Το Τριώδιο άνοιξε την Κυριακή του Τελώνου και του Φαρισαίου, σηματοδοτώντας την έναρξη μιας περιόδου προετοιμασίας για το Πάσχα. Είναι μια εποχή μετάβασης, όπου η παράδοση και η πίστη συνυφαίνονται με το γέλιο, τη σάτιρα και τη χαρά της Αποκριάς.
Από το ταπεινό «ο Θεός ιλάσθητίμοι τω αμαρτωλώ» του Τελώνη μέχρι τα πολύχρωμα γλέντια και τις μεταμφιέσεις, το Τριώδιο μας υπενθυμίζει τη διττή φύση της ύπαρξής μας: τη σοβαρότητα της πνευματικής προετοιμασίας και την ανάγκη της ανθρώπινης ψυχής για έκφραση και χαρά.
Η παραβολή του Τελώνη και του Φαρισαίου (Λουκάς 18:9-14) έχει βαθιά μεταφορική σημασία, καθώς αντιπαραβάλλει δύο στάσεις απέναντι στον Θεό και τη ζωή: την αλαζονεία και την ταπεινοφροσύνη.
Ο Φαρισαίος εκπροσωπεί την αυταρέσκεια και την επίδειξη της θρησκευτικότητας. Αντί να προσεύχεται με ταπεινότητα, καυχιέται για την ηθική του ανωτερότητα και συγκρίνει τον εαυτό του με τους άλλους, ειδικά με τον Τελώνη. Συμβολίζει εκείνους που θεωρούν ότι η εξωτερική συμμόρφωση με τους κανόνες είναι αρκετή για τη σωτηρία.
Ο Τελώνης, συνειδητοποιώντας την αμαρτωλότητά του, προσεύχεται με ειλικρινή συντριβή, ζητώντας έλεος. Εκπροσωπεί όσους αναγνωρίζουν την αδυναμία τους και στρέφονται στον Θεό με ειλικρινή καρδιά.
Η παραβολή διδάσκει ότι η πραγματική δικαιοσύνη δεν προέρχεται από την τήρηση εξωτερικών τύπων ή την αυτοδικαίωση, αλλά από την ταπεινή και ειλικρινή σχέση με τον Θεό. Ο Ιησούς καταλήγει λέγοντας:
“Κατέβηκε δεδικαιωμένος στο σπίτι του ο Τελώνης και όχι ο Φαρισαίος, γιατί όποιος υψώνει τον εαυτό του θα ταπεινωθεί, και όποιος ταπεινώνεται θα υψωθεί.”
Συνεπώς, η παραβολή είναι μια μεταφορά για την εσωτερική πνευματική κατάσταση του ανθρώπου και τον τρόπο που σχετίζεται με τον Θεό και τους άλλους.
Τη δεύτερη εβδομάδα του Τριωδίου γιορτάζεται η Τσικνοπέμπτη
Η Τσικνοπέμπτη είναι μια από τις πιο χαρακτηριστικές ημέρες της Αποκριάς στην Ελλάδα και σηματοδοτεί την έναρξη της πιο έντονης εορταστικής περιόδου πριν από τη Σαρακοστή. Ονομάζεται έτσι επειδή την ημέρα αυτή η τσίκνα από το ψήσιμο του κρέατος γεμίζει τον αέρα, καθώς είναι παράδοση να ψήνονται κρεατικά σε όλη τη χώρα.
Η λέξη προέρχεται από τη “τσίκνα”, δηλαδή τη μυρωδιά του ψημένου κρέατος, και την “Πέμπτη”, καθώς η ημέρα αυτή πέφτει πάντα Πέμπτη της δεύτερης εβδομάδας του Τριωδίου, που ονομάζεται και “Κρεατινή”. Την ημέρα αυτή οι χριστιανοί καταναλώνουν μεγάλες ποσότητες κρέατος, καθώς πλησιάζει η νηστεία της Σαρακοστής.
Σημαντικότερα έθιμα της Τσικνοπέμπτης στην Ελλάδα
Στις παραδοσιακές γειτονιές της Αθήνας, η Τσικνοπέμπτη είναι αφορμή για γλέντι στους δρόμους, με ψησταριές, μουσικές μπάντες και καρναβαλιστές.
Στο μεγαλύτερο καρναβάλι της Ελλάδας, το Πατρινό, η Τσικνοπέμπτη αποτελεί προοίμιο για τις μεγάλες παρελάσεις και τα γλέντια που ακολουθούν.
Στη Θήβα, το έθιμο του “Βλάχικου Γάμου” ξεκινά την Τσικνοπέμπτη, με παραδοσιακούς χορούς, τραγούδια και αναπαράσταση γάμου.Ο βλάχικος γάμος είναι ένα από τα πιο ζωντανά προχριστιανικά κατάλοιπα των αρχαίων ομαδικών ελληνικών τελετουργιών.
Στην αρχή της Άνοιξης, εποχή της βλάστησης, γονιμότητας και ανανέωσης της φύσης, γίνονταν τέτοιες τελετές όπου κυριαρχούσαν φαλλικά τραγούδια, σκωπτικοί και πυρρίχιοι χοροί, οινοποσία, αστεία πειράγματα, άσεμνες χειρονομίες, αναπαραστάσεις του θανάτου και της ανάστασης. Τέτοιες τελετές έκαναν και οι ποιμένες για να βλαστήσει η γη και να βοσκήσουν τα κοπάδια τους.
Η Ξάνθη γιορτάζει με τοπικά παραδοσιακά έθιμα, γλέντια στους δρόμους και καρναβαλικές εκδηλώσεις.
Στην Κοζάνη, το έθιμο των “Φανών” περιλαμβάνει μεγάλες φωτιές στις γειτονιές, παραδοσιακά τραγούδια και σάτιρα. Είναι φωτιές που ανάβουν στις γειτονιές της πόλης και γύρω τους στήνεται ένα γλέντι με χορό και προπαντός τραγούδι. Οι Φανοί της Κοζάνης στηρίζονται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων της, οι οποίοι τους ετοιμάζουν και πρωτοστατούν στο γλέντι με τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια ή τα λεγόμενα «ξινέτροπα» ή τα «σκωπτικά», φυσικά, υπό τους ήχους των πνευστών και των χάλκινων.
Ένα από τα πιο ιδιαίτερα έθιμα της Σκύρου είναι η παρέλαση των Γέρων, που φορούν τραγόμορφες μάσκες και κουδούνια.
Η «Παρέλαση των Γέρων» είναι ένα από τα πιο χαρακτηριστικά και ζωντανά έθιμα της Σκύρου, που λαμβάνει χώρα κατά τη διάρκεια της Αποκριάς. Το έθιμο αυτό έχει βαθιές ρίζες στην αγροτική και ποιμενική ζωή του νησιού και συνδέεται με διονυσιακές παραδόσεις, συμβολίζοντας την αναγέννηση της φύσης.
Οι κύριες φιγούρες του εθίμου είναι:
– Γέρος: Φορά μαύρη κάπα, άσπρη βράκα και μάσκα από κατσικίσιο δέρμα. Στη μέση του κρεμάει μεγάλα κουδούνια, τα οποία παράγουν έντονο ήχο καθώς κινείται.
– Κορέλα: Ντυμένη με την παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά της Σκύρου, χορεύει και ανεμίζει ένα άσπρο μαντίλι, συνοδεύοντας τον Γέρο και ανοίγοντας τον δρόμο.
– Φράγκος: Ντυμένος με ευρωπαϊκά ρούχα, φέρει ένα μόνο κουδούνι στη μέση του, προσθέτοντας μια σατιρική νότα στην πομπή.
Κατά τη διάρκεια της Αποκριάς, ομάδες από Γέρους, Κορέλες και Φράγκους περιδιαβαίνουν τα σοκάκια της Χώρας, δημιουργώντας μια μοναδική ατμόσφαιρα με τους ήχους των κουδουνιών και τους παραδοσιακούς χορούς. Η κορύφωση των εκδηλώσεων πραγματοποιείται το τριήμερο της Καθαράς Δευτέρας, με δρώμενα όπως ο «Χορός των Γέρων» στο Κάστρο και το έθιμο της «Τράτας», που περιλαμβάνει σατιρικά τραγούδια και χορούς.
Αυτό το έθιμο αποτελεί σημαντικό κομμάτι της πολιτιστικής κληρονομιάς της Σκύρου και προσελκύει πλήθος επισκεπτών κάθε χρόνο, που επιθυμούν να ζήσουν από κοντά αυτήν την αυθεντική εμπειρία.
Στην Κρήτη, η Τσικνοπέμπτη συνοδεύεται από αντικριστό, σουβλιστά, μουσική και άφθονη ρακή. Στον Σίβα Φαιστού γίνονται γλέντια χαρακτηριστική η μεταμφίεση των νέων φορώντας την Σιβιανή μάσκα, φτιαγμένη από το φυτό «αθάνατος».
Έθιμα της Τσικνοπέμπτης στην Κρήτη
Η Τσικνοπέμπτη στην Κρήτη είναι μια γιορτή γεμάτη αρώματα, γεύσεις και παραδοσιακά έθιμα που κρατούν ζωντανό το πνεύμα της Αποκριάς. Πρόκειται για τη μέρα που «τσικνίζει» ο τόπος από τις ψησταριές και τις φωτιές, μια γιορτή αφιερωμένη στο κρέας, καθώς σηματοδοτεί την έναρξη της τελικής ευθείας προς τη Σαρακοστή. Είναι μια μέρα που ενώνει οικογένειες και φίλους γύρω από το τραπέζι, γεμάτο νόστιμα φαγητά, κρασί και καλή διάθεση. Είναι μια γιορτή που δείχνει τη φιλοξενία και το μερακλίκι των Κρητικών, κρατώντας ζωντανές τις παραδόσεις αιώνων.
Στις αυλές των σπιτιών, στις πλατείες των χωριών, στα στενά σοκάκια και φυσικά στα ταβερνάκια, στήνονται ψησταριές όπου το κρέας -κυρίως χοιρινό- έχει την τιμητική του. Η τσίκνα που γεμίζει τον αέρα δίνει και το όνομα στη μέρα.
Η λύρα και το λαούτο συνοδεύουν το γλέντι, με τις μαντινάδες να πειράζουν και να διασκεδάζουν τους συνδαιτυμόνες. Οι Κρητικοί χοροί, όπως ο πεντοζάλης και ο μαλεβιζιώτης, δίνουν τον ρυθμό της χαράς.
Σε πολλά χωριά και πόλεις, οι παρέες ντύνονται «μουζωμένοι» (βάφοντας τα πρόσωπά τους με κάρβουνο) ή φοράνε αυτοσχέδιες στολές, διατηρώντας το αποκριάτικο πνεύμα.
Σε αρκετές περιοχές αναβιώνει το έθιμο των καντάδων, όπου παρέες με παραδοσιακά όργανα γυρίζουν στις γειτονιές τραγουδώντας και διασκεδάζοντας τον κόσμο.
Σε ορισμένα χωριά, εμφανίζονται οι κουδουνοφόροι – άνδρες ντυμένοι με παλιά ρούχα και ζωσμένοι με κουδούνια-, που κάνουν θόρυβο και προσφέρουν κέφι, θυμίζοντας διονυσιακά κατάλοιπα της αρχαιότητας. Στη Γέργερη Ηρακλείου χαρακτηριστικό το έθιμο των κουδουνιάρηδων-αρκουδιάρηδων.
Η Τσικνοπέμπτη είναι μια μέρα αφιερωμένη στη χαρά, τη σάτιρα και το καλό φαγητό, αποτελώντας έναν ζωντανό κρίκο με την παράδοση και τον εορτασμό της Αποκριάς σε όλη την Ελλάδα.
Γνωστό είναι μεταξύ των πολλών το τραγούδι με τη Δόμνα Σαμίου: Τούτες οι μέρες το ’χουνε, τούτες οι εβδομάδες, για να χορεύουν τα παιδιά, να χαίροντ’ οι μανάδες. Δώστε του χορού να πάει, τούτ’ η γης θα μας εφάει. Τούτ’ η γης που την πατούμε, όλοι μέσα θε να μπούμε. Χορέψετε, χορέψετε, τα νιάτα να χαρείτε, γιατί σε τούτο τον ντουνιά δε θα τα ξαναβρείτε.
Εύα Καπελλάκη Κοντού, Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός.
