Λίγο πριν τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή… στην Κρήτη

Οι Απόκριες στην Κρήτη δεν είναι μονάχα μια εποχή γλεντιού, μα ένα πανάρχαιο κάλεσμα της ψυχής, μια γέφυρα που ενώνει το παρελθόν με το παρόν. Είναι ο απόηχος των Διονυσιακών μυστηρίων, η γιορτή της ανατροπής, της χαράς, της σάτιρας και της έκφρασης χωρίς όρια. Είναι το ξεφάντωμα που ξεκινά με την Τσικνοπέμπτη, κορυφώνεται την Κυριακή της Τυροφάγου και σβήνει γλυκά την Καθαρά Δευτέρα, σαν φωτιά που ολοκλήρωσε τον κύκλο της.

Τα κρητικά χωριά, λες και ξυπνούν από κάποιον λήθαργο, φορούν το αποκριάτικο προσωπείο τους και στήνουν πανηγύρια στους δρόμους και στις πλατείες. Οι Κουδουνοφόροι, με προσωπεία και προβιές, αναπαριστούν τους αρχαίους Σάτυρους, τρομάζουν και διασκεδάζουν τα παιδιά, ξορκίζοντας το κακό. Το τραγούδι και ο χορός γίνονται καθημερινή υπόθεση, με τις λύρες και τα λαούτα να αντηχούν σε κάθε γειτονιά.

Το έθιμο του Καδή, που συναντάται σε χωριά του Ρεθύμνου, αναπαριστά μια λαϊκή δίκη, όπου ο Καδής, μια μορφή δικαστή, επιβάλλει χιουμοριστικές ποινές σε κατοίκους για τα “παραπτώματά” τους, προκαλώντας γέλια και σαρκασμό. Είναι μια σάτιρα που θυμίζει πως η κοινωνία ξέρει να αυτοσαρκάζεται, να γελά και να ξορκίζει τις δυσκολίες της.

Στο Οροπέδιο Λασιθίου, το αποκριάτικο γλέντι συνοδεύεται από τον “Γάμο του Κουτρούλη”, μια παρωδία γαμήλιας τελετής όπου οι ρόλοι αντιστρέφονται και το κέφι φτάνει στο αποκορύφωμα. Οι άντρες ντύνονται γυναίκες, οι γυναίκες άντρες, και το γαμήλιο συμπόσιο στήνεται με άφθονο κρασί, ρακί και παραδοσιακά εδέσματα.

Στα Σφακιά, το έθιμο του “Καντή” έρχεται να συμπληρώσει το σκηνικό της αποκριάτικης κρητικής ψυχαγωγίας. Πρόκειται για έναν αυτοσχέδιο απολογισμό των γεγονότων της χρονιάς, όπου οι κάτοικοι, με ευρηματικά δίστιχα, σατιρίζουν την πολιτική, την κοινωνία, αλλά και τους ίδιους τους εαυτούς τους. Η λέξη και το πνεύμα εδώ γίνονται όπλα του λαού, αποδεικνύοντας πως η κρητική λεβεντιά δεν φοβάται να γελάσει ακόμα και με τον ίδιο της τον εαυτό.

Τα αποκριάτικα φαγητά είναι το ίδιο γιορτινά όσο και η διάθεση του κόσμου. Η τσικουδιά ρέει άφθονη, ενώ το τραπέζι γεμίζει με απάκι, σύγλινα, χοχλιούς, καλιτσούνια και μυζηθρόπιτες, δίνοντας γεύση και άρωμα στην εορταστική μέθεξη. Και καθώς η Κυριακή της Αποκριάς φτάνει στο τέλος της, οι φωτιές ανάβουν στις γειτονιές, συμβολίζοντας την κάθαρση και τον αποχαιρετισμό του καρναβαλιού.

Κι έπειτα έρχεται η Καθαρά Δευτέρα, ημέρα περισυλλογής αλλά και χαράς. Οι Κρητικοί ανεβαίνουν στα υψώματα, πετούν τους χαρταετούς τους σαν να στέλνουν μηνύματα στον ουρανό, και στρώνουν σαρακοστιανά τραπέζια με λαγάνα, ταραμά, ελιές και θαλασσινά. Είναι μια γιορτή που συμβολίζει την αναγέννηση, το νέο ξεκίνημα, όπως ακριβώς και η ίδια η φύση που ξυπνά την άνοιξη.

Οι Απόκριες στην Κρήτη δεν είναι απλώς μια γιορτή. Είναι η ψυχή του τόπου, το πείσμα της ζωής που δε σκύβει το κεφάλι, που γιορτάζει ακόμα και μέσα στις δυσκολίες, που γελά, που αγαπά, που χορεύει. Είναι το αρχέγονο κάλεσμα του Διονύσου, που μέσα από τις γενιές και τους αιώνες, συνεχίζει να ζει στις πλατείες, στις ρακές, στα δίστιχα και στους χορούς του όμορφου νησιού.

Ο Μύθος του Χαρταετού

Κάποτε, στα χρόνια που οι θεοί περπατούσαν ανάμεσα στους ανθρώπους, υπήρχε ένας νεαρός, ο Ικάριος, που ονειρευόταν να πετάξει ψηλά, να αγγίξει τον ουρανό και να μιλήσει με τους ανέμους. Όμως, οι άνθρωποι τότε ήταν δεμένοι με τη γη και η πτήση ανήκε μόνο στα πουλιά και στους θεούς.

Μια μέρα, ο Ικάριος περπατούσε στις όχθες ενός ποταμού, όταν είδε έναν γερασμένο σοφό να κάθεται στη σκιά ενός πλατάνου και να σκαλίζει ένα κομμάτι ξύλο. Ο νεαρός τον πλησίασε και τον ρώτησε τι φτιάχνει. Ο σοφός χαμογέλασε και είπε:

«Φτιάχνω έναν αγγελιαφόρο του ανέμου, έναν χορευτή του ουρανού.»

Ο Ικάριος δεν κατάλαβε, αλλά παρακολούθησε με προσήλωση καθώς ο γέροντας έδενε ένα ελαφρύ πλαίσιο από ξύλο και το κάλυπτε με ένα λεπτό ύφασμα. Στη συνέχεια, πρόσθεσε μια μακριά ουρά με κορδέλες που κυμάτιζαν στον άνεμο.

«Αυτός είναι ο χαρταετός,» είπε ο σοφός. «Θα τον αφήσεις να ανέβει ψηλά και, αν η καρδιά σου είναι καθαρή, θα ακούσεις το τραγούδι του ουρανού.»

Ο Ικάριος πήρε το δώρο του σοφού και, μόλις ο άνεμος φύσηξε δυνατά, άφησε τον χαρταετό να πετάξει. Καθώς ανέβαινε όλο και ψηλότερα, άκουσε μια φωνή σαν ψίθυρο:

«Όποιος αφήνει την ψυχή του ελεύθερη σαν χαρταετό, θα αγγίξει τα όνειρα που φαντάζουν άπιαστα.»

Από τότε, οι άνθρωποι κάθε χρόνο, την Καθαρά Δευτέρα, πετούν χαρταετούς για να τιμήσουν το ταξίδι του Ικάριου και να στείλουν τις ευχές τους στον ουρανό, ελπίζοντας να ακούσουν το τραγούδι του ανέμου, όπως εκείνος…[πηγή: Αφήγηση κατοίκων της Νοτίου Ιταλίας]

Καλή Σαρακοστή!

Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]