Το αποτύπωμα της κλιματικής αλλαγής στον πρωτογενή τομέα

Η αγροτική παραγωγή είναι ένας από τους τομείς που πλήττονται σφοδρότερα από την κλιματική κρίση. Οι αγρότες, όχι μόνο της Ελλάδας αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης υποφέρουν ήδη από την αυξανόμενη ζέστη, την ξηρασία και τις πλημμύρες, που επιφέρουν σοβαρό πλήγμα τόσο στο φυτικό όσο και στο ζωικό κεφάλαιο.

Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, που παρατηρούνται ολοένα και συχνότερα σε ολόκληρη την Ευρώπη, αυξάνουν την πίεση που δέχονται οι αγρότες, οι οποίοι μετρούν απώλειες μετά από κάθε «πέρασμα» ενός ακραίου καιρικού φαινομένου ή ενός θερμού χειμώνα και ενός θερμότερου καλοκαιριού.

Αγροτικά προϊόντα ορόσημα για τις οικονομίες των μεγάλων παραγωγών χωρών πλήττονται, καθώς η κλιματική αλλαγή έχει δείξει για τα καλά τα …δόντια της. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του ελαιολάδου σε ολόκληρη την Ευρώπη, η παραγωγή του οποίου έπεσε σε χαμηλό ρεκόρ τα τελευταία δύο χρόνια, καθώς η ξηρασία έπληξε τους μεγαλύτερους παραγωγούς της Ευρώπης (Ισπανία, Ιταλία, Ελλάδα).

Προβλέψεις για μείωση της συνολικής ευρωπαϊκής παραγωγή σιτηρών της κατά 4,3% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της πενταετίας

Ταυτόχρονα, βασικές καλλιέργειες όπως το σιτάρι, το κριθάρι και το ρύζι, καταγράφουν τα χαμηλότερα επίπεδα παραγωγής εδώ και πάνω από μια δεκαετία. Η ΕΕ αναμένει ότι η συνολική παραγωγή σιτηρών της θα είναι κατά 4,3% χαμηλότερη από τον μέσο όρο της πενταετίας κατά την τρέχουσα περίοδο, κυρίως λόγω των κακών καιρικών συνθηκών.

Ένα χρόνο πριν, το 2023 οι έντονες βροχοπτώσεις καθυστέρησαν τη συγκομιδή σιταριού σε περιοχές της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Πολωνίας. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες μείωσαν τις αποδόσεις των καλλιεργειών μήλων και αχλαδιών στην Ιταλία και την Ελλάδα, ενώ οι ασυνήθιστα υγρές συνθήκες τροφοδότησαν μυκητολογικές ασθένειες που βλάπτουν την ποιότητα των φρούτων.

Η καταστροφή που σημάδεψε τους αγρότες

Η μεγαλύτερη καταστροφή των τελευταίων χρόνων, η οποία θα παραμείνει ανεξίτηλη στις μνήμες όλων, ήταν αυτή που υπέστησαν οι αγρότες της Θεσσαλίας από τον Daniel και τον Elias τον Σεπτέμβριο του 2023, οι οποίοι είδαν τις καλλιέργειές τους να βυθίζονται στο νερό και τα κοπάδια τους να πνίγονται. Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΕΛΓΑ οι αποζημιώσεις που δόθηκαν είναι στα 270,2 εκατ. ευρώ και προϋπολογίζεται ότι θα απαιτήσει δαπάνες ύψους 310 εκατ. ευρώ. Παράλληλα, το 2024 δόθηκαν από το γεωργικό αποθεματικό της ΕΕ περί τα 43 εκατ. ευρώ για την στήριξη της αγροτικής παραγωγής στις παρακάρλιες περιοχές

Ένα χρόνο μετά αγρότες και κτηνοτρόφοι προσπαθούν να βρουν το βηματισμό τους και να αντέξουν έχοντας ήδη στην πλάτη τους το υψηλό κόστος παραγωγής και τις χαμηλές τιμές πώλησης των προϊόντων τους, τα οποία εκτοξεύονται στο ράφι. Όμως σύμφωνα με τους ίδιους, οι πληρωμές του ΕΛΓΑ, από την μία έγιναν με μεγάλη καθυστέρηση ενώ από την άλλη δεν ανταποκρίνονται στις πραγματικές ανάγκες, καθώς έχει αποζημιωθεί περίπου το 70% της ζημιάς, ενώ όπως επισημαίνουν, οι κυβερνητικές εξαγγελίες έκαναν λόγο για αποζημίωση του 100% της ζημιάς. Ταυτόχρονα, έντονος είναι ο φόβος για το πώς θα προστατευθούν από μια επόμενη κακοκαιρία καθώς ακόμα δεν έχουν προχωρήσει τα απαραίτητα αντιπλημμυρικά έργα.

Αποζημιώσεις για ζημίες που καλύπτονται από τον κανονισμό του ΕΛΓΑ ύψους 1,45 δισ. ευρώ από το 2020-2024

Πόσες αποζημιώσεις έχουν δοθεί στους αγρότες

Το μέγεθος της καταστροφής στο φυτικό και ζωικό κεφάλαιο καταγράφεται και στα στοιχεία για τις αποζημιώσεις που έχει πληρώσει ο ΕΛΓΑ την πενταετία 2020 -2024. Σύμφωνα με τα αυτά, έχουν καταβληθεί αποζημιώσεις για ζημίες οι οποίες καλύπτονται από τον Κανονισμό Ασφάλισης Φυτικής Παραγωγής και Εκτροφής Ζωικού Κεφαλαίου, ύψους 1,45 δισ. ευρώ και παράλληλα, την ίδια χρονική περίοδο, έχει καταβάλει στο Πρόγραμμα των Κρατικών Οικονομικών Ενισχύσεων 117,6 εκατ. ευρώ.

Για τις αποζημιώσεις αυτές η συνεισφορά των παραγωγών, μέσω της Ειδικής Ασφαλιστικής Εισφοράς των ασφαλιζόμενων στον ΕΛΓΑ, ανέρχεται στα 700 εκατ. ευρώ.

Να σημειωθεί ότι το ύψος των αποζημιώσεων συμπληρώθηκε με κυβερνητική ενίσχυση του ΕΛΓΑ, μέσω της καταβολής στον Οργανισμό των αναδρομικώς οφειλομένων της τελευταίας δεκαετίας 2010 – 2019, όσο και με την έγκριση ad hoc προγραμμάτων, οι δαπάνες των οποίων εξασφαλίστηκαν από τον τακτικό προϋπολογισμό της χώρας.

Στην κατεύθυνση αυτή κατεβλήθησαν 400 εκατ. ευρώ, ως αναδρομικώς οφειλόμενα στον ΕΛΓΑ και εγκρίθηκαν προγράμματα ύψους 400 εκατ. ευρώ επίσης, με σημαντικότερο το πρόγραμμα για την πληρωμή αποζημιώσεων, μετά τα ακραία καιρικά φαινόμενα «Daniel» και «Elias», μέσω του οποίου έχουν διατεθεί ήδη 270,2 εκατ.  ευρώ και προϋπολογίζεται ότι θα απαιτήσει δαπάνες ύψους 310 εκατ. ευρώ.

Για ζημίες εντός Δηλώσεων Καλλιέργειας/Εκτροφής (ΔΚΕ) 2023 ο ΕΛΓΑ κατέβαλε αποζημιώσεις ύψους 460 εκατ. ευρώ, εκ των οποίων 192 εκατ. ευρώ για ζημίες εντός κανονισμών ΕΛΓΑ.

Οι ειδικοί προειδοποιούν

Μόλις λίγες μέρες πριν το χτύπημα του Daniel, το παράρτημα της Κεντρικής Μακεδονίας του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΓΕΩΤΕΕ), σε υπόμνημα που κατέθεσε στον πρωθυπουργό στο πλαίσιο σύσκεψης που πραγματοποιήθηκε με επιστημονικούς φορείς ενόψει της περσινής 87ης ΔΕΘ, προειδοποιούσε για το εφιαλτικό μέλλον και τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στην πρωτογενή παραγωγή.

Η ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στην πρωτογενή παραγωγή και στο φυσικό περιβάλλον, δείχνει ένα μέλλον εφιαλτικό (και πολύ κοντινό) για την Ελλάδα

Όπως επισημαίναν οι γεωτεχνικοί, «η καταγεγραμμένη πλέον ανθρωπογενής κλιματική κρίση και οι επιστημονικές προβλέψεις για την εξέλιξή της και τις επιπτώσεις της δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να αποτελούν άλλοθι συγκάλυψης λανθασμένων πολιτικών, ανεπαρκειών και σοβαρών παραλείψεων, ούτε να εργαλειοποιούνται για την προώθηση διεθνών επιχειρηματικών συμφερόντων και σχεδίων (π.χ. πολεμική κατά της ζωικής παραγωγής προς όφελος του «εναλλακτικού κρέατος»)».

Αντιθέτως, θα πρέπει να οδηγήσουν σε μια στενή συνεργασία της ελληνικής πολιτείας με την επιστημονική κοινότητα, για τον ορθό σχεδιασμό των απαιτούμενων νέων πολιτικών και για την κινητοποίηση της κοινωνίας για την εφαρμογή τους. Ιδιαίτερα κρίσιμος είναι ο ρόλος όλων των γεωτεχνικών επιστημόνων (γεωλόγων, γεωπόνων, δασολόγων, κτηνιάτρων και ιχθυολόγων), καθώς οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στο φυσικό περιβάλλον και στην αγροτική παραγωγή είναι μεγάλες και άμεσες και ήδη εμφανείς.

Τι έρχεται για καλλιέργειες και αγρότες

Η ανάλυση των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης στην πρωτογενή παραγωγή και στο φυσικό περιβάλλον, δείχνει ένα μέλλον εφιαλτικό (και πολύ κοντινό) για την Ελλάδα, ακόμη και στο καλύτερο σενάριο με τις μηδενικές εκπομπές «αερίων θερμοκηπίου» το 2050 και θα πρέπει να επιστρατευθούν άμεσα οι γεωτεχνικές επιστήμες και όλοι οι θεράποντές τους εάν δεν θέλουμε να το ζήσουμε.

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης στη φυτική παραγωγή είναι πολυσύνθετες, μπορεί να αφορούν στην απόδοση ή στην ποιότητα του συγκομισθέντος προϊόντος, στις εντομολογικές προσβολές ή στην ανάπτυξη των ασθενειών και εξαρτώνται από τη γεωγραφική περιοχή, το είδος της καλλιέργειας, τον γενότυπο και την μέθοδο παραγωγής.

Η πρωτογενής παραγωγή δεν επηρεάζεται μόνο από την κλιματική κρίση, αλλά και επηρεάζει – τροφοδοτεί την κλιματική κρίση. Έχει υπολογιστεί ότι οι αγροτικές δραστηριότητες, η αποψίλωση των δασών και η αλλαγή χρήσης τους σε άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες συμβάλει κατά 23 % στην εκπομπή των «αερίων θερμοκηπίου» (μόνο η ζωική παραγωγή συμβάλει κατά 15,5 %) και συγκεκριμένα κατά 13 % στην εκπομπή του διοξειδίου του άνθρακα (μόνο η ζωική παραγωγή συμβάλει κατά 9 %), κατά 44 % στην εκπομπή του μεθανίου (μόνο η ζωική παραγωγή συμβάλει κατά 37 %) και κατά 82 % στην εκπομπή του υποξειδίου του αζώτου (μόνο η ζωική παραγωγή συμβάλει κατά 65 %).

Ιδιαίτερα στην Κεντρική Μακεδονία, οι επιστήμονες πρόβλεπαν πιθανή ακαρπία στην ελιά και στα βερίκοκα στη Χαλκιδική, στα ακτινίδια στην Πιερία, αλλά και στα ροδάκινα στην Ημαθία και στην Πέλλα, ως αποτέλεσμα της αύξησης των χειμερινών θερμοκρασιών, καταστροφές της παραγωγής στα μύδια της Θεσσαλονίκης, μείωση στην ποσότητα και αλλαγή στη σύνθεση των αλιευμάτων, οικονομική αδυναμία για να αντιμετωπιστεί το αναγκαίο αυξημένο κόστος ψύξης και πιθανή εγκατάλειψη των εκμεταλλεύσεων στην χοιροτροφία και στην πτηνοτροφία, αλλά και σημαντική μείωση παραγωγής στη λοιπή κτηνοτροφία με λιγότερες και ακριβότερες ζωοτροφές ως αποτέλεσμα της αύξησης των θερινών θερμοκρασιών, πιθανή αδυναμία άρδευσης του κάμπου της Θεσσαλονίκης με καταστροφικές συνέπειες στο ρύζι και στα βαμβάκια, παντού εναλλαγές ξηρασίας και πλημμυρών/χαλαζοπτώσεων, αλλά και σφοδρές πυρκαγιές να κατακαίνε τα δάση και τη φυσική βλάστηση και να επιδεινώνουν από μόνες τους τα πλημμυρικά φαινόμενα.

Πηγή: OT