Σταθερά βήματα προς… τα πίσω για την Ευρωπαϊκή Γεωργία

Ανεπαρκής η ενίσχυση εκκίνησης για τους νέους αγρότες – Τι εξετάζεται για το μέλλον…

Κακοσχεδιασμένες χαρακτηρίζει το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο τις ενισχύσεις της ΚΑΠ προς τους νέους.

Το στοίχημα της ανανέωσης στον αγροτικό τομέα
«Πόση γη μπορεί να αγοράσει ένας νέος με 100.000 ευρώ;» και «τι μέλλον έχει όποιος δεν έχει αγροτικό υπόβαθρο;». Αυτά είναι τα δύο κομβικά ερωτήματα που θέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση στη στρατηγική της για την ανανέωση των γενεών στη γεωργία, όπως αναφέρει σχετική έκθεση-πλαίσιο.

Η ελληνική πραγματικότητα σε αριθμούς
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, στην Ελλάδα η μέση τιμή αγοράς αρόσιμης γης διαμορφώνεται στα 1.398 ευρώ το στρέμμα, υψηλότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 1.057 ευρώ. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η ενίσχυση εκκίνησης των 30.000 ευρώ για τους νέους που μπαίνουν στη φυτική παραγωγή μεταφράζεται σε μόλις 21 στρέμματα. Ακόμη και η συμπληρωματική επιδότηση των 7 ευρώ ανά στρέμμα (έως τα 250 στρέμματα) έχει περιορισμένο πρακτικό αντίκρισμα για την ανάπτυξη μιας βιώσιμης εκμετάλλευσης.

Η ΚΑΠ και τα όριά της
Παρά τις δεκαετίες στήριξης μέσω της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), ο αριθμός των νέων αγροτών παραμένει χαμηλός. Μελέτες καταδεικνύουν ότι, αν και η ΚΑΠ έπεισε κάποιους να στραφούν στη γεωργία, από μόνη της δεν μπορεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της γήρανσης του αγροτικού πληθυσμού. Το βασικότερο εμπόδιο είναι η πρόσβαση στη γη, καθώς σε πολλές χώρες το κόστος απόκτησης ξεπερνά κατά πολύ το ύψος της ενίσχυσης εκκίνησης.

Η ενίσχυση ως αφετηρία, όχι ως λύση
Η τελευταία έκθεση του Δικτύου ΚΑΠ αναγνωρίζει ότι το πριμ εκκίνησης αποτελεί καθοριστικό κίνητρο για κάποιους νέους, αφού μπορεί να χρησιμοποιηθεί για επενδύσεις, εξοπλισμό ή ως εγγύηση για δανεισμό. Όμως, για όσους δεν κληρονομούν εκμετάλλευση, το ποσό θεωρείται ανεπαρκές. Γι’ αυτό και αρκετά κράτη-μέλη ζητούν πιο στοχευμένα μέτρα, όπως συγκεκριμένα ποσοστά γης που θα περάσουν σε νέους, αλλά και συστηματική καταγραφή των περιπτώσεων κληρονομιάς έναντι των πραγματικά νέων εισερχομένων.

Η καθυστέρηση της γενεαλογικής ανανέωσης
Μελέτη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου (2022) υπογραμμίζει ότι η αργή αποχώρηση των ηλικιωμένων αγροτών περιορίζει ακόμη περισσότερο την πρόσβαση των νέων στη γη. Σε πολλές περιπτώσεις, οι χαμηλές συντάξεις ωθούν μεγαλύτερους παραγωγούς να συνεχίζουν μερικώς την καλλιέργεια, ενώ το καθεστώς των «μικρών αγροτών» της ΚΑΠ –με ετήσια στήριξη έως 1.250 ευρώ– λειτουργεί ως κίνητρο διατήρησης μικρών εκμεταλλεύσεων αντί μεταβίβασής τους.

Κριτική και προτάσεις βελτίωσης
Το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο, σε προηγούμενη αξιολόγηση, χαρακτήρισε τις ενισχύσεις της ΚΑΠ προς τους νέους κακοσχεδιασμένες, κυρίως επειδή δίνονταν οριζόντια χωρίς να λαμβάνονται υπόψη οι πραγματικές ανάγκες. Αντίθετα, οι παρεμβάσεις της αγροτικής ανάπτυξης κρίθηκαν πιο αποτελεσματικές, καθώς έθεταν στο επίκεντρο την πρόσβαση σε γη, κεφάλαιο και τεχνογνωσία. Παρά ταύτα, η ενίσχυση εκκίνησης παραμένει προβληματική: συχνά καταβάλλεται σε λάθος χρονική στιγμή για όσους κληρονομούν και αποδεικνύεται μικρή για όσους ξεκινούν από το μηδέν.

Νέοι αγρότες χωρίς «κληρονομικό χαρτί»

Η στήριξη που παρέχει η ΚΑΠ θεωρείται ανεπαρκής για όσους αποφασίζουν να μπουν στη γεωργία χωρίς να κληρονομήσουν έτοιμες εκμεταλλεύσεις. Οι ανάγκες τους –πρόσβαση σε γη, εκπαίδευση και τεχνογνωσία– είναι διαφορετικές και συχνά πιο πιεστικές. Παρ’ όλα αυτά, αυτοί οι «νεοεισερχόμενοι» αναγνωρίζονται ως κρίσιμοι για την ανανέωση των γενεών στον αγροτικό τομέα, ακόμη κι όταν ξεκινούν σε ηλικία άνω των 40 ετών.

Πρόκειται για ανθρώπους που συχνά αφήνουν πίσω την πόλη και επιλέγουν να χτίσουν μια νέα ζωή στην ύπαιθρο. Διαχειρίζονται μικρότερες εκμεταλλεύσεις, διαθέτουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και μπαίνουν στη γεωργία με ιδεαλισμό, βλέποντάς την ως αλλαγή επαγγέλματος αλλά και τρόπου ζωής.

Στο νέο τους ξεκίνημα, φέρνουν μαζί δεξιότητες και δίκτυα από άλλους τομείς, ενώ συχνά διαθέτουν και κεφάλαιο. Αυτό τους οδηγεί σε πιο καινοτόμες προσεγγίσεις: βραχείες αλυσίδες τροφίμων, συλλογικές οργανωτικές δομές, βιώσιμες καλλιεργητικές πρακτικές. Με λίγα λόγια, οι «αγρότες χωρίς αγροτικό υπόβαθρο» εισάγουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα και μια διαφορετική φιλοσοφία στον αγροτικό χάρτη.

Πριμ εγκατάστασης έως 300.000 ευρώ – «Starter Pack» για τους νέους αγρότες μετά το 2027

Η ανανέωση των γενεών αναδεικνύεται σε κεντρικό πυλώνα της νέας ΚΑΠ, η οποία θα ισχύσει μετά το 2027. Τα κράτη-μέλη θα είναι υποχρεωμένα να παρουσιάσουν τη δική τους εθνική στρατηγική, περιγράφοντας με ποιον τρόπο θα διαμορφώσουν ένα ολοκληρωμένο πακέτο στήριξης για τους νέους αγρότες – το λεγόμενο «Starter Pack», όπως το ονομάζει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Το πακέτο αυτό περιλαμβάνει προσαύξηση στη νέα ενιαία ενίσχυση, αλλά και ένα πριμ εγκατάστασης που θα φτάνει έως και τα 300.000 ευρώ. Παράλληλα, κάθε χώρα θα πρέπει να δεσμεύει τουλάχιστον το 6% των κονδυλίων αγροτικής πολιτικής ειδικά για τη στρατηγική ανανέωσης του αγροτικού πληθυσμού.