Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης – Παναγία Χρυσοσκαλίτισσα
Μέρες Αυγούστου, ημέρες της Παναγίας και του Πάσχα του καλοκαιριού.
Η ζέστη είναι αφόρητη από νωρίς το πρωί και το μόνο που επιθυμείς είναι να βρίσκεσαι στη θάλασσα και ν απολαμβάνεις τη δροσιά της.
Εγώ θέλησα ναεπισκεφτώ το μοναστήρι της Παναγιάς της Χρυσοσκαλίτισσας στα Χανιά. Ένα από τα πιο γνωστά προσκυνήματα της Κρήτης χτισμένο πάνω στον βράχο που ατενίζει το απέραντο Νότιο Κρητικό πέλαγο!
Η Ιστορία της Ι. Μονής Χρυσοσκαλίτισσας
Στη Δυτική άκρη της Κρήτης και ύστερα από μια ωραία διαδρομή που διασχίζει τα Καστανοχώρια της Κισάμου, ο επισκέπτης φτάνει στη δυτική ακτή του νησιού. Σ ένα απότομο βράχο στην άκρη της στεριάς βρίσκεται το Μοναστήρι της Χρυσοσκαλίτισσας, αφιερωμένο στην Κοίμηση της Παναγίας [15 Αυγούστου]. Επί Ενετοκρατίας λειτούργησε εκεί μοναστήρι αφιερωμένο στον Άγιο Νικόλαο, ίσως και μέχρι τον πρώτο καιρό της Τουρκοκρατίας.
Η παράδοση αναφέρει ότι η ιερότητα του χώρου αρχίζει με την εύρεση της εικόνας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου σε κόγχη του βράχου. Λέγεται ότι βρέθηκε από ένα γεωργό που έβλεπε σαν όραμα φλόγα καντηλιού τα βράδια. Ενώ η εικόνα μεταφέρθηκε στους πρόποδες του βράχου όπου θα χτιζόταν Εκκλησία για την αποφυγή του κόπου του ανεβάσματος των υλικών στον βράχο επέστρεψε εκεί όπου βρέθηκε. Όλοι θεώρησαν το γεγονός αυτό θέληση της Παναγίας να κτιστεί ο Ναός πάνω στον βράχο, όπως και έγινε.
Το όνομα «Χρυσοσκαλίτισσα», όπως αναφέρει η παράδοση, το πήρε από ένα χρυσό σκαλοπάτι, το τελευταίο από τα 98 σκαλιά που ανέβαζαν στον ιερό βράχο. Λέγεται ότι τα πρώτα χρόνια της Τουρκοκρατίας πουλήθηκε η περιουσία της Μονής μαζί και το χρυσό αυτό σκαλί για να πληρωθούν φόροι που είχε επιβάλει ο σουλτάνος. Αναφέρεται επίσης ότι την ημέρα του Πάσχα του 1824 και μετά την μεγάλη σφαγή των Χριστιανών στο Λαφονήσι από τον Ιμπραήμ Πασσά της Αιγύπτου, μερικοί στρατιώτες του, πέρασαν από την Χρυσοσκαλίτισσα που ήταν έρημη ήθελαν όμως να την ισοπεδώσουν. Ανεβαίνοντας όμως τα σκαλοπάτια σμήνος μελισσών που ήταν φωλιασμένες σε μια κοιλότητα του βράχου κοντά στην σκάλα τους έκαναν επίθεση και το μοναστήρι σώθηκε από την λεηλασία. Στο σημείο αυτό του βράχου υπάρχει σήμερα εικονοστάσι για να θυμίζει το θαύμα αυτό της Παναγίας.
Το 1855 άρχισε η αναβίωση της Μονής με την εγκατάσταση του μοναχού Μανασσή Καραγιαννάκη, ο οποίος εργάστηκε σκληρά για την ανασυγκρότηση της Μονής. Τον διαδέχθηκε ο Εμμανουήλ Καλιτσουνάκης, ο οποίος πήρε το όνομα Μελέτιος και έκτισε το τείχος πάνω στο βράχο ως και κελιά για την στέγαση των μοναχών. Τον Μελέτιο διαδέχθηκε ο Μιχαήλ Κατερινάκης, ο οποίος πήρε το όνομα Μανασής όπου σε συνεργασία με τον Γεώργιο Πλοκαμάκη αποφάσισαν να χαλάσουν την παλιά μικρή εκκλησία, να κόψουν τον βράχο και να κτίσουν μεγαλύτερη, αυτή που υπάρχει έως σήμερα.
Ο Ναός άρχισε με ζήλο και προθυμία 9 Μαΐου 1894 και περατώθηκε 10 Αυγούστου του ίδιου έτους. Τα εγκαίνια του Ναού έγιναν την ημέρα της εορτής του ίδιου του έτους 15 Αυγούστου, από τον τότε Επίσκοπο Κισάμου Δωρόθεο Κλωνάρη. Το 1900 η Μονή διαλύθηκε μαζί με άλλες μονές της Κρήτης και επανιδρύθηκε το 1940. Αρκετοί στρατιώτες – αγωνιστές φιλοξενήθηκαν κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής. Η ζωή ξαναγύρισε στη Μονή μετά τον Ιανουάριο του 1944 και συνεχίζεται αδιάκοπα μέχρι σήμερα από τους φιλόξενους και ακούραστους μοναχούς που διακονούν και κρατούν ζωντανό το ιερό αυτό προσκύνημα της πίστεως και της πατρίδος.
Περιήγηση στο μοναστήρι
Μόλις διάβασα το ιστορικό της Ιεράς Μονής ανέβηκα σιγά σιγά τα κατάλευκα σκαλοπάτια ως το πλατύσκαλο του Καθολικού. Λιτός και απέριττος ο Ιερός Ναός της Κοιμήσεως, και της αγ. Τριάδος. Οι ιερές εικόνες από τον 19ο αιώνα,σε ορισμένες από αυτές φαίνεται η φθορά του χρόνου και το σαράκι που τρώει το ξύλο, η συντήρηση ελλιπής.
Αφού προσευχήθηκα στην χάρη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου ευλαβικά, το βλέμμα μου ενώθηκε με το απέραντο γαλάζιο του Νοτίου Κρητικού πελάγου. Η θέα μαγευτική! Αν και ο ήλιος ήταν περισσότερο από ποτέ ζεστός… κατέβηκα τα πρώτα σκαλιά και δεξιά υπόγεια θα έλεγα, ήταν το Κρυφό Σχολειό. Τα ίχνη της δύσκολης εκείνης εποχής τηςτουρκοκρατίας, ορατά. Το αργαλειό με τα χτένια και τις μπατανίεςεκεί για να θυμίζουν τιςπαλιές εποχές εκείνες που ανήκουν πλέον στην ιστορία και που πρέπει να αναθιβάλουμε διαρκώς για να θυμούνται οι παλαιότεροι και να μαθαίνουν οι νεότεροι!
Μια γερόντισσα καθισμένη στην σκιά του πλατάνου του προαύλιου χώρου, μου κίνησε την περιέργεια και την πλησίασα και πριν καλά – καλά μιλήσω εκείνη με χαιρέτησε και με κάλεσε να καθίσω δίπλα της. Δίχως να ρωτήσω κάτι, γάργαρο νερό ο λόγος της μου μίλησε για τον ιερό χώρο της Μονής και για τα τόσα θαύματα της Μεγάλης Μητέρας της Παναγιάς μας. Μεταξύ των τόσων πολλών ιστοριών που συμπύκνωσε στο λόγο της η γερόντισσα, στάθηκα στο χρυσό σκαλί που όπως λένε οι πηγές υπήρχε και πουλήθηκε λόγω οικονομικής δυσπραγίας. Εκείνη λοιπόν μου είπε ότι είχε ακούσει από τις γιαγιάδες πως τα τελευταία πέντε σκαλιά ήταν χρυσά και ήταν χρυσά γιατί ένας άρχοντας της περιοχής είχε μια μονάκριβη κόρη η οποία αρρώστησε βαριά και ο πατέρας της απαρηγόρητος παρακάλεσε την Παναγιά του βράχου…Η κόρη του έγινε καλά κι εκείνος ευγνώμων δώρισε στο μοναστήρι τα πέντε χρυσά σκαλιά. Οι αφηγήσεις της γερόντισσας ήταν σαν το νερό που κυλάει δίχως σταματημό….
Τι όμορφος τόπος ο τόπος μας! Λίγο πιο πέρα το Ελαφονήσι τι ομορφιά Θεέ μου! Στη θέα του νομίζεις ότι κάποιος ζωγράφος το έφτιαξε για να το δωρίσει σ’ εμάς Και αυτός ο ζωγράφος είναι η ίδια η φύση που τόσο παραγκωνίζουμε και την αφήνουμε σε πλήρη εγκατάλειψη! Είναι αυτή η φύση που με τα πινέλα του ΄σύμπαντος κάθε φορά μας εκπλήσσει θετικά με τις τόσες ομορφιές σε κάθε γωνιά του ευλογημένου μας τόπου. Αποχαιρέτησα την Παναγιά της Χρυσοσκαλίτισσα και το Ελαφονήσι και πήρα το δρόμο του γυρισμού κουβαλώντας εντός μου τα χρώματα και τα σμιλευμένα τοπία.
Καλό Δεκαπενταύγουστο! Χρόνια πολλά!
Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφ, παραγωγός]
