες κα), μαργαρίνη και βούτυρο, αλμυρά σνακ (τσιπς, γαριδάκια κλπ) ,αλλαντικά και άλλα επεξεργασμένα κρέατα, αναψυκτικά και χυμοί εμπορίου, φυσικοί χυμοί φρούτων. Θα πρέπει να υπάρχει διάκριση μεταξύ των φρέσκων φρούτων και του οφέλους για την υγεία που συνεπάγεται η κατανάλωσή τους, και των φρέσκων χυμών φρούτων που αποτελούν τρόφιμα πλούσια σε ελεύθερα σάκχαρα. Συστήνεται οι σταθμοί να αποφεύγουν την χορήγηση φυσικών χυμών φρούτων και να προτιμούν τα φρέσκα φρούτα. Εξάλλου, σύμφωνα με τις εθνικές διατροφικές συστάσεις, η κατανάλωση χυμού φρούτων (ακόμα και φυσικού) συνιστάται να μην ξεπερνά τα 120ml (μισό ποτήρι) ημερησίως (ισοδυναμεί με 1 μερίδα φρούτου).
• Τέλος, επισημαίνεται ότι απαγορεύεται να δοθεί μέλι σε παιδιά κάτω του 1 έτους, λόγω του κινδύνου αλλαντίασης.
• Σύμφωνα με τις εθνικές διατροφικές συστάσεις, τα παιδιά θα πρέπει να τρώνε καθημερινά ικανοποιητικές ποσότητες από τροφές που είναι πλούσιες σε διαιτητικές ίνες. Η πρόσληψη διαιτητικών ινών συμβάλλει στην ανάπτυξη του μικροβιώματος του εντέρου, στη φυσιολογική λειτουργία και τελικά στην υγεία του εντέρου αλλά και στον επαρκή κορεσμό. Για τα παιδιά 1-2 ετών συστήνεται η καθημερινή κατανάλωση 1 μερίδας φρούτων και 1 μερίδας λαχανικών και για τα παιδιά από 4 ετών συστήνεται η κατανάλωση 1-2 μερίδων φρούτων και 1-2 μερίδων λαχανικών.
• Παράλληλα, συστήνεται η καθημερινή κατανάλωση δημητριακών (2-3 μερίδες για τα παιδιά έως 3 ετών και 4-5 μερίδες για τα παιδιά από 4 ετών) με προτίμηση σε δημητριακά ολικής άλεσης έναντι των επεξεργασμένων.
• Αντίστοιχα, σύμφωνα με τις συστάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, τα παιδιά ηλικίας 2-5 ετών θα πρέπει να καταναλώνουν καθημερινά τουλάχιστον 250γρ φρούτων και λαχανικών και να προσλαμβάνουν τουλάχιστον 15γρ φυτικών ινών ημερησίως7 . Εντούτοις, σύμφωνα με στοιχεία πρόσφατων μελετών στη χώρα μας σε παιδιά προσχολικής και σχολικής ηλικίας, μόλις ένα μικρό ποσοστό των παιδιών συμμορφώνεται με τις συστάσεις για την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών .
• Προκειμένου να ενισχυθεί η πρόσληψη φυτικών ινών των παιδιών προσχολικής ηλικίας και να εκπαιδευτούν τα παιδιά στην κατανάλωση ποικιλίας φρούτων, λαχανικών και προϊόντων ολικής άλεσης, συστήνεται τα διαιτολόγια των παιδικών σταθμών:
• να παρέχουν σε καθημερινή βάση 1 μερίδα λαχανικών είτε ως ωμή σαλάτα (π.χ. ντομάτα, αγγούρι, λάχανο), είτε ως βραστά (π.χ. μπρόκολο) ή μαγειρεμένα λαχανικά (π.χ. φασολάκια, μπριάμ) προτιμώντας τα λαχανικά εποχής. Καθώς τα βρέφη και τα νήπια έχουν έμφυτες προτιμήσεις για τις γλυκές και τις αλμυρές γεύσεις και απέχθεια για τις πικρές γεύσεις, οι φροντιστές τους θα πρέπει να επιδείξουν υπομονή και επιμονή ώστε μέσω της επαναλαμβανόμενης χορήγησης ποικιλίας λαχανικών από μικρή ηλικία να καλλιεργηθούν σε αυτές τις γεύσεις, και μακροπρόθεσμα να αυξήσουν την προτίμησή τους στα λαχανικά που αποτελούν μια από τις βασικές ομάδες τροφίμων της παραδοσιακής Μεσογειακής Διατροφής με πληθώρα ευεργετικών δράσεων για την υγεία τους.
• Εξάλλου, ένα βρέφος ή μικρό παιδί μπορεί να χρειαστεί να λάβει μια νέα γεύση τουλάχιστον 8 έως 10 φορές πριν από την τελική αποδοχή της.
• Όπως κάθε χρονιά, η Υπηρεσία μας με τη σχετική (3) εγκύκλιο ζήτησε από όλους τους δημόσιους και ιδιωτικούς βρεφικούς, βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς να συμπληρώσουν το ειδικά διαμορφωμένο ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο, έτσι ώστε να συνεχιστεί η αξιολόγηση και η βελτίωση του διαιτολογίου που παρέχεται σε βρέφη και νήπια. Συλλέχτηκαν στοιχεία από δημόσιους και ιδιωτικούς βρεφονηπιακούς και παιδικούς σταθμούς από 52 Περιφερειακές Ενότητες της χώρας μας, που φιλοξενούν συνολικά 15.734 παιδιά, εκ των οποίων 10.937 νήπια και 4.797 βρέφη (6-18 μηνών). Η Υπηρεσία προέβη σε επεξεργασία των στοιχείων που συλλέχτηκαν, αξιολόγησε τη σύσταση των προγραμμάτων διατροφής με βάση τις συστάσεις των Υπουργικών Αποφάσεων και των Εθνικών Διατροφικών Οδηγών και συνέκρινε τα δεδομένα με τα αντίστοιχα περσινά.
• Τα σημαντικότερα ευρήματα της αξιολόγησης : Ένα μεγάλο ποσοστό των σταθμών (92,4%), προσφέρει σε καθημερινή βάση φρέσκα φρούτα. Ταυτόχρονα όμως, το 21,0% προσφέρει έως και μία φορά την εβδομάδα φυσικούς χυμούς. Παρατηρήθηκε αύξηση του ποσοστού των σταθμών που δήλωσαν ότι δεν προσφέρουν καθόλου επεξεργασμένα δημητριακά (39,7% έναντι 35,4% το προηγούμενο έτος). Υπήρξε σημαντική προσκόλληση στις συστάσεις αναφορικά με την αποφυγή επεξεργασμένων τροφίμων. Το 91,1% των σταθμών δήλωσε πως δεν προσφέρει καθόλου σύνθετα αρτοσκευάσματα (όπως πίτσα, πεϊνιρλί, τυρόπιτα, σπανακόπιτα, κ.α) και μόνο το 8,3% των σταθμών τα διαθέτουν έως και 1 φορά την εβδομάδα. Επιπλέον, το 99,4% δεν προσφέρει 6 καθόλου αλλαντικά, ενώ το 98,7% των σταθμών δεν προσφέρει καθόλου τηγανητά φαγητά (όπως τηγανιτές πατάτες, κρέας, κροκέτες, αυγό κ.α). Αναφορικά με τα γαλακτοκομικά προϊόντα, το 98,1% απάντησε ότι δεν προσφέρει καθόλου γάλα σκόνης, το 46,8% διαθέτει καθημερινά φρέσκο λευκό γάλα και το 100% δήλωσε ότι δεν προσφέρει καθόλου σοκολατούχο γάλα.
• Μεγάλη θετική ανταπόκριση υπήρξε στη μείωση τροφίμων που αποτελούν πηγή πρόσθετων σακχάρων (δηλαδή σουκρόζης, φρουκτόζης, γλυκόζης, σιρόπι γλυκόζης/ φρουκτόζης που προστίθεται στα τρόφιμα).
• Το σύνολο των σταθμών δήλωσε πως δεν προσφέρει καθόλου επιδόρπια γιαουρτιού, σοκολάτα και αλείμματα σοκολάτας. Αντίστοιχα, το 98,7% δεν προσφέρει κομπόστα φρούτων, το 94,3% δεν προσφέρει τσουρέκι, το 83,4% δεν προσφέρει μπισκότα και το 90,4% δεν προσφέρει συσκευασμένες κρέμες.
• Για βρέφη άνω των 18 μηνών , αναφορικά με τις συστάσεις εβδομαδιαίας κατανομής μεσημεριανού γεύματος, παρατηρήθηκε ότι το 38,8% των σταθμών προσφέρουν λαχανικά καθημερινά, το 89,4% προσφέρει λαδερά λαχανικά έως και 1 φορά την εβδομάδα, ενώ γενικότερα φαίνεται να υπάρχει σημαντική προσκόλληση στο πρόγραμμα διατροφής, όπως η παροχή οσπρίων (94,1%), κόκκινου κρέατος (96,5%), πουλερικών (96,5%) και ψαριών (81,2%) έως και 1 φορά την εβδομάδα.
• Παράλληλα, προτείνεται η χρήση του εκπαιδευτικού και ενημερωτικού υλικού που αναρτάται στον ιστότοπο της Εθνικής Δράσης κατά της Παιδικής Παχυσαρκίας https://paxisarkiakaipaidi.gov.gr.