Υπερτουρισμός: «Τουρισμός δεν σημαίνει μόνο καμαριέρες και γκαρσόνια» τονίζει το Δίκτυο Βιώσιμες Κυκλάδες

Από τις Κυκλάδες μέχρι τα Κανάρια νησιά, ξαφνικά φέτος το καλοκαίρι όλοι ανακάλυψαν τον υπερτουρισμό.

Από τις διαδηλώσεις κατά της υπέρμετρης τουριστικής ανάπτυξης στη Βαρκελώνη, μέχρι τις εκκλήσεις του δημάρχου Θήρας να μπει ένα φρένο στις κρουαζιέρες, αλλά και την παραδοχή του δημάρχου Αθηναίων ότι το τουριστικό μοντέλο της Αθήνας είναι μη βιώσιμο.

Όμως λίγοι γνωρίζουν ότι από το 2018 υπάρχει έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη, η οποία μάλιστα έχει φωτογραφία αιγαιοπελαγίτικου νησιού.

Δεν αρκεί να γκρινιάζουμε

Μια πρωτοβουλία ανθρώπων που δεν γκρινιάζουν γενικά και αόριστα για τον υπερτουρισμό, αλλά προτείνουν χειροπιαστές λύσεις είναι το «Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες». Ιδρύθηκε τον περασμένο Οκτώβριο από πολίτες που κατάγονται ή και κατοικούν στα νησιά του νοτίου Αιγαίου και ενδιαφέρονται έμπρακτα για την προστασία όχι μόνο του φυσικού περιβάλλοντος αλλά και του οικονομικού και κοινωνικού ιστού των νησιωτικών κοινοτήτων.

Αναγνωρίζουν τον κομβικό ρόλο του τουρισμού, επιμένουν όμως ότι έχουμε ανάγκη μια διαφορετική μορφή τουριστικής ανάπτυξης, συμβατή με την ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς και της περιβαλλοντικής ισορροπίας των νησιών.

Τα  νησιά δεν μπορούν να έχουν βιωσιμότητα με μεγάλα μεγέθη. Πρέπει να εστιάσουμε στην ποιότητα, όχι στην ποσότητα

Το Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες μόλις τον Ιούλιο ανάρτησε ψήφισμα – συλλογή υπογραφών πολιτών που «διεκδικούν την προστασία της κυκλαδίτικης ταυτότητας από μη ανστρέψιμες απώλειες»

Μεταξύ άλλων ζητάνε να εφαρμοστεί η υφιστάμενη νομοθεσία για τον έλεγχο της δόμησης στα νησιά, αλλά και να περιοριστεί η νέα τουριστική δόμηση.

Οι προτάσεις του μπορεί να ξενίζουν όσους θεωρούν ότι τα μεγάλα κατασκευαστικά προτζεκτ είναι ο βασικός μοχλός ανάπτυξης και για τα νησιά, όμως οι ίδιοι θεωρούν ότι αν δεν μπει τώρα ένα μέτρο, το κυκλαδίτικο τοπίο κινδυνεύει να καταστραφεί ανεπιστρεπτί,  και μαζί του να υποβαθμιστεί αυτό που θεωρούμε «βαριά βιομηχανία» του τόπου. Το ίδιο το τουριστικό προϊόν.

Γιάννης Σπιλάνης, Δίκτυο για Βιώσιμες Κυκλάδες: Η βιωσιμότητα κοιτάει το βάθος χρόνου. Όχι το «δος ημίν σήμερον»

Ο Γιάννης Σπιλάνης, ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Βιώσιμες Κυκλάδες, οικονομολόγος με ειδίκευση στη νησιωτικότητα και τον τουρισμό και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου, μιλάει στο in για την πρωτοβουλία πολιτών, και γιατί «δεν αρκεί να γκρινιάζουμε για τον υπερτουρισμό, αν δεν είμαστε διατεθειμένοι να κάνουμε κάτι γι’αυτό».

Πώς ξεκίνησε το δίκτυο Βιώσιμες Κυκλάδες και ποιος είναι ο σκοπός σας;

Η αφορμή ήταν μια επιστημονική Ημερίδα στη Σίφνο, σε συνεργασία με τοπικούς συλλόγους,  για το πώς το τοπίο του νησιού χάνεται, λόγω και της υπέρμετρης δόμησης.

Αναγνωρίσαμε ότι η κατάσταση έχει πάει στο απροχώρητο και ότι δεν αφορά μόνο τη Σίφνο αλλά και άλλες περιοχές. Είπαμε ότι δεν αρκεί να βρισκόμαστε και να συμφωνούμε μεταξύ μας.  Αλλά ότι πρέπει να κάνουμε κάτι ευρύτερο, μαζί με τους πολίτες των νησιών.

Αποφασίσαμε να περιοριστούμε χωρικά στις Κυκλάδες. Έχουν όλες  μικρομεσαίο μέγεθος και τα προβλήματά τους έχουν μια ομοιογένεια. Κάνουμε παρεμβάσεις, εκδηλώσεις σε νησιά, ημερίδες και συνέδρια, συζητώντας για το εξής θέμα: Τι ανάπτυξη έχουμε – Τι ανάπτυξη θέλουμε.

Αναγνωρίζουμε όλοι ότι ο τουρισμός είναι η κυρίαρχη δραστηριότητα. Δεν θέλουμε όμως και άλλα πράγματα;

Το στοίχημα είναι να φτιάξουμε μια ανοιχτή ομάδα, με συμμετοχή των Κυκλαδιτών.

Γιατί ζητάτε να μην χτιστούν νέες κλίνες στα νησιά;

Αυτό που λέμε είναι: Οι θερμές μέρες του καλοκαιριού να μη χειροτερέψουν.  Για να αποφευχθεί αυτό πρέπει να μ πει όριο στη λαίλαπα της ανεξέλεγκτης δόμησης.

Δεν δέχονται όλοι την έννοια του υπερτουρισμού και της φέρουσας ικανότητας. To είπε και ο περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου κ. Χατζημάρκος. Ότι, ναι, τα νησιά έχουν πολλή κίνηση το καλοκαίρι, αλλά το χειμώνα έχουν άλλη εικόνα. Δεν θεραπεύεται όμως αυτό φτιάχνοντας νέες κλίνες και χειροτερεύοντας την κατάσταση όταν είναι ήδη κακή.

Είναι σα να λες δεν πειράζει που έχω 22 πίεση, ας την πάω 24. Το χειμώνα θα έχω 12. Όμως θα πεθάνεις στο 24. Ακόμα και αν υπάρχει μία μέρα υπερτουρισμός, οι κλίνες δεν πρέπει να αυξηθούν. Πρέπει να αλλάξουμε το μοντέλο του τουρισμού και να έχουμε καλύτερη διασπορά στο χρόνο.

Καταστρέφεται το τοπίο

Δεν θα σώσει τα νησιά η περισσότερη δόμηση, άρα περισσότερη υπερθέρμανση την ήδη θερμή περίοδο.

Αυτή είναι η δική μας άποψη, και θεωρούμε ότι θα έχουν κέρδος από αυτή οι κάτοικοι και οι μικροί επαγγελματίες – επιχειρηματίες. Δεν θα έχουν κέρδος αυτοί που στηρίζονται στο real estate. Εκεί είναι τα μεγάλα συμφέροντα. Το ζήτημα είναι οι πολλοί μικροί να προστατεύσουν τα δικά τους συμφέροντα.

Όμως, ευτυχώς μας ακούν. Πέρυσι η δήμαρχος της Σίφνου είχε πει πριν το Πάσχα, ότι υπάρχει πρόβλημα με την ανεξέλεγκτη δόμηση. Πρέπει η πολιτεία να παρέμβει. Καταστρέφεται το τοπίο. Το μέτρο, η κλίμακα. Μεγάλα σπίτια, υπόσκαφα, μεγάλες επενδύσεις, ιδιωτικοί δρόμοι παντού –που καταστρέφουν παραδοσιακά μονοπάτια. Είναι κάτι που έχει θορυβήσει τους Σιφνιούς, και κυρίως τους επαγγελματίες Σιφνιούς. Ο πρόεδρος του εμπορικού συλλόγου και ο πρόεδρος των επαγγελματιών καταλυμάτων είναι από τους πρώτους που συμφωνούν.

Ποια είναι η κατάσταση σε άλλα νησιά, όπως η Πάρος, η Σαντορίνη και η Μύκονος;

Η κατάσταση είναι δραματική. Το χειρότερο είναι ότι στο υπό διαβούλευση χωροταξικό του τουρισμού δεν βάζει στόχο τον περιορισμό στις κλίνες στις ήδη κορεσμένες περιοχές.

Αναγνωρίζουν ότι υπάρχουν 28 περιοχές της Ελλάδας κορεσμένες – που ονομάζονται «υπό επιτήρηση». Σε αυτές περιλαμβάνονται η Σαντορίνη, η Μύκονος, η Ρόδος.

Λένε ότι εκεί μπορούν να γίνουν μόνο ξενοδοχεία πέντε αστέρων. Λες και τα πολυτελή ξενοδοχεία δεν επιβαρύνουν.

Πλέον όμως ακόμα και η κυβέρνηση αναγνωρίζει ότι υπάρχουν προβλήματα με την άμετρη τουριστική ανάπτυξη. Δεν είναι αυτό μια πρόοδος;

Μπορεί να το λένε και τα στελέχη της κυβέρνησης σε ένα βαθμό αλλά δεν το εννοούν στην πράξη. Κάνουν άλλα πράγματα.

Το έχει θίξει το θέμα αυτό ο δήμαρχος Σαντορίνης, ευθέως:  Καμία νέα κλίνη δεν είναι αποδεκτή στη Σαντορίνη, μέχρι να συζητηθεί το χωροταξικό σχέδιο.

Συμφώνησαν και οι ξενοδόχοι. Βλέπουν το αδιέξοδο που υπάρχει στο νησί. Η κυβέρνηση όμως δεν το αποδέχεται.

Τα τοπικά χωροταξικά σχέδια της Σαντορίνης και της Μυκόνου ξεκίνησαν το 2020 και ακόμα δεν ξέρουμε τι προτάσεις θα κατατατεθούν. Στη Ρόδο συνεχίζουμε να χτίζουμε χωρίς όριο. Το μόνο που λέμε είναι να σπρώχνουμε τη δόμηση σε λιγότερο «χτισμένες» περιοχές. Είναι σα να λέμε, «α, έχουμε ακόμα πολλά χιλιόμετρα παραλίας, άχτιστα. Ας τα χτίσουμε κι αυτά».

Όλοι φέτος μιλάμε για υπερτουρισμό, όμως σπανίως το συνδέουμε με τις κλίνες. Γιατί συμβαίνει αυτό;

Νομίζω ότι δεν  θέλουν να το πολυλέμε για τις κλίνες

Η υπουργός τουρισμού είπε ότι φταίει η κρουαζιέρα και το Airbnb. Όμως και το Αirbnb κλίνες είναι. Και το real estate δεν κάνει απαραίτητα κλίνες, κάνει πολυτελείς βίλες. Ομως το  αποτέλεσμα είναι το ίδιο.

Ίσως το θέμα του υπερτουρισμού να μην πολυκουβεντιαζόταν τα προηγούμενα χρόνια. Όμως ήδη από το 2018 υπάρχει έκθεση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που μιλάει για τον υπερτουρισμό στην Ευρώπη.

Άνθρωποι που ήρθαν πριν 30 χρόνια στα νησιά των Κυκλάδων και έχτισαν σπίτια εδώ, τώρα  θέλουν να φύγουνε γιατί δεν τα αναγνωρίζουν

Για να βγει έκθεση από πλειάδα επιστημόνων, σημαίνει ότι ήδη συζητιόταν στα όργανα του κοινοβουλίου από το 2016.

Ήταν ήδη από παλιότερα ορατό το πρόβλημα. Απλώς πλέον πήρε μεγάλες διαστάσεις. Ξεχάστηκε με τον covid. Υπήρξε ο πανικός: Τι κάνουμε, πρέπει να καλύψουμε τη χασούρα του covid. Όμως φτάσαμε να έχουμε τώρα παγκόσμιο πρόβλημα.

Γιατί αυτό συμβαίνει, όταν βγαίνουν οι κάτοικοι των Βαλεαρίδων και των Καναρίων νήσων – που ζουν από τον τουρισμό και λένε «φτάνει πια». Και το λένε για δύο λόγους: Η καθημερινότητά τους έχει γίνει δύσκολη, για να μην πω αβίωτη. Και τα εισοδήματά τους  έχουν αρχίσει και μειώνονται.

Τι προτείνετε ως απάντηση στον υπέρμετρο τουρισμό;

Πρώτον να μην αυξηθούν οι κλίνες. Αλλά το σημαντικότερο είναι να αναγνωρίσουμε, κάτι που λένε και οι μελέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τα νησιά:

Λόγω του μεγέθους και των ιδιαιτεροτήτων τους, δεν μπορούν να έχουν βιωσιμότητα με μεγάλα μεγέθη.  Πρέπει να εστιάσουν στην ποιότητα και την αξιοποίηση των πλεονεκτημάτων και των ιδιαιτεροτήτων τους: Πολιτισμός, περιβάλλον, παραγωγικό παρελθόν. Τα περισσότερα προϊόντα με Προστατευόμενη Ονομασία Προέλευσης και Προστατευόμενη Γεωγραφικής Ένδειξης (ΠΟΠ και ΠΓΕ) παράγονται σε νησιά. Είναι μικρής κλίμακας προϊόντα, όπως το μέλι, η κάπαρη, τοπικά τυριά, φρούτα και λαχανικά.

Η γεωργία τους θα μπορούσε να στηριχθεί με ειδικό πρόγραμμα για το νησιωτικό χώρο. Αντί να διώχνουμε τους γεωργούς που δεν μπορούν να αντέξουν τον τουρισμό, θα μπορούσαμε να τους στηρίξουμε να παράγουν αγροτικά προϊόντα ποιότητας.

Να ασχοληθούμε με την προστασία και την ανάδειξη προστατευόμενων περιοχών.

Την προστασία και ανάδειξη πολιτιστικών πόρων και τη νέα πολιτιστική δημιουργία. Γιατί ο τουρισμός να συνδεθεί μόνο με καμαριέρες και γκαρσόνια;

Να δούμε  και τον σύγχρονο πολιτισμό, όχι μόνο τις αρχαίες κολώνες. Που ακόμα και αυτές τις υποτιμάμε, αφού δεν έχουμε καν επαρκή φύλαξη.

Όχι στη μηδενιστική λογική

Εμείς ως Δίκτυο Βιώσιμες Κυκλάδες δεν έχουμε μηδενιστική λογική. Απλά λέμε ότι πρέπει να αλλάξουμε  πολύ γρήγορα το μοντέλο. Δεν μπορεί να είναι αυτό που συνεχίζεται από το ’60.

Το περιβάλλον, το τοπίο, ο τόπος είναι η κοινή μας περιουσία. Ο τουρισμός την πουλάει μέχρι τώρα με ικανοποιητικό τρόπο. Το θέμα είναι αν θα συνεχίσει να υπάρχει αυτή η κοινή περιουσία. Έστω στο παρά πέντε να το σώσουμε.  Δεν μπορεί να καταστρέφεις το τοπίο εσαεί.

Θα ξεχάσουμε τον αρχικό λόγο που ήρθαν οι άνθρωποι από όλο τον κόσμο στις Κυκλάδες, που ήταν το μοναδικό φυσικό κάλλος. Άνθρωποι που ήρθαν πριν 30 χρόνια στα νησιά των Κυκλάδων και έχτισαν σπίτια εδώ, τώρα  θέλουν να φύγουνε γιατί δεν τα αναγνωρίζουν.

Όσοι δεν έχουν μνήμη δεν το καταλαβαίνουν. Βγάζουν μια σέλφι και λένε ωραία. Όμως η βιωσιμότητα κοιτάει το βάθος χρόνου. Όχι το «δος ημίν σήμερον»