Άνθρωποι και Τοπία της Κρήτης – Το πανηγύρι του Αγ. Φανουρίου στο Φαράγγι του Βενεράτου
Ο Αύγουστος τελειώνει το πέρασμά του από το φετινό καλοκαίρι που μας σημάδεψε διατης ανυπόφορης ζέστης και ξηρασίας και μαζί του παίρνει τα πανηγύρια, τις πολιτιστικές εκδηλώσεις στα χωριά και στις πόλειςμας, με την συμμετοχή των ανθρώπων του τόπου και των επισκεπτών.
Δευτέρα 26 Αυγούστου κοντά στο σούρουπο λίγο πριν ο Φαέθωνας με το άρμα του αφήσει τον ουράνιο θόλο για να συνεχίζει το ταξίδι του στις Εσπερίδες, άνθρωποι, αυτοκίνητα, προσκυνητές στα ξωκκλήσια του αγ. Φανουρίου για ν’ ακούσουν τον εσπερινό και να φέρουν οι γυναίκες τις φανουρόπιτεςως υπόσχεση γι’ αυτό που τους πραγματοποίησε ο άγιος.Οδοιπορούν στα μονοπάτια των λοφίσκων λίγο έξω από τα χωριά αλλά σε τούτο το όμορφο χωριό λίγο έξω από το Ηράκλειο, το Βενεράτο, ο άγιος γιορτάζεται σε μια γραφική εκκλησία μέσα σ ένα καταπράσινο φαράγγι, κάτω από τον βράχο!
Η ιστορία του Αγ. Φανουρίου στο φαράγγι του Βενεράτου
Η αρχαιότερη μαρτυρία για την περιοχή του Αγίου Φανουρίου, προέρχεται από τουρκικό έγγραφο του 1673, λίγα μόλις χρόνια μετά την ολοκλήρωση της κατάληψης της Κρήτης. Τότε λειτουργούσαν υδρόμυλοι στην περιοχή αυτή και οι ιδιοκτήτες δυό μύλων διεκδικούσαν το νερό του ποταμού. Τελικά συμφώνησαν να διοχετεύονται εκ περιτροπής τα νερά και του ποταμού και της κρήνης του Αγ. Φανουρίου και στους δύο μύλους (Ή. Σταυρινίδη, Μεταφράσεις τουρκικών ιστορικών εγγράφων, τόμος Β’ σελ. 148-149).
Η παρετυμολογική παρήχησητου ονόματός του με το φαίνω, δηλαδή φανερώνω, τον έκανε γνωστό στη λαϊκή παράδοση ως τη μορφή που πάντοτε θα βοηθούσε να βρεθούν τα χαμένα ή θα έφερνε κάτι που επιθυμούν. Γι’ αυτό στις εικόνες παριστάνεται να κρατά στο χέρι αναμμένο κερί.
Οι ορθόδοξοι χριστιανοί φτιάχνουν μια νηστίσιμη πίτα την εορταστική του ημέρα, την φανουρόπιτα, για να τους φανερώσει ο άγιος απολεσθέντα αντικείμενα, την τύχη των ανύπανδρων κοριτσιών ακόμα και εργασία στους ανέργους, και διάφορα άλλα. Η πίτα είναι μικρή και στρογγυλή και όσο τη φτιάχνουν συνηθίζεται να έχουν μια λαμπάδα αναμμένη. Γίνεται με συγκεκριμένο αριθμό νηστίσιμων υλικών, και αφού διαβαστεί και κοπεί σε σαράντα κομμάτια μοιράζεται στους πιστούς.
Εδώ θα αναφέρω μια όμορφη ιστορία που άκουσα σαν ήμουν παιδί από μεγαλύτερες γυναίκες μια τέτοια ημέρα, ένα βράδυ μετά τον εσπερινό του αγίου.
Πρόκειται για την παντρειά ενός φτωχού κοριτσιού σ’ ένα γειτονικό χωριό στο Βενεράτο. Στα δύσκολα χρόνια τουπολέμου οι γονείς της Μαρίας είχαν δολοφονηθεί από τους κατακτητές και η μικρή Μαρία μεγάλωνε με την γιαγιά της στο χωριό, σε πολλή μεγάλη φτώχεια. Εκείνη δεν πήγαινε σχολείο βοηθούσε την γιαγιά της για να επιβιώσει. Όμως μεγάλωνε και γινόταν πανέμορφη με ωραίους τρόπους ευγενική, καλόκαρδη έτοιμη να βοηθήσει όποιον της το ζητούσε.
Ο καημός της γιαγιάς της, η οποία ήταν θρησκευόμενη γυναίκα και πήγαινε πάντα στην εκκλησία είτε για να παρακολουθήσει την λειτουργία,είτε τον εσπερινό και να προσευχηθεί να βρει ένα καλό παιδί η Μαρία και να κάνει μια όμορφη οικογένεια,ήταν μεγάλος! Δεν μπορούσε να ξεχάσει την υπόσχεση που έδωσε στους γονείς της ότανεκείνο το μελαγχολικό απόγευμα μπήκαν οι Γερμανοί στο χωριό και τους σκότωσαν αφήνοντας στην αγκαλιά της την νεογέννητη Μαρία!
Κάποια γειτόνισσα τής μίλησε για τον άγιο μάρτυρα που τα βρίσκει όλα και πραγματοποιεί τις πεθυμιές των ανθρώπων αρκεί να του φτιάξουν μια πίτα νηστίσιμη και να την προσφέρουν στους πιστούς φανερώνοντας αυτό που του έκανε ο άγιος. Δεν έχασε καιρό λοιπόν και παρακάλεσε με όλη της την ψυχή τον άγιο Φανούριο να βρεθεί ένα καλό παιδί για την Μαρία της. Προσευχήθηκε και περίμενε καρτερικά…
Πέρασαν μερικές ημέρες κι ένα απόγευμα στην βρύση του χωριού κι ενώ η Μαρία κρατούσε το λαγήνι της για να το γεμίσει, σταμάτησε με το άλογο ένας νέος φερμένος από άλλα μέρη μακρινά.. εκείνημαγεμένη από την ομορφιά του, του έδωσε το λαγήνι της γεμάτο δροσερό νερό για να ξεδιψάσει!
Ο έρωτας κεραυνοβόλος!Ο νέος ήταν ο γιος ενός πλούσιου γαιοκτήμονα, δίχως πολλά λόγια ζήτησε από την γιαγιά της την Μαρία σε γάμο και … το θέλημα πραγματοποιήθηκε από τον άγιο Φανούριο, η φανουρόπιτα έγινε και.. το ζευγάρι ευτυχισμένο έκανε την οικογένειά του….
Μολονότι ο βίος του αγίου Φανουρίου δεν έχει καμία σχέση με την θεατρική τέχνη, είναι προστάτης άγιος των καραγκιοζοπαιχτών, ακριβώς επειδή τους φανερώνει δουλειές. Υπήρχε και λάβαρο του Πανελλήνιου Σωματείου Θεάτρου Σκιών με την απεικόνιση του αγίου Φανουρίου, το οποίο δυστυχώς δεν διασώζεται σήμερα παρά μόνο σε μεταπολεμικό ασπρόμαυρο φωτογραφικό υλικό, με τους παλιούς καραγκιοζοπαίχτες Νίκο Ζαβραδινό, Κώστα Μάνο, Τάκη Μελλίδη, Μήτσο Μώρο, Ανδρέα Νικητόπουλο και Σωτήρη Σπαθάρη. Ο τελευταίος εικονίζεται καθιστός κάτω από το λάβαρο.
Η παραμονή της εορτής στο φαράγγι του Βενεράτου.
Το φαράγγι του Βενεράτου είναι μοναδικής ομορφιάς, διαδρομή φυσικού κάλλους. Αυτή την φυσική ομορφιά την διασχίζει ο ποταμός Απόλλωνας, που οι πηγές αναφέρουν ότι το όνομά του το πήρε από παρακείμενο οικισμό με το όνομα Απολλωνία. Το εκκλησάκι του αγ. Φανουρίου δεσπόζει στην ρίζα του βράχου και τη Δευτέρα το βράδυ 26 Αυγούστου, γιόρταζε.
Η διαδρομή ανάμεσα σε αμπέλια που σχημάτιζαν γέφυρες ισοζυγιάζοντας την σκιά τους από τη δεξιά μεριά του μονοπατιούκι από την άλλη οι ελιές και τα βράχια ως το εκκλησάκι.
Φτάσαμε, αφήσαμε το αυτοκίνητο για να περπατήσουμε δίπλα στα βράχια του τοπίου και στα γραφικά παρεκκλήσια από την μια κι από την άλλη στην πυκνή βλάστηση που η φύση απλόχερα σε τούτον εδώ τον τόπο χάρισε.
Στην επόμενη στροφή ακούγεται το «Κύριε Ελέησον» του γέροντα στην εσπερινή δέηση της παραμονής της γιορτής του αγίου, αυτού που πραγματοποιεί τα θελήματα των πιστών……
Πιο εκεί μια γερόντισσα κρατάει την βούργια με τους άρτους και μια πίτα για τον άγιο. Ακούγεται η φωνή της να μοιράζει τις ευχές της απλόχερα.
Προσκύνημα, σκέφτηκα! Ναι, ναι όπως τα παλιά προσκυνήματα που ένωναν τους ανθρώπους για ένα κοινό σκοπό. Όλοι στη σειρά με ευλάβεια να προσκυνήσουν την εικόνα του αγίου και να τον ευχαριστήσουν για την πραγματοποίηση της επιθυμίας τους.
Τα αιωνόβια πλατάνια και τα άλλα δέντρα του φαραγγιού ακίνητα ευγνωμονούν τον Πλάστη για την ωραιότητα της στιγμής. Τ’ αγριοπούλια σε συγχορδίες κάνουν συλλείτουργο!
« Νυν απολύεις τον δούλο σου δέσποτα»!
Αφύπνιση από τον λήθαργο τον νοητό κι επί χρόνια σιωπηλά επιβαλλόμενο!
Θεέ μου! Τα πάντα εν σοφία εποίησες!!!
Το λαούτο με την λύρα, τα κρουστά με την κιθάρα
Στο σούρουπο και στον απόηχο των ύμνων και των ευχών έρχεται γλυκά ο ήχος του λαούτου από τον δεξιοτέχνη ταλαντούχο μουσικό Μιχάλη Φραγκιαδάκη μαζί με τον Στρατή Φραγκιαδάκη,και την κιθαρωδό Δέσποινα Ασπρά του συγκροτήματός του, «Πύλη του Ήχου»!
Ακολουθεί η γλυκόλαλη λύρα από τον νεαρό πολλά υποσχόμενο, Δημήτρη Βασιλειάδη… τα κρουστά από τον Νίκο Δοξαστάκη και το Καχόν [κρουστό] από την όμορφη Κατερίνα Παναγιωτάκη.
Σε μια πανδαισία μέθεξης μουσικής, χορού, τραγουδιού η βραδιά κύλισε ως αργά και πάλι τα βήματα των προσκυνητών στο εκκλησάκι τουΑγ, Φανουρίου του φαραγγιού με την περίσσια ομορφιά, πήραν τον δρόμο του γυρισμού σαν σε ιερή πομπή μυσταγωγίας, με το φως της έναστρης αυγουστιάτικης νύχτας!
Εύα Καπελλάκη Κοντού [Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός]
