Η κοινωνία μας μοιάζει με καράβι που λύθηκε από το λιμάνι της ιστορίας και πλέει στα τυφλά, μέσα σε φουρτούνες απληστίας, εγωκεντρισμού και αλλοτρίωσης. Έχουμε μέσα, αλλά χάσαμε τον προσανατολισμό. Έχουμε φωνές, αλλά όχι φωνή. Έχουμε πληροφορία, αλλά όχι γνώση. Κι ίσως το πιο ανησυχητικό: έχουμε εικόνα, αλλά όχι όραμα.
Η αποξένωση δεν είναι πια απλώς προσωπική αίσθηση, αλλά κοινωνικό φαινόμενο. Οι άνθρωποι μιλούν χωρίς να επικοινωνούν, συνυπάρχουν χωρίς να συναντιούνται. Η γλώσσα του βλέμματος, η επαφή της καρδιάς, η ουσιαστική σύνδεση μοιάζουν είδος προς εξαφάνιση. Αντικαταστάθηκαν από την άμεση απάντηση, την εικονική παρουσία, την τεχνητή εγγύτητα.
Η παιδεία, αντί να φωτίζει και να ελευθερώνει, συχνά εγκλωβίζει σε αριθμούς, εξετάσεις και μονόπλευρες δεξιότητες. Η οικογένεια πιέζεται, αλλά δεν υποστηρίζεται. Οι νέοι καλούνται να προσαρμοστούν, όχι να εμπνευστούν. Οι ηλικιωμένοι απομονώνονται αντί να αναγνωρίζονται ως ζωντανή μνήμη.
Η πυξίδα μας – αυτή η εσωτερική ηθική και πολιτισμική πυξίδα – δείχνει πια προς πολλές, αντικρουόμενες κατευθύνσεις. Ή, το χειρότερο, δε δείχνει πουθενά. Κι όταν δεν υπάρχει σταθερό σημείο αναφοράς, όλα καταλήγουν σχετικά: η αλήθεια, η ευθύνη, η αγάπη, το μέλλον.
Δεν είναι ντροπή να χαθεί κανείς. Είναι ανθρώπινο. Μα είναι καταστροφικό να μην αναζητά τον δρόμο του ξανά. Να μη στρέφεται προς τις ρίζες του, όχι από άρνηση του καιρού του, αλλά από ανάγκη προσανατολισμού. Να μην αναρωτιέται για το “γιατί”, παρασυρμένος μονάχα από το “πώς” και το “πόσο”.
Πόσοι από εμάς θυμόμαστε πώς είναι να συζητάς αληθινά, να ακούς χωρίς να ετοιμάζεις απάντηση, να δίνεις χωρίς αντάλλαγμα, να ελπίζεις χωρίς εγγυήσεις; Αυτές είναι οι παλιές τέχνες της ψυχής, και χωρίς αυτές, καμιά κοινωνία δεν πορεύεται — μονάχα επιβιώνει.
Χρειαζόμαστε ποιητές, δασκάλους, ηγέτες — όχι ως τίτλους, αλλά ως ρόλους. Ως φορείς νοήματος. Ως εκείνους που τολμούν να δείξουν μια άλλη πορεία, λιγότερο εύκολη, μα βαθύτερα ανθρώπινη.
Η αναζήτηση της πυξίδας δεν είναι μια ρομαντική πολυτέλεια. Είναι κοινωνική επιταγή. Χωρίς αυτήν, θα συνεχίσουμε να γλιστράμε σε μια πραγματικότητα χωρίς βάθος, χωρίς πυρήνα, χωρίς προοπτική.
Το μέλλον μας δεν κρίνεται μόνο από τις αποφάσεις των ισχυρών ή τις εξελίξεις της τεχνολογίας. Κρίνεται από τη δική μας εσωτερική στάση. Από το αν θα σηκώσουμε το βλέμμα από το άμεσο και το βολικό, και θα στραφούμε προς το ουσιώδες.
Γιατί τελικά, η πυξίδα δεν βρίσκεται έξω από εμάς. Βρίσκεται μέσα μας. Και περιμένει να την κοιτάξουμε ξανά.
Χρειαζόμαστε μια επιστροφή. Όχι οπισθοδρόμηση, μα επανασύνδεση. Με αξίες, με πρόσωπα που κοιτούν στα μάτια, με λέξεις που δεν διστάζουν να πουν «φοβάμαι» ή «ονειρεύομαι». Να ψάξουμε ξανά τις σταθερές – εκείνες που δε σαρώνονται από τον άνεμο του εφήμερου. Αγάπη, ευθύνη, μέτρο, τόλμη. Μια πυξίδα με αυτά τα σημεία.
Η κοινωνία μας διψά για κατευθύνσεις. Τα παιδιά μας μεγαλώνουν με χάρτες χωρίς σημάδια, με γλώσσα φτωχότερη, με συναισθήματα που μεταφράζονται σε emojis. Αν δεν τους δείξουμε πώς αναζητιέται η εσωτερική πυξίδα, θα βαδίζουν στο περίπου. Κι εμείς, θα τους κοιτάμε αμήχανοι από τα περιθώρια της απουσίας μας.
Η πυξίδα είναι στάση ζωής. Είναι η φωνή που λέει «όχι» όταν όλα γύρω φωνάζουν «ναι». Είναι η εσωτερική συμφωνία με ό,τι αξίζει. Και ναι, η αναζήτησή της είναι πορεία δύσκολη. Μα αν δεν ξέρουμε πού πάμε, πώς θα φτάσουμε κάπου που να μας ανήκει;
Έχετε σκεφτεί ποτέ ότι επί της ουσίας γνωρίζουμε τι θέλουμε να κάνουμε, ποιον δρόμο να διαβούμε! Όμως τα «θέλω» μας κυριαρχούν των αξιών μας και βάζουμε ίσως ασυναίσθητα αυτά ως βασική πυξίδα της προσωπικής μας πορείας με αποτέλεσμα ο δρόμος του προορισμού των αξιών μας να χαθεί…
Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]
