Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης: Αγιοφάραγγο – το φαράγγι των ασκητών

Πλησιάζει το Πάσχα, επί τη ευκαιρία αυτή θα αναφερθούμε στο αγιοβάδιστο φαράγγι του νότου του νομού Ηρακλείου, το Αγιοφάραγγο.

Το Αγιοφάραγγο είναι πολύ γραφικό και γίνεται ακόμη γραφικότερο από το γεγονός ότι μπορείς να το περάσεις μόνο πεζοπορώντας καθώς ο τόπος είναι απομονωμένος άγριος και τραχύς. Σε αυτόν τον όμορφο τόπο θέλησα να δημιουργήσω το νέο φωτογραφικό υλικό για την έκθεση που θα γίνει στο Ηράκλειο και θα διαρκέσει από τις 23 Απριλίου έως το Μεγάλο Σάββατο 4 Μαΐου. Πολλές φορές είχα την ευκαιρία να το διασχίσω ως τη θάλασσα να θαυμάσω με δέος τα βράχια, τις απρόσιτες σπηλιές, το μονοπάτι που τα κατσίκια μόνο περιδιαβαίνουν και οι ελεύθεροι αναρριχητές!

Η  ησυχία και η αρμονία του τοπίου σου δημιουργούν συναισθήματα αλλιώτικα από εκείνα που κατακλύζουν την ψυχή στην κοινωνία στην οποία ζούμε.

Η εκκλησία του αγίου Αντωνίου ήταν στην αρχή ένα μικρό εκκλησάκι σε μια μικρή σπηλιά μέσα στο βράχο αλλά στη συνέχεια ο αριθμός των ασκητών μεγάλωσε και χρειαζόταν μια εκκλησία μεγαλύτερη, έτσι ανακαινίστηκε και μεγάλωσε κατά τον δέκατο τέταρτο ή δέκατο πέμπτο αιώνα και διατηρείται ως σήμερα. Στον προαύλιο χώρο υπάρχει πηγάδι από το οποίο οι ασκητές προμηθευόταν το νερό είναι σημαντικό να αναφερθεί όπως αναφέρουν οι πηγές, ότι σε ένα μικρό ύψωμα βρέθηκε  θολωτός μινωικός τάφος επιβεβαιώνοντας την ανθρώπινη παρουσία από την μινωική εποχή!

Είναι εκπληκτικό, κατηφορίζοντας προς τη θάλασσα από την μεριά της εκκλησίας όταν αντικρίζεις στα αριστερά τον Γουμενόσπηλιο… απλά ευλαβικά με προσοχή σκύβεις σαν να προσκυνάς το άγιο μέρος, διασχίζεις μια απόσταση λίγων μέτρων και βρίσκεσαι σε ένα άνοιγμα μεγαλύτερο εκεί που υπήρχαν οι ασκητές και προσεύχονταν στον Κύριο. Θρύλοι γύρω από τα γενόμενα στο άγιο φαράγγι κυριάρχησαν με το πέρασμα των χρόνων.

Μια μικρή αναφορά στην Παράδοση

Στην κοινή χριστιανική παράδοση, ο πρώτος γνωστός ερημίτης ήταν ο Παύλος ο Θηβαίος στην Αίγυπτο (3ος-4ος αι. μ.Χ.). Ο Άγιος Αντώνιος ο Μέγας (3ος-4ος αιώνας), που συχνά αναφέρεται ως «ο νικητής της ερήμου», είναι ίσως ο πιο γνωστός από όλους τους πρώτους Χριστιανούς ερημίτες, εξαιτίας και της βιογραφίας του από τον Άγιο Αθανάσιο Αλεξανδρείας.

Ως προηγούμενο για τον αιγυπτιακό ερημητισμό μπορεί να θεωρηθούν οι Σύροι  ihidaya (μοναχικοί) ή bar  qəyāmā (οι γιοί της Διαθήκης).

Σχετικώς με τα αίτια που προκάλεσαν αρχικώς τον χριστιανικό ερημητισμό, διατυπώθηκε η άποψη ότι οι διωγμοί της νέας θρησκείας από τους Ρωμαίους Αυτοκράτορες υποχρέωσαν πολλούς Χριστιανούς να καταφύγουν σε ερημικούς τόπους. Αλλά η τάση προς τον μοναχικό βίο ενυπάρχει στη χριστιανική ηθική, καθώς και σε ιδιάζουσες θρησκευτικές αντιλήψεις που εισχώρησαν στη χριστιανική παράδοση ήδη από την αρχαιότητα. Οι διωγμοί απλώς πολλαπλασίασαν τους ερημίτες/αναχωρητές.

Οι Χριστιανοί ερημίτες στο παρελθόν ζούσαν συχνά σε απομονωμένα κελιά ή ερημητήρια, είτε φυσικά σπήλαια, είτε χτισμένες κατοικίες, που βρίσκονταν στην έρημο ή στο δάσος. Οι άνθρωποι μερικές φορές τους αναζητούσαν για πνευματική καθοδήγηση και συμβουλές. Μερικοί απέκτησαν τελικά τόσους πολλούς μαθητές, ώστε δεν είχαν πλέον την επιθυμητή για τον εαυτό τους μοναξιά. Μερικοί πρώιμοι Χριστιανοί πατέρες της ερήμου έπλεκαν καλάθια για να τα ανταλλάξουν με ψωμί.

Στους μεσαιωνικούς χρόνους, ερημίτες βρίσκονταν επίσης εντός ή κοντά σε πόλεις, όπου μπορούσαν να κερδίζουν τα προς το ζην ως φύλακες πυλών ή περαματάρηδες. Τον 11ο αιώνα η ζωή του ερημίτη κέρδισε αναγνώριση ως μια νόμιμη ανεξάρτητη οδός προς τη σωτηρία της ψυχής. Πολλοί ερημίτες τον ίδιο και τον επόμενο αιώνα άρχισαν να θεωρούνται άγιοι. Από τον Μεσαίωνα και μέχρι τους νεότερους χρόνους, ο ερμητικός μοναχισμός ασκήθηκε επίσης στο πλαίσιο θρησκευτικών ιδρυμάτων στη χριστιανική Δύση.

Ερημίτες – Μοναχοί

Στην Ορθόδοξη εκκλησία οι ερημίτες ζουν έναν βίο προσευχής και μετανοίας. Παραπλήσιος του ερημίτη είναι ο μοναχός που βιώνει μια ημι-ερημητική ζωή μέσα σε ανδρική μονή ή σε μια σκήτη. Και για να θυμηθούμε την κοιτίδα του μοναχισμού στο άγιο Όρος ας μνημονεύσουμε τις «καλύβες» καθαρή ερημητική ζωή και απόλυτη απουσία επαφής με ανθρώπους.

Όλη αυτή η απομόνωση στις παλιότερες εποχές χρειαζόταν για την προσευχή στο Θεό για την Σωτηρία του κόσμου.

Στις μέρες μας τις δύσκολες και χαλεπές με πολέμους λιμούς, λοιμούς και καταποντισμούς κι εν όψει της κλιμάκωσης του πολέμου στην Μ. Ανατολή οι ερημίτες – μοναχοί χρειάζονται περισυλλογή, απομόνωση κι επικοινωνία με τον Θεό για την κάθαρση της δικής τους ψυχής πρωτίστως και κατόπιν της Οικουμενικής.

Ο Νίκος Ψιλάκης στο βιβλίο του «Μοναστήρια και ερημητήρια της Κρήτης» γράφει: «[…] στον Γουμενόσπηλιο ερχόταν μια φορά το χρόνο οι ασκητές από την Μ. Πρέβελη ως τη Μ. Κουδουμά, είχε 300 πέτρες γύρω – γύρω και καθένας καθόταν στη δική του μετρούσανε κεφαλές και αν έλειπε κανείς ελέγανε ο θεός να τον συγχωρέσει μόνο τότε κάθε Λαμπρή θωρούσε ο ένας τον άλλον».

Λένε επίσης πως υπάρχουν ασκητές που έχουν αγγίξει το θείο και γι’ αυτό γίνονται «αόρατοι»! Ατέλειωτες ιστορίες που έγιναν θρύλοι και όποιος βρεθεί στον χώρο τις ψάχνει όπως εγώ και για να ζωντανέψει ο θρύλος κατά πως η ψυχή μου τον αντιλήφθηκε έγινε συνοδοιπόρος μου ο πατήρ Αρσένιος. Διασχίζουμε το φαράγγι, εκείνος  ανεβαίνοντας  προς τα σπήλαια  στις άγριες πλάτες των βράχων ή προσευχόμενος στον Αγ. Αντώνιο κι εγώ ευλαβικά με τη φωτογραφική μηχανή  να προσπαθώ «αόρατα» να απαθανατίσω την ιερή στιγμή.

Η διάβαση του Αγιοφάραγγου είναι μοναδική εμπειρία, είναι ένα τοπίο εντυπωσιακό και όλα γύρω υπενθυμίζουν ότι πριν χιλιάδες χρόνια εδώ ήταν ένα τεράστιο σπήλαιο  του οποίου η οροφή κατέρρευσε και δημιούργησε το φαράγγι.

Από το σκοτάδι της σημερινής απρόσωπης μοναχικής κοινωνίας μας διασχίζοντας το Αγιοφάραγγο οδηγείσαι στο φως, σ’ εκείνο που σου προσφέρει το απέραντο γαλάζιο του νότου αφού πρώτα η ψυχή σου έχει μαγευτεί από την νοερή προσέγγιση στο Θεό, την ταπείνωση, τον Γολγοθά και τέλος την Ανάσταση – το αέναο φως!

Οι μέρες αυτές είναι ημέρες περισυλλογής, ημέρες ενσυναίσθησης, ημέρες που πρέπει να δούμε πρώτα τον εαυτό μας το εσωτερικό του, τα πάθη μας, όλα αυτά που μας ταλανίζουν και να συν-βρεθούμε  με το εσώτερο «Είναι» μας και μετά με τον πλησίον μας. Όλοι μαζί μπορούμε να οδηγηθούμε μέσα από αυτά τα πάθη και μέσα από την «Μεγάλη Παρασκευή» στην Ανάσταση!

Εύα Καπελλάκη – Κοντού, Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός.