Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης: Ιστορικές και γενεαλογικές αναζητήσεις κατοίκων Πετροκεφαλίου – Δημήτριος Μαθιουδάκης ή Ζιγαρδέλης – Εθνομάρτυρας του 1821 από το Σίβα Δήμου Φαιστού
Μέρος 2ο.
Δημοσιεύουμε σήμερα το 2ο μέρος της έρευνας του κ. Γιώργου Δαμιανάκη για τον Δημήτριο Μαθιουδάκη ή Ζιγαρδέλη, Εθνομάρτυρα του 1821 από το Σίβα Δήμου Φαιστού.
Σημείωση
Επειδή δεν ξέρω λεπτομέρειες για τις διώξεις των Τούρκων εναντίον των επαναστατών από το Σίβα το 1821, πέραν αυτών των δέκα που αναφέρονται στον «Κώδικα Θυσιών» και αυτών που πολέμησαν με τους Κουρμούληδες, τον Μ. Κόρακα, τον Ξωπατέρα και επειδή με αυτά που γνωρίζω, πιστεύω ότι είναι αλήθεια αυτά που λέει ο 92χρονος κύριος Δημήτρης Μαθιουδάκης, θα θέσω υπόψη τα παρακάτω στοιχεία, «για του λόγου το αληθές», να λυθούν όποιοι προβληματισμοί δημιουργούνται στο μυαλό κάθε αναγνώστη:
Α. Γιατί αφού κρέμασαν τον παππού του οι Τούρκοι, δεν αναφέρεται στον Κώδικα Θυσιών;
Ο Κ.Θ. είναι τα Τούρκικα Αρχεία, μεταφρασμένα από το Νικόλαο Σταυρινίδη και άλλους τουρκολόγους, τυπωμένα από το Δήμο Ηρακλείου (Επί δημαρχίας Μανόλη Καρέλλη), για λογαριασμό της Βικελαίας Δημοτικής Βιβλιοθήκης Ηρακλείου. Στα αρχεία αυτά το 1824-27 καταγράφτηκαν οι περιουσίες των χριστιανών και μουσουλμάνων (κρυπτοχριστιανών), που επαναστάτησαν κατά των Τούρκων και κατασχέθηκαν υπέρ του Μουσουλμανικού Ιερατείου.
Στο Σίβα αναφέρονται 10 επαναστάτες που τους πήραν τις περιουσίες.
Λέτε να μην υπήρχαν άλλοι; Ασφαλώς και υπήρχαν. Δεν είχαν όμως περιουσία να τη δημεύσουν οι Τούρκοι3. Ένας απ’ αυτούς ήταν ο εθνομάρτυρας «Ζιγαρδέλης»!
Β. Γιατί ο Δημήτρης θυμήθηκε τώρα, πως οι Τούρκοι κρέμασαν τον πρόγονό του;
Μα είναι φυσικό, ένας άνθρωπος που δεν τελείωσε το σχολείο4, γιατί αναγκαζόταν από την παιδική ηλικία να ξενοδουλεύει για να βοηθήσει τους γονείς του. Παντρεμένος αργότερα, δεν περνούσαν από το μυαλό ιστορικά γεγονότα. Σκεφτόταν πώς να θρέψει την εξαμελή οικογένειά του, δουλεύοντας με τη γυναίκα του μεροκάματο σε ξένες δουλειές. Που να μείνει καιρός να θυμηθεί και να σκεφτεί την ιστορία των προγόνων του; Πώς να σκεφτεί και να κάνει ιστορικούς συνειρμούς αφού δεν είχε διδαχτεί στο σχολείο που δεν τελείωσε, την Ελληνική Επανάσταση; Ύστερα από 70 χρόνια, διαβάζοντας το βιβλίο για τον Ξωπατέρα, φυσιολογικά, ήρθαν στη μνήμη του αυτά πού άκουσε από τον Γεώργιο Πρατικάκη.
Γ. Πού και πού υπήρχαν νερόμυλοι στην περιοχή;
Από τα στοιχεία που υπάρχουν και τις μαρτυρίες, νερόμυλοι υπήρχαν αρκετοί στην περιοχή. Για τους δύο που υπήρχαν ανάμεσα στα χωριά Αϊ Γιάννη και Πετροκεφάλι, του Κουρμούλη και του Κολατσού, θυμούμαι τα ερείπια μέχρι το 1960 -70. Σήμερα υπάρχουν εκεί μόνο ευκάλυπτοι.
Υπήρχαν ακόμη: Ένας βόρεια της Φαιστού, ονομαζόμενος της Φαλάντρας και ανατολικά κάτω από τη Φαιστό που λεγόταν Ζουριό. Άλλος ένας στον Αφραθιά της Πυργιώτισσας (Καλύβα του Λαού) και άλλος ένας του Κουρμούλη στο Πετροκεφάλι, σήμερα λέγεται Σπυριδιανός, που δούλευαν πριν από πολλά χρόνια. Υπήρχαν και αλλού.
Η επιμονή του Μαθιουδάκη Δημήτρη, για το σημείο μαρτυρίου του προγόνου του, με έκανε να προβληματιστώ πολύ!
Άραγε θυμάται καλά ή ήταν σε άλλο μέρος ο τόπος του μαρτυρίου του προγόνου του, όπως οι μύλοι του Κουρμούλη και του Κολατσού;
Στο λαγκαδάκι Ασκίδια πήγαινα πολλές φορές το Χειμώνα για αγριόχορτα με τη σύζυγό μου πριν πολλά χρόνια. Δεν είχα δει χαλάσματα που να μαρτυρούν την ύπαρξη νερόμυλου. Όμως κάποια σημάδια που έβλεπα στην περιοχή, με έβαλαν σε σκέψεις, όπως:
– Στη μέση του λόφου πίσω προς το Καμηλάρι είχα δει πηγάδι με επιφανειακό νερό.
– Στο λαγκαδάκι σε χωράφι πιτσιδιανό του Τζαβολάκη Γεωργίου, η κοινότητα Πιτσιδίων πριν πολλά χρόνια είχε ανοίξει γεώτρηση για ύδρευση του χωριού.
– Γιατί δε βρήκε πιο κοντινό σημείο στα Πιτσίδια να ανοίξει γεώτρηση, με λιγότερες σωληνώσεις και έξοδα;
Σίγουρα ήξεραν πως υπήρχε στο υπέδαφος πολύ νερό5!
Σε αρκετά σημεία υπήρχαν τράφοι, σοροί από πέτρες. Έτσι αποφάσισα να το ψάξω περισσότερο.
Ήξερα τον Γεώργιο Πρατικάκη6 και πιστεύω πως έλεγε αλήθεια. Ρώτησα φίλους από το Σίβα, τον Αϊ Γιάννη, όμως δεν ήξερε κανείς για την ύπαρξη μύλου. Ρωτήθηκε ο πιο ηλικιωμένος κάτοικος του Καμηλαρίου από τον κ. Τρουλλινάκη Δημήτρη, όμως δεν ήξερε τίποτα!
Πήγα στα υψώματα γύρω, έβγαλα φωτογραφίες στο λαγκαδάκι και στην τοποθεσία με τους μύλους του Κουρμούλη και του Κολατσού, για να αφήσω στην κρίση του αναγνώστη, το πιθανό σημείο του μαρτυρίου του εθνομ/ρα Ζιγαρδέλη.
Πριν προχωρήσω στη σύνταξη του άρθρου, τη στοιχειοθέτηση του κειμένου και των φωτογραφιών σαν τελευταία προσπάθεια, σκέφτηκα να τηλεφωνήσω στον πρόεδρο των Πολιτιστικών Συλλόγων Μεσαράς Μιχάλη Σπυριδάκη από το Καμηλάρι. Ήταν υπάλληλος του Υπουργείου Πολιτισμού και ξέρω πως ασχολείται με την τοπική ιστορία και την Αρχαιολογία.
Η απάντηση του κ. Μιχάλη Σπυριδάκη με έκανε να νιώσω μεγάλη ανακούφιση! Μου έλυσε όλες τις απορίες και επιβεβαίωσε πως τα λεγόμενα του Δημήτρη Μαθιουδάκη για τον προπάππου του, ήταν πέρα για πέρα αληθινά και βάσιμα.
Η απάντηση του ιστορικού ερευνητή Μιχάλη Σπυριδάκη από το Καμηλάρι ήταν:
«Στην περιοχή αυτή υπήρχε οικισμός τη Ρωμαϊκή, Βυζαντινή και εποχή της Ενετοκρατίας. Αργότερα το χωριό μεταφέρθηκε εκεί που είναι ο Αϊ Γιάννης7. Ψηλά αυτός ο λόφος του οικισμού προς το Καμηλάρι λέγεται ΜΠΙΖΑΝΙ ΣΚΑΛΑ. Εκεί έχουν βρεθεί πέτρες ρωμαϊκού ελαιοτριβείου και άλλα αρχαία λείψανα!».
Για να ολοκληρώσω την έρευνα, έψαξα να βρω τι σημαίνει η λέξη μπιζάνι στα Ιταλικά. Αφού δε βρήκα με πληροφόρησε ο Τσικνάκης Κωστής του Κέντρου Ιστορικών Ερευνών Αθηνών ότι είναι τούρκικη λέξη.
Επειδή ο λόφος στο Καμηλάρι μοιάζει με φρούριο, όπως και στα Γιάννενα, βγαίνει το συμπέρασμα ότι μπιζάνι σημαίνει φρούριο. Εκεί όπως και στα Γιάννενα, ο λόφος στην Τουρκοκρατία ήταν φρούριο.
Για σιγουριά ρώτησα το γνωστό μου από το Καμηλάρι Μανόλη Σπυριδάκη. Με πληροφόρησε ότι το λαγκαδάκι λέγεται Ασκίδια. Η πλαγιά του λόφου λέγεται Μακρύς Αρμύς.
Εκεί πριν μερικά χρόνια, έκανε χωματουργικές εργασίες σε κτήμα του ο Νίκος Καδιανάκης από τα Πιτσίδια. Πήγε η Αρχαιολιγική Υπηρεσία και τον σταμάτησε, γιατί βρέθηκαν ίχνη αρχαίου οικισμού.
Από την ανατολική πλευρά του δρόμου Φαιστός-Αγία Μαρίνα, το ύψωμα απέναντι στο σπίτι του αγροφύλακα Μύρωνα Σαριδάκη, λέγεται και αυτό Μπιζάνι (Σκάλα). Έχει και εκεί ίχνη αρχαίου οικισμού. Συνηθίζεται στα χωριά κοντινοί, όμοιοι λόφοι να έχουν την ίδια ονομασία, όπως και η Κουρνιανή στο Πετροκεφάλι.
(συνεχίζεται)
____________________
Επιμέλεια: Εύα Καπελλάκη Κοντού*
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός.
________________
- Στην περιοχή μας έμεναν πολλοί εργαζόμενοι από άλλα χωριά, που δούλευαν στους Κουρμούληδες. Επαναστάτησαν και δεν είχαν δική τους περιουσία να τους πάρουν οι Τούρκοι.
Παράδειγμα: Στην ομάδα των «Καλησπέρηδων» του Ξωπατέρα ήταν ο Δημήτρης Καψάλης από το Πετροκεφάλι. Ο Βλατάς από το Σπήλι και ο Τρουλλινός από τις Μέλαμπες που έμεναν στον Κουσέ και Σίβα. Από τους τέσσερις δεν καταγράφεται δημευμένη περιουσία από τους Τούρκους, μόνο του Δημήτρη Καψάλη. Οι άλλοι δεν είχαν. Του Δημήτρη Καψάλη δήμευσαν περιουσία, κληρονομιά από τον παππού του παπα-Μανόλη, που είχε μόνο στο Πετροκεφάλι.
Ο Δημήτρης Καψάλης δεν πήρε περιουσία από τον πατέρα του γενίτσαρο Γενούση Καψάλη. Όταν άφησε την οικογένειά του στο Ναύπλιο και κατέβηκε στην Γραμβούσα το 1825, κάποια στιγμή τον κάλεσε η πολύ πλούσια αδερφή του πατέρα του, «Μεγάλη Κερά του Κάστρου» στο Ηράκλειο. Του πρότεινε να δηλώσει μόνο αυτός Μουσουλμάνος για να κληρονομήσει την περιουσία της και του πατέρα του. Είπε όχι. Προτίμησε να μείνει φτωχός Χριστιανός, παρά πλούσιος Μουσουλμάνος!…
- Όταν ήμουν δάσκαλος στο Δ.Σ. Πετροκεφαλίου, ο Δημήτρης 60 χρονών, πήγε στην Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Ηρακλείου, έδωσε εξετάσεις και πήρε το απολυτήριο Δημοτικού για να μονιμοποιηθεί σαν δημοτικός υπάλληλος.
- Επειδή είναι ακατάλληλο σήμερα χρησιμοποιείται για άρδευση του χωριού.
- Ήξερα και θυμούμαι πολύ καλά τον Γ. Πρατικάκη ή «Κωσταντούλιο», αφού οι γονείς μου δούλευαν πολλά χρόνια στα κτήματά του. Ήταν σοβαρός, καλός, υπεύθυνος και ήξερε αρκετά ιστορικά γεγονότα. Συμμετείχε στην Εθνική Αντίσταση 1941-44, τροφοδοτώντας τους αντάρτες και Εγγλέζους με τρόφιμα και άλλα εφόδια στην αγροικία που είχε στο Βερβελιό, περιοχή του Πετροκεφαλίου. Είχε συνδέσμους το Γκιαουρομιχάλη και τον Πετρομιχάλη από το Πετροκεφάλι. Εκεί κοντά μέσα στους βάτους κρύβονταν Εγγλέζοι και αντάρτες σαν ενδιάμεσο σταθμό μεταξύ του Ψηλορείτη και Αστερουσίων- Νότιου Κρητικού Πελάγους.
- Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε, πως σε έγγραφα που έχει βρει στα κρητικά αρχεία της Βενετίας ο εξαίρετος ιστορικός επιστήμονας Κων/νος Γ. Τσικνάκης, με τη σύζυγό του Αγγελική, αναφέρεται ότι: Κάτω και ανατολικά από τη Φαιστό υπήρχε ελώδης λίμνη. Σήμερα η περιοχή λέγεται ακόμη ΛΙΜΝΗ. Οι Βενετοί κατακτητές του νησιού μας, αποφάσισαν να ανοίξουν κανάλια προς την κοίτη του Γεροπόταμου και να την αποξηράνουν. Το έργο άρχισε το 1514 και ολοκληρώθηκε μετά από 85 χρόνια το 1599. Χιλιάδες εργάτες από τα γύρω χωριά εργάστηκαν και πέθαναν εκεί, σκάβοντας με σκαπέτια και με τα χέρια, μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο! Μετά που αποξηράθηκε η λίμνη, πιστεύω, αποφάσισαν οι κάτοικοι να φύγουν από το Μπιζάνι και να χτίσουν στον Αϊ Γιάννη.
