Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης: Το διπλογιόρτι της 25ης Μαρτίου

Της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*

Κάθε χρόνο στις 25 Μαρτίου τιμούμε και γιορτάζουμε τον ξεσηκωμό των υπόδουλων Ελλήνων κατά του Τούρκου δυνάστη για ελευθερία και αυτοδιάθεση. Εκ των πραγμάτων είναι η πιο σημαντική ημερομηνία στην ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας, ως αφετηρία της εθνικής παλιγγενεσίας.

Διερωτώμαι σήμερα, που έχουν περάσει δυο αιώνες και πλέον από εκείνον τον ξεσηκωμό και από άλλους ξεσηκωμούς για την κατάκτηση της ελευθερίας γιατί ο ελληνικός λαός «επιθυμεί» την υποδούλωσή του στα δεσμά των ισχυρών, αδιαμαρτύρητα; Γιατί δεχόμαστε παθητικά την οποιαδήποτε εισβολή και καθυπόταξη! Κυρίως στην παιδεία, δεν γνωρίζουμε βασικά πράγματα της ιστορίας μας, της γλώσσας μας.

«Βρε πού πάμε»! είχε πει ο υπέροχος χαρισματικός Βασίλης Αυλωνίτης, κάποτε!

Πού πάμε; Η νέα γενιά πού οδηγείται; Μήπως στο άπειρο με βάρκα την ελπίδα; Κάποιος θα διερωτηθεί για ποια ελπίδα μιλάμε; Για εκείνη της ιδιωτικής εκπαίδευσης; Άρα οι έχοντες μπορούν να κατέχουν την παιδεία και οι μη έχοντες θα υπηρετούν μονάχα αν είναι τυχεροί!

Οι Έλληνες τότε το μακρινό 1821 δεν μπορούσαν ν’ ανεχτούν άλλο πια τα δεσμά της σκλαβιάς και της φίμωσης. Επαναστάτησαν, σήκωσαν το ανάστημά τους μια φούχτα ανδρειωμένων και ξεκίνησαν τον αγώνα της απελευθέρωσης. Σήμερα, στους άμορφους καιρούς μας είναι ανύπαρκτα τα ιδανικά των αξιών, πορευόμαστε ως πρόβατα επί σφαγή.

Και η θρησκευτική εορτή του Ευαγγελισμού ανήμερα της οποίας θέλησαν να συνδέσουν την έναρξη του δίκαιου αγώνα οι ήρωες της Επανάστασης του 1821 για ν’ αναπτερώσουν το ηθικό των Ελλήνων που για τέσσερις αιώνες ήταν υπό τον σκληρό ζυγό της οθωμανικής κατοχής.

Σήμερα δυστυχώς δεν υπάρχει η δυνατότητα να εξηγηθεί στους νέους η βαθύτερη σημασία του Ευαγγελισμού της Θεοτόκου! Θεωρείται παρωχημένη σκέψη άλλων εποχών, εκείνων των γιαγιάδων μας!

Δεν μπορώ να μην μνημονεύσω τις εκδηλώσεις για το διπλογιόρτι της 25ης Μαρτίου στο Τυμπάκι, στην ενορία του Αγίου Τίτου, με την αρωγή του εφημέριου π. Γεώργιου Ντισπυράκη, του αγιογράφου π. Αρσένιου Προκοπάκη, της πολυπράγμονος Κατερίνας Σηφάκη-Κουρτάκη, της Νίκης Πλατυρράχου, των παιδιών και των ομάδων του χορού, όλων όσων συμμετείχαν, της βυζαντινής χορωδίας και του συγκροτήματος του πολυτάλαντου Δημήτρη Κουρτάκη, με μια ψυχή εναρμονισμένα εργαστήκαμε για να παρουσιάσομε το αφιέρωμα στο Διπλογιόρτι της 25ης Μαρτίου, το 2015.

Εις ανάμνηση όλων αυτών των σπουδαίων δρώμενων συνάντησα τον π. Αρσένιο και μου μίλησε για την θεολογική ερμηνεία και συμβολισμό της εικόνας του Ευαγγελισμού:

«Η Θεολογική ερμηνεία της εικόνας του Ευαγγελισμού

Η εορτή του Ευαγγελισμού, εκτός από Θεομητορική εορτή, είναι και η αρχή όλων των Δεσποτικών εορτών. Η Θεία Ενανθρώπηση αποτελεί έργο της δύναμης του Τριαδικού Θεού, αλλά και της θέλησης και πίστης της Παρθένου. Εκείνα τα οποία διαλαλούν οι ύμνοι της Εκκλησίας, με την ωραία γλώσσα της ποίησης, τα προβάλλει ζωντανά η βυζαντινή εικόνα του Ευαγγελισμού. Η στάση των προσώπων, η έκφραση και οι χειρονομίες τους, τα χρώματα και οι λεπτομέρειες της παράστασης αποδίδουν στην πληρότητά του το γεγονός.

Ο αρχάγγελος Γαβριήλ, ο αγγελιοφόρος του Θεού, φέρνει στην Παρθένο Μαρία το χαρμόσυνο μήνυμα ότι μέσω αυτής θα ενσαρκωθεί ο Υιός του Θεού. Η στάση του σώματός του εκφράζει τη χαρά που έφερε το άγγελμά του και παρόλο που βρίσκεται στο έδαφος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται μεταξύ ουρανού και γης. Παρουσιάζεται μ’ ορμή κίνησης, σαν να μην έχει τελειώσει η πτήση του, όπως μαρτυρεί τ’ άνοιγμα των ποδιών του και το υψωμένο του φτερό. Στ’ αριστερό χέρι κρατάει σκήπτρο, πράγμα που συνηθίζεται στους αγγελιοφόρους, δηλωτικό του ότι είναι απεσταλμένος του Θεού και μεταφέρει το θέλημά Του. Αντίθετα, σ’ εικόνες της Δυτικής Εκκλησίας ο αρχάγγελος κρατάει κρίνο, σύμβολο αγνότητας και καθαρότητας. Με το δεξί του χέρι έντονα εκτεταμένο, απευθύνεται προς την Παρθένο, η οποία τον ατενίζει με βλέμμα ταπεινό και συνεσταλμένο. Καταπλήσσεται απ’ την ωραιότητα της Παρθενίας Της και βοά προς Αυτήν «Χαίρε η Κεχαριτωμένη».

Η Θεοτόκος παρουσιάζεται άλλοτε να κάθεται στο θρόνο Της και άλλοτε όρθια. Στην περίπτωση που εικονίζεται καθισμένη, υπογραμμίζεται η υπεροχή Της απέναντι στον αρχάγγελο. Όταν εικονίζεται όρθια, σε στάση έκπληξης και υπακοής, δείχνει ν’ ακούει καλύτερα το θείο μήνυμα. Η Θεοτόκος στέκεται πάνω σ’ ένα ευπρεπές υποπόδιο και πίσω υπάρχει ένας λιτός, αλλά επιβλητικός θρόνος, όπου καθόταν η Θεοτόκος πριν να έλθει ο αρχάγγελος. Ο αγιογράφος με τους θαυμάσιους χρωματισμούς και τα περίλαμπρα, μεγαλοπρεπή στολίδια προσπαθεί ν’ αποδώσει την αξία της Παναγίας μας, που είναι η Βασίλισσα όλου του κόσμου. Η εμφάνιση και ο χαιρετισμός του αρχαγγέλου τάραξαν τη Θεοτόκο. Τ’ αδράχτι, που σύμφωνα με την παράδοση κρατούσε στ’ αριστερό Της χέρι, Της έπεσε απ’ το «φόβο» Της.

Βυθίστηκε σε σκέψεις, σκεπτόμενη τη σημασία του αγγελικού χαιρετισμού. Δεν αμφιβάλλει, δεν απιστεί στη διαβεβαίωση του αρχαγγέλου ότι θα γίνει μητέρα του Θεανθρώπου, μόνο με φρόνηση και ταπεινοφροσύνη ζητάει να μάθει το πώς. Γι’ αυτό ο αγιογράφος την απεικονίζει με το δεξί χέρι λίγο υψωμένο και την παλάμη ανοιχτή προς το θεατή, σε στάση απορίας. Άλλες εικόνες του Ευαγγελισμού μας τονίζουν τη συγκατάθεση της Θεοτόκου στα λόγια του αρχαγγέλου. Η Παναγία εικονίζεται με σκυμμένο κεφάλι, με το δεξί χέρι πάνω στο στήθος της ή να βγαίνει απ’ το μαφόριο της. Σ’ αυτή τη στάση της Θεοτόκου ο αγιογράφος συνδυάζει την αμηχανία με τη συγκατάθεση.

Στο κεντρικό επάνω μέρος της εικόνας βλέπουμε αστραπόμορφες ακτίνες, μέσα σε κύκλο, σύμβολο των άκτιστων ενεργειών του Θεού, εκχυνόμενες απ’ Ουρανό προς τη γη. Απ’ αυτόν το φωτεινό κύκλο ξεκινά μια άλλη δέσμη ακτινών, στο κέντρο των οποίων εικονίζεται περιστέρι με φωτοστέφανο, σύμβολο του Παναγίου Πνεύματος, κατερχόμενο προς την Παναγία, η οποία απαντά συγκαταβατικά: «Ιδού η δούλη του Κυρίου, γένοιτο μοι κατά το ρήμα Σου». Στην εκφραστική αυτή απάντηση βρίσκει την τελείωσή της η ανθρώπινη ελευθερία, είναι το «Ναι» του ανθρώπου στην προσφορά του Θεού. Τη μεγάλη, εκείνη στιγμή τελεσιουργείται η Σύλληψη του Χριστού στα σπλάγχνα της Παρθένου, με τη δύναμη και ενέργεια του Αγίου Πνεύματος.

Στη Θεοτόκο διακρίνουμε όπως πάντα τρία αστέρια: ένα στην κεφαλή και δύο στους ώμους, δηλωτικά του αειπάρθενου της Παναγίας. Δηλ., η Παναγία ήταν Παρθένος «προ τόκου», παρέμεινε Παρθένος «εν τω τόκω» και παραμένει Παρθένος και «μετά τον τόκον», πάντοτε εις τους αιώνες. Η Παναγία βρίσκεται σε τέτοιο ύψος παρθενικής καθαρότητας, που κάνει ακόμα και αγγέλους να θαυμάζουν, γιατί ασύγκριτα υπερέχει αυτών, ως Τιμιωτέρα, Υπερενδοξοτέρα και Υπερτέρα όλης της κτίσης. Δείχνοντας υπακοή στο θέλημα του Θεού, η Παρθένος Μαρία έγινε το «μέσο» που μας συμφιλίωσε με το Θεό. Άπειροι είναι οι χαιρετισμοί που της δόθηκαν. Η θέση Της ξεχωριστή και η προσφορά της αμέτρητη. Ο ανθρώπινος νους σταματάει μπροστά στο μεγαλείο Της.

Ατενίζοντας την ωραιότητά Της σε κάθε εικόνα, και ιδίως σ’ αυτήν του Ευαγγελισμού, ας Την παρακαλέσουμε να μας αξιώσει να υιοθετήσουμε τη στάση της χαρούμενης υπακοής στο θέλημα του Θεού.».

Χρόνια πολλά και ας μην ξεχνάμε ότι η Ρωμιοσύνη δεν πεθαίνει…

Τα λόγια του ποιητή έρχονται στον νου μου…

Αυτά τα δέντρα δε βολεύονται με λιγότερο ουρανό,

αυτές οι πέτρες δεν βολεύονται κάτου απ’ τα ξένα βήματα,

αυτά τα πρόσωπα δε βολεύονται παρά μόνο στον ήλιο,

αυτές οι καρδιές δεν βολεύονται παρά μόνο στο δίκιο.

Ετούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,

σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα λιθάρια,

σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του,

σφίγγει τα δόντια. Δεν υπάρχει νερό. Μονάχα φως.

Ο δρόμος χάνεται στο φως κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο. […].

____________

* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός.