Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης – Μαλεβίζι…λίγο πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου

Οκτώβρης, φθινόπωρο ο μήνας με ιδιαίτερη βαρύτητα,για την ακρίβεια  στις 28, κάθε χρόνο την ίδια ημερομηνία οι μνήμες ξυπνούν…Με αφορμή λοιπόν την 84^η επέτειο του ‘ΟΧΙ» θ’ αναφερθούμε σε ιστορικές καταγραφές στο Μαλεβίζι Ηρακλείου, λίγο πριν την μεγάλη ημέρα της 28^ης Οκτωβρίου 1940!

Ο Αντώνης Σανουδάκης Δι/κτορας Πανεπιστημίου -συγγραφέας, μας μεταφέρει την ιστορική διαδρομή.

[…] Με το θάνατο του Ελ.Βενιζέλου στο εξωτερικό ο Μαλεβιζιώτης, Πρόεδρος των κτηνοτρόφων Κρήτης, Μαν. Μπαντουβάς, που διατηρούσε γαλακτοπωλείο στο Ηράκλειο, έφτιαξε δάφνινο στεφάνι, τοποθέτησε μέσα τη φωτογραφία του Ελ. Βενιζέλου, ύψωσε μεσίστια τη σημαία και έβαλε μαύρες κορδέλες στο στεφάνι, ανάβοντας ταυτόχρονα καντήλι προς χ΄’αριν του. Κανείς δεν τολμούσε να εμποδίσει την ενέργειά του αυτή, ούτε και ο Διοικητής Χωροφυλακής με τουςαστυνομικούς του.

Σε μια αφήγησή του ανέφερε ότι είπε έντονα στο Διοικητή: « Και τα γαλόνια που φορείς και την καρέκλα που κάθεσαι , μωρέ, την οφείλεις στο Βενιζέλο».

«Το 1936 τα πρωτοπαλίκαρα του λαϊκού κόμματος του έστησαν ενέδρα σε ένα καφενείο στη Χανιόπορτα και αντί να τον αιφνιδιάσουν, αιφνιδιάστηκαν αυτοί, τραυμάτισε τους περισσότερους και ένας υπέκυψε αργότερα στα τραύματά του». Μαζί με τον Αντ. Γρηγοράκη, που διατηρούσε καφενείο στο Ηράκλειο, θα είναι το στήριγμα των καταδιωκομένων από τη δικτατορία δημοκρατικών πολιτικών.

Στα 1938 θα ξεσπάσει κίνημα αντιδικτατορικό στα Χανιά από βενιζελικούς, κυρίως, και αριστερούς παράγοντες, θα καταλυθούν για λίγες ώρες οι Αρχές, αλλά το κίνημα θα κατασταλεί γρήγορα. Οι κινηματίες θα φυγοδικήσουν στα βουνά, έντεκα περίπου στελέχη, μεταξύ των οποίων οι Μητσοτάκης , Μουντάκης, Μπακλατζής, Βολουδάκης, Μάντακας κ.α. Ο δικτάτορας Μεταξάς γνώρισε ότι μια ένοπλη σύλληψη των φυγόδικων δεν συνέφερε το καθεστώς, γι’ αυτό και επεδίωξε, τάχα εν αγνοία του, να μεταφέρει τους κινηματίες από την Κρήτη στην Κύπρο, αποφεύγοντας μια απ’ ευθείας σύγκρουση με το δημοκρατικό αίσθημα των Κρητικών…….., έστω και αν από τον Σπ. Λιναρδάτο ερμηνεύεται ότι «πολλοί από ηγετικούς παράγοντες του κινήματος τήρησαν καιροσκοπική στάση. Ο Μιχ. Μπιωτάκης αναφέρει το χαρακτηριστικό παράδειγμα του απόστρατου ανώτερου  αξιωματικού της χωροφυλακής Μπολάνη που είχε οριστεί και είχε δεχτεί ν’ αναλάβει την Ανωτέρα Διοίκηση, μα ούτε παρουσιάστηκε. Σε καιροσκοπικό πρέπει  να αποδοθεί και η ασυδοσία που άφησαν οι βενιζελικοί παράγοντες στο Σφακιανάκη και στον Ιππόλυτο που είχαν αναλάβει να «φρουρούν».

Ο Μεταξάς, λοιπόν, και οι Άγγλοι, για τους δικούς τους λόγους, έκαναν το παν για να φύγουν οι Αρχηγοί του κινήματος από την Κρήτη γιατί φοβούνταν: α) γενίκευση της εξέγερσης και β) γιατί σε έκτακτο Στρατοδικείο τους είχαν καταδικάσει ερήμην σε θάνατο και έπρεπε να τους εκτελέσουν. Οι κινηματίες πάλι, αφού έκαναν ένα παιδαριώδες κίνημα, όπως χαρακτηρίζει ο Στ. Λινορδάτος, τρωγόταν μεταξύ τους. Για όλους ήταν μια «έντιμη» λύση. «Ο Βολουδάκης, λοιπόν, αφού κατέληξε σε συμφωνία με τους αντιπροσώπους του Μεταξά, ειδοποίησε τους άλλους ότι «το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο αρνούνται να κινηθούν» και ότι «όλοι είναι σύμφωνοι» να φύγουν για την Αίγυπτο. Στην υπόθεση είχαν αναμιχθεί και Άγγλοι πράχτορες και το προξενείο Ηρακλείου. Το καΐκι το είχε βρει και το είχε πληρώσει ο Εμμ. Μπαντουβάς».

Το κίνημα εκδηλώθηκε στις 29 Ιουλίου και μέχρι στις 19 Οκτωβρίου ήταν περιπλανώμενοι οι Αρχηγοί στα βουνά.

Στις 20 Οκτωβρίου, «τα ξημερώματα φαίνεται το καΐκι από τον κάβο Κεφάλα. Σηκώσαμε το άσπρο σεντόνι, ήρθε η βάρκα μας πήρε. «Άγιος Γεώργιος Ηράκλειον». Ψαρότρατα των Γ. Ξανθουδάκη και Ι. Περαθωράκη. Ο Μανώλης Μπαντουβάς μας υποδέχεται με τους χαιρετισμούς από το Δήμαρχο Ηρακλείου. Αυτός βρήκε το καΐκι, αυτός πληρώνει τα έξοδα», επιβεβαιώνει ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής, ένας από τους Αρχηγούς της Αριστεράς που πήρε μέρος στο κίνημα.

Ο καπετάν Μπαντουβάς αφιερώνει αρκετές σελίδες στα απομνημονεύματά του για το κίνημα του 1938 στα Χανιά και για το ρόλο του ανάμεσα στην «κυβέρνηση» Μεταξά και στους κινηματίες. Είναι, βέβαια, αξιοσημείωτο, το ότι ο Μαλεβιζιώτηςολιγογράμματος, Πρόεδρος τότε των κτηνοτρόφων Κρήτης, είχε φήμη όχι μόνο παγκρήτια, αλλά και πανελλήνια, για να του ανατίθεται μια τέτοια σπουδαία και λεπτή αποστολή. Ο Μεταξάς τον είχε καλέσει δυο φορές και συναντήθηκαν προσωπικά:

«Εγύρισαστο Ηράκλειο και εναύλωσα το καΐκι. Είχα πάρει και σημείωμα του Μεταξά για το δήμαρχο Γεωργιάδη. Ναυλώνω το καΐκι πως θα πάω να φορτώσω κάρβουνα ή πρόβατα ή ξύλα απ’ τα Σφακιά. Το καΐκι  ήταν ενούςΞανθουδάκη, Κωστή τονελέγανε. Κι είχεν ένα καπετάνιο κουνιάδο (ν)του Γιάννη. Η καταγωγή αυτηνού τ’ ανθρώπου ήτονε απ’ την (γ)Κίσσαμο  κι είχεν εγκατασταθεί στο Ηράκλειο. Πολύ ευκατάστατος. Ήκανε το(μ) ψαρά. Ναυλώνω το καΐκι,εμπήκα από δω μέρα, μοναχός, βγάνω απ’ το Τελωνείο ότι πάω να φορτώσω απ’ τα Σφακιά ζώα ή κάρβουνα ή ξύλα.

Έφυγ’ από δω τ’ απόγευμα κι έφταξαστη (μ)Παλιόχωρα». Είναι εκπληκτική ακόμη και η ταύτιση με το σύνθημα που αναφέρει και ο Χατζηαγγελής:«Στη (μ)Παλιόχωρα το σύνθημα ήτονε ότι ήπρεπε να ‘ναι στην άκρια τση θαλάσσης μια βάρκα με άσπρο πανί, σημείο ότι είναι εκεί η ομάδα».

Αφού παραλαμβάνει μερικούς άλλους από την Ίμπρο τους φυγαδεύει στη νήσο Χρυσή ή Γαϊδουρονήσι της Ιεράπετρας, ο ίδιος πηγαίνει με αυτοκίνητο διαμέσου Ηρακλείου στην Ιεράπετρα, τους συναντά στο Γαϊδουρονήσι και από κει οι κινηματίες φεύγουν για την Κύπρο. Η όλη συνωμοτικότητα είχε να κάνει με το ότι η μυστική «απόδραση» εξυπηρετούσε την τιμή της «Κυβέρνησης» και το φιλότιμο των Κρητικών και αποφεύγονταν τα έκτροπα.

Γι’  αυτό το επόμενο πρωί που επέστρεψε από την Ιεράπετρα τον κάλεσε ο εισαγγελέας Ηρακλείου Βελίνης λέγοντάς του ότι «εδώ έχεις μια (γ)κατηγορία εσχάτη προδοσία». Όταν ο Μπαντουβάς του έδειξε την επιστολή του Μεταξά ο εισαγγελέας άλλαξε:

«-Μπράβο, παιδί μου,ήσωσες τη (ν)τιμή του έθνους.

-Ντα ‘δά, μωρέ του λέω, μου‘λεγες πως ήμουνε προδότης κι εδά φοβάσαι πως θα σε μεταθέσω.Να με πας στη φυλακή.

– Όχι, παιδί μου, δε σε πάω.

– Ε, φτου, του κάνω.

Κι ήφτυξε το Βελίνη.

• Ετσά‘στε, του λέω, όλοι σας. Δε (μ)πιστεύετε κειονά που σας ε-λέει η καρδιά σας. Πιστεύγετε ότι είναι το συμφέρον σας κι η καριέρα σας».

• Σε ένα χαρακτηριστικό πορτραίτο που γίνεται του Μπαντουβά εμπεριέχονται και τα εξής, που χαρακτηρίζουν την εποχή του Μεσοπολέμου:«ασχολήθηκε με το εμπόριο και την κτηνοτροφία έκαμε χιλιάδες αιγοπρόβατα και είναι ο πρώτος στο Ηράκλειο που ανέπτυξε από το 1928 την αγελαδοτροφία.Σε όλα τα μεγάλα γεγονότα που διαδραματίστηκαν σε όλη την Κρήτη από το 1915 και μέχρι το 1974 ήταν ανακατεμένος. Όταν πιανόταν μεγάλες οικογένειες μεταξύ των και άρχιζαν βεντέτες, αυτός έμπαινε στη μέση και τους καθησύχαζε.Είχε βαφτίσει πάνω από 2000 παιδιά και είχε φίλους αλλά και εχθρούς σε όλη την Κρήτη. Στο αποτυχημένο κίνημα, που έγινε στα Χανιά το 1938, αυτόςεφυγάδευσε τους κινηματίες Βολουδάκη,Μητσοτάκηδες και όλους τους άλλους που είχαν καταδικαστεί από το στρατοδικείο και φυγοδικούσαν.

• Το κίνημα των Χανίων έχει εκτιμηθεί, μετά μετακατοχικώς, από διαφορετικές πλευρές. Από πολλούς έχει υπερβολικά τονιστεί ότι ήταν η μόνη αντίδραση εμφανώς τουλάχιστον στο καθεστώς της 4^ης Αυγούστου. Αντικειμενικά θεωρούμενο έχει αρκετή δόση αλήθειας.Από την άλλη,όμως, πρέπει να σημειωθεί ότι εξαιτίας του το Μεταξικό καθεστώς σκλήρυνε τη στάση του προς τους Κρητικούς.Τα αστυνομικά μέτρα έγιναν σκληρότερα, πραγματοποιήθηκαν συλλήψεις και έρευνες σε όλη την Κρήτη για να παραδοθούν τα όπλα.Πολλά όπλα παραδόθηκαν και ορισμένοι αναγκάστηκαν να δώσουν όλα τα όπλα ή τουλάχιστον μερικά για να αποκρύψουν τα υπόλοιπα.Ο ΖαχαρίαςΜπαντουβάς αναφέρει ότι ο πατέρας του, καθώς και πολλοί άλλοι Μαλεβιζιώτες, είχε κρύψει ορισμένα όπλα στη «ματζαδούρα» (φάτνη) των ζώων.Η λεηλασία των κρητικών όπλων ολοκληρώθηκε αργότερα, με την κήρυξη του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου. Εκείνη την εποχή,Οκτώβρης του 1940, ο νεαρός Ζαχαρίας ρωτά τον πατέρα του Κώστα«αν παρέδωσε τα όπλα και μου είπε “όχι”.Θύμωσα, γιατί είχα πιστέψει και εγώ ότι τα όπλα τα είχε ανάγκη πράγματι ο στρατός μας και το είπα στον πατέρα μου. Γέλασε και μου είπε:
• Είσαι μικρός ακόμη για να καταλάβεις την απάτη του Μεταξά, αλλά ανεξάρτητα από αυτό, τη γυναίκα σου και το όπλο σου δεν θα το εμπιστεύεσαι ποτέ σε κανένα.
• Πόσο δίκιο είχε φάνηκε μερικούς μήνες αργότερα».ΗΜάχη της Κρήτης βρήκε την Κρήτη ξαρμάτωτη.

Αμέσως μετά την καταστολή του κινήματος του 1938, ο Μεταξάς έστειλε στρατό και ναυτικό στην Κρήτη για να ενισχύσουν την αστυνομία στο έργο της, την τρομοκράτηση δηλαδή, του κρητικού λαού. Τότε σχηματίστηκαν ομάδες κυρίως Μαλεβιζιωτών της Επαρχίας και της πόλης του Ηρακλείου,οι οποίες «τρομοκράτησαν τους τρομοκράτες». Αρχηγός τους ήταν ο καπετάν Μπαντουβάς που «ανάγκασε τους αρχηγούς των ναυτών, που έστειλαν στην Κρήτη, να διατάξουν την αποχώρηση εσπευσμένως,γιατί σε μια βραδιά μαχαιρώθηκαν δεκαπέντε ναύτες και αξιωματικοί και δεν έμαθε ποτέ κανείς ποιος τους μαχαίρωσε. Και αυτό όμως ήταν σχέδιο του Μπαντουβομανόλη, που εκτελέστηκε με επιμέλεια από αφοσιωμένους φίλους του και συγγενείς του».

Α’ Μερος

Εύα Καπελλάκη – Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός]