Καύσωνας: Πώς να προστατευτείτε – Τα συμπτώματα που χτυπούν «καμπανάκι» – Αναλυτικές οδηγίες του ΕΚΠΑ

Αυξημένη προσοχή καλούνται να επιδείξουν οι πολίτες τις επόμενες ημέρες, καθώς από τη Δευτέρα ο καύσωνας αναμένεται να χτυπήσει «κόκκινο» σχεδόν σε ολόκληρη την Ελλάδα, με το θερμόμετρο να εκτιμάται ότι θα αγγίξει τους 43°C σε πολλές περιοχές.

Τα συμπτώματα της θερμικής καταπόνησης μπορούν να τα εκδηλώσουν και οι υγιείς και δεν πρέπει να αγνοούνται

Ιδιαίτερα ευάλωτοι σε επικείμενη θερμική καταπόνηση που μπορεί να προκαλέσει ο καύσωνας είναι όσοι άνθρωποι δυσκολεύονται να προσαρμοστούν στη ζέστη είτε λόγω φυσιολογικών περιορισμών είτε λόγω παθολογικών καταστάσεων που μειώνουν αυτή την ικανότητα του οργανισμού. Μεγάλο κίνδυνο αντιμετωπίζουν οι εργαζόμενοι σε εξωτερικούς χώρους και οι αθλητές.

Σύμφωνα με την Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων του ΕΚΠΑ, η αυξημένη σωματική δραστηριότητα με αυξημένη μεταβολική παραγωγή θερμότητας σε συνδυασμό με την έκθεση στον ήλιο και τις υψηλές θερμοκρασίες αυξάνει σημαντικά τη θερμική επιβάρυνση, με αποτέλεσμα τον υψηλότερο κίνδυνο αφυδάτωσης και θερμικής εξάντλησης.

Γεράσιμος Σιάσος: Προσοχή στις ευπαθείς ομάδες

Οι κατηγορίες πολιτών που πρέπει να επιδεικνύουν τη δέουσα προσοχή αυτές τις ημέρες είναι οι ηλικιωμένοι, όσοι έχουν χρόνια νοσήματα ή ψυχιατρικά προβλήματα, καρδιοπαθείς, καρκινοπαθείς, νεφροπαθείς καθώς και οι γονείς μικρών παιδιών.

O πρύτανης του ΕΚΠΑ, καθηγητής Γεράσιμος Σιάσος, μιλώντας στον Alpha αναφέρθηκε στη θερμική καταπόνηση και τα μέτρα πρόληψης εν όψει του νέου κύματος καύσωνα, τονίζοντας ότι οι ασθενείς είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν επιπλοκές από τη θερμική εξάντληση, η οποία αποσταθεροποιεί την ήδη εύθραυστη ομοιόστασή τους.

Επίσης, οι μεγάλοι άνθρωποι παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα θερμορύθμισης, συχνά πάσχουν από χρόνιες παθήσεις, ενώ είναι πιθανό να έχουν περιορισμένη πρόσληψη υγρών και μειωμένη αίσθηση δίψας. Όσο για εκείνους που αντιμετωπίζουν ψυχιατρικά θέματα, εκτός από τις δυσκολίες στην αντίληψη του κινδύνου ή στην αυτοφροντίδα, πολλά από τα φαρμακευτικά σχήματα που λαμβάνουν (όπως αντιψυχωσικά) επηρεάζουν τη θερμορύθμιση του σώματος.

Τα βρέφη και τα νήπια, τέλος, είναι και αυτά ευάλωτα στη ζέστη καθώς οι μηχανισμοί ρύθμισης της θερμοκρασίας του σώματός τους δεν έχουν ακόμη αναπτυχθεί πλήρως.

Ως εκ τούτου, όπως εξήγησε ο κ. Σιάσος, όλες αυτές οι ομάδες πρέπει να αποφεύγουν «την έκθεση στον ήλιο, τις μετακινήσεις τις ώρες υψηλής ακτινοβολίας, δηλαδη 12:00 με 16:00 το μεσημέρι, να αποφεύγουν φυσικά τη σωματική εργασία και την υπερβολική άσκηση, να αποφεύγονται τα μεγάλα γεύματα. Φυσικά πρέπει να γίνεται άφθονη κατανάλωση υγρών – περίπου ενάμισι με δύο λίτρα την ημέρα – ακόμα και αν δεν έχουμε το αίσθημα της δίψας».

Ο ίδιος τόνισε ότι πρέπει να αποφεύγουμε οινοπνευματώδη και καφεΐνη, τα οποία επιτείνουν την αφυδάτωση, ενώ αντίθετα να τρώμε άφθονα φρούτα και λαχανικά. Όσοι λαμβάνουν φαρμακευτική αγωγή – όπως διουρητικά και αντι-υπερτασικά, αυτές τις μέρες πρέπει να συμβουλευτούν τον καρδιολόγο τους γιατί ίσως χρειαστεί τροποποίησή της.

Τέλος, τα συμπτώματα που μπορούν να εκδηλώσουν και οι υγιείς και ως εκ τούτου πρέπει να μην αγνοούνται είναι «η έντονη κόπωση, η ζάλη, η ταχυκαρδία, οι μυικές κράμπες, αυξημένη εφίδρωση και γενικά μια αδυναμία και ένα αίσθημα λιποθυμίας». Όλα αυτά τα συμπτώματα μπορούν να περιγραφούν ως θερμική εξάντληση. Η θερμοπληξία, από την άλλη, είναι μια πιο σοβαρή μορφή θερμικής καταπόνησης, μια επείγουσα ιατρική κατάσταση που εκδηλώνεται με υψηλό πυρετό ή ακόμα και σύγχυση ή λήθαργο.

Καύσωνας: Επείγουσα ανακοίνωση του ΕΚΠΑ

Η Επιτροπή Διαχείρισης Κινδύνων και Κρίσεων του ΕΚΠΑ για τον επερχόμενο καύσωνα εξέδωσε επείγουσα ανακοίνωση για τον επερχόμενο καύσωνα. Όπως αναφέρεται, τα τελευταία χρόνια η κλιματική αλλαγή έχει εντείνει τα φαινόμενα ακραίας ζέστης, με δύο χαρακτηριστικές εκφάνσεις να ξεχωρίζουν: τον παρατεταμένο καύσωνα με ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες και το φαινόμενο του θερμικού θόλου (heat dome) κατά την οποία σταθερά υψηλές πιέσεις παγιδεύουν θερμό αέρα στην κατώτερη ατμόσφαιρα, δημιουργώντας ένα «θόλο» που αποτρέπει την ψύξη και εντείνει τη ζέστη.

Αυτές οι καταστάσεις όχι μόνο αυξάνουν τη θερμοκρασία του περιβάλλοντος σε κρίσιμο βαθμό, αλλά και διατηρούν τη θερμική καταπόνηση για ημέρες ή και εβδομάδες, με σημαντικές συνέπειες για τη δημόσια υγεία σε παγκόσμιο επίπεδο. Η συνεχής έκθεση σε υψηλές θερμοκρασίες προκαλεί πολυσυστηματικές διαταραχές, αυξάνοντας τη νοσηρότητα και θνησιμότητα, ιδιαίτερα μεταξύ των ευπαθών πληθυσμών.

Όταν ο ανθρώπινος οργανισμός εκτίθεται για μεγάλο χρονικό διάστημα σε ακραία θερμικά φορτία, οι φυσιολογικοί μηχανισμοί διατήρησης της ισορροπίας (ομοιόστασης) αρχίζουν να δυσλειτουργούν ή ανεπαρκούν. Οι βασικές διαταραχές περιλαμβάνουν:

• Ανεπαρκή αποβολή – διασπορά θερμότητας: Όταν ο οργανισμός αδυνατεί να αποβάλει αποτελεσματικά τη θερμότητα — λόγω μειωμένης εφίδρωσης ή αγγειοδιαστολής — η θερμοκρασία του σώματος αυξάνεται επικίνδυνα, οδηγώντας σε υπερθερμία.

• Διαταραχές ηλεκτρολυτών: Η αφυδάτωση από την αυξημένη απώλεια υγρών διαταράσσει τις συγκεντρώσεις βασικών ηλεκτρολυτών, όπως το νάτριο, το κάλιο και το ασβέστιο. Αυτή η ανισορροπία επηρεάζει άμεσα τη λειτουργία της καρδιάς και των μυών και συνολικά τη νευρομυϊκή λειτουργία.

• Οξειδωτικό στρες και φλεγμονώδης αντίδραση: Η υπερθερμία προκαλεί κυτταρική βλάβη, ενεργοποίηση φλεγμονωδών μηχανισμών και απελευθέρωση προφλεγμονωδών κυτταροκινών (π.χ. IL-6, TNF-α) με εικόνα συστηματικής φλεγμονής.

• Μειωμένη αιμάτωση ζωτικών οργάνων: Η καταπόνηση από τη ζέστη μπορεί να προκαλέσει πτώση της αρτηριακής πίεσης, κατακράτηση υγρών και μικροκυκλοφορικές διαταραχές. Έτσι, περιορίζεται η παροχή οξυγόνου σε ευαίσθητα όργανα όπως ο εγκέφαλος, η καρδιά και οι νεφροί, οδηγώντας σε ισχαιμικές βλάβες.

Η πρόληψη της θερμικής καταπόνησης ξεκινά με την έγκαιρη αναγνώριση των κινδύνων και την υιοθέτηση πρακτικών μέτρων που προστατεύουν την υγεία, ιδιαίτερα σε περιόδους υψηλού θερμικού φορτίου. Η έγκαιρη παρέμβαση σώζει ζωές και μειώνει σημαντικά τις επιπλοκές.

• Επαρκής Ενυδάτωση: Η συστηματική πρόσληψη υγρών – ακόμα και χωρίς αίσθημα δίψας – αποτελεί βασικό προληπτικό μέτρο. Καλό είναι να αποφεύγονται τα αλκοολούχα και τα καφεϊνούχα ποτά, που έχουν διουρητική δράση και εντείνουν την αφυδάτωση.

•  Προσαρμογή περιβαλλοντικών συνθηκών: Η παραμονή σε σκιερά ή κλιματιζόμενα σημεία, η αποφυγή δραστηριοτήτων κατά τις θερμότερες ώρες της ημέρας, και η χρήση δροσερού, ανοιχτόχρωμου ρουχισμού συμβάλλουν ουσιαστικά στην αποφόρτιση του οργανισμού από τη ζέστη.

• Ιατρική παρακολούθηση: Ευπαθείς ομάδες θα πρέπει να παρακολουθούνται συστηματικά, ιδιαίτερα τις ημέρες καύσωνα. Η άμεση αναγνώριση συμπτωμάτων όπως κόπωση, ζάλη ή σύγχυση επιτρέπει την έγκαιρη παρέμβαση πριν την επιδείνωση της κατάστασης και την εμφάνιση συμπτωμάτων θερμικής εξάντλησης ή θερμοπληξίας.

• Αντιμετώπιση της θερμοπληξίας: Η θερμοπληξία απαιτεί άμεση δράση. Προτεραιότητα έχει η ταχεία μείωση της θερμοκρασίας σώματος μέσω φυσικών μεθόδων ψύξης (ψυχρά επιθέματα, εμβάπτιση σε δροσερό νερό, χρήση ανεμιστήρων). Παράλληλα, είναι απαραίτητη η ενυδάτωση με ισοτονικά υγρά και η διόρθωση των ηλεκτρολυτικών διαταραχών. Αν χρειαστεί, εφαρμόζεται υποστήριξη των ζωτικών λειτουργιών σε νοσοκομειακό περιβάλλον.

Η θερμική καταπόνηση μπορεί να εκδηλωθεί με διάφορους τρόπους, ανάλογα με την ένταση, τη διάρκεια της έκθεσης και την ευαλωτότητα του ατόμου. Από ήπιες ενοχλήσεις έως απειλητικές για τη ζωή καταστάσεις, οι κλινικές εικόνες περιλαμβάνουν:

• Θερμική εξάντληση:Πρόκειται για μια πρώιμη και συχνή εκδήλωση, που χαρακτηρίζεται από έντονη κόπωση, ζάλη, ταχυκαρδία, μυϊκές κράμπες, αυξημένη εφίδρωση. Το άτομο εμφανίζει γενική αδυναμία και συχνά αίσθημα λιποθυμίας.

• Θερμοπληξία: Η πιο σοβαρή μορφή θερμικής καταπόνησης. Αποτελεί επείγουσα ιατρική κατάσταση έκτακτης ανάγκης και εκδηλώνεται με υψηλό πυρετό (συνήθως άνω των 40°C), νευρολογικές διαταραχές όπως σύγχυση, λήθαργο ή σπασμούς, ενώ χαρακτηριστικό είναι η απουσία εφίδρωσης. Εάν δεν αντιμετωπιστεί άμεσα, μπορεί να εξελιχθεί σε πολυοργανική ανεπάρκεια.

• Επιδείνωση χρόνιων νοσημάτων: Τα καρδιαγγειακά επεισόδια (όπως οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου), οι αναπνευστικές κρίσεις (άσθμα, ΧΑΠ), αλλά και η νεφρική δυσλειτουργία, επιδεινώνονται σημαντικά υπό συνθήκες αφυδάτωσης και ηλεκτρολυτικών διαταραχών.

• Ηπατική και νευρολογική βλάβη: Σε βαριές περιπτώσεις, η υπερθερμία μπορεί να οδηγήσει σε ιστική νέκρωση του ήπατος και σε σοβαρή εγκεφαλική δυσλειτουργία (εγκεφαλοπάθεια), με απώλεια συνείδησης ή ακόμη και κώμα.

Η Ιατρική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών απευθύνει έκκληση προς όλους τους επαγγελματίες υγείας, τους κρατικούς φορείς και την ευρύτερη κοινωνία να ενισχύσουν την ενημέρωση, την εκπαίδευση και τη διατομεακή συνεργασία ώστε να διασφαλιστεί η προστασία της δημόσιας υγείας απέναντι σε μια πραγματικότητα που εξελίσσεται με αυξανόμενη ένταση.