Τμήμα Οδοντιατρικής ΕΚΠΑ: Νέες τεχνολογίες στις οδοντιατρικές θεραπείες και την πανεπιστημιακή εκπαίδευση

Αυτό που συνοπτικά ονομάζουμε «νέες τεχνολογίες»  έχουν επηρεάσει και επηρεάζουν,  συνεχώς, τον τρόπο που γίνονται οι διαγνώσεις, που  θεραπεύονται οι ασθένειες, που πραγματοποιούνται  οι εγχειρήσεις. Φυσικά και η οδοντιατρική περίθαλψη που προσφέρεται στους ασθενείς έχει δεχτεί ανάλογη επίδραση. Όροι όπως «ψηφιακή οδοντιατρική», «ψηφιακή ροή εργασίας» μπαίνουν στην καθημερινότητα του οδοντιάτρου, δείχνουν τον σύγχρονο τρόπο αντιμετώπισης των ασθενών και ορίζουν την κατεύθυνση που πρέπει να λάβει η εκπαίδευση των νέων οδοντιάτρων. Και πρωτοπόρο σε αυτόν τον τομέα είναι το Τμήμα Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ

Νέες τεχνολογίες και οδοντιατρική

Σχεδόν στο σύνολό τους αναφέρονται σε ψηφιακά συστήματα και εφαρμογές. Η ψηφιακή ακτινογραφία, η υπολογιστική τομογραφία κωνικής δέσμης (CBCT), οι ενδοστοματικοί σαρωτές, οι σαρωτές προσώπου, οι τρισδιάστατοι εκτυπωτές (3D-printers), οι συσκευές παρακολούθησης της κίνησης των γνάθων, τα λογισμικά ψηφιοποίησης του προσώπου, σχεδίασης του χαμόγελου, σχεδίασης και κατασκευής σφραγισμάτων, στεφανών, γεφυρών, ναρθήκων, το οδοντιατρικό μικροσκόπιο είναι εκείνα που αποτελούν, σήμερα, το νέο περιβάλλον που μπορεί να εργαστεί ο οδοντίατρος και που τείνει να γίνει η καθημερινότητα στο μέλλον.

Πώς και κατά πόσο όλα αυτά τα τεχνολογικά μέσα είναι ικανά να προσφέρουν καλύτερη θεραπεία στον ασθενή και εργασιακό περιβάλλον στον οδοντίατρο; Ας δούμε, ενδεικτικά, πώς λειτουργούν κάποια από αυτά.

Σε σχέση με τα απεικονιστικές μεθόδους, ο Καθηγητής κ. Αγγελόπουλος Χρήστος, Διευθυντής της Κλινικής Διαγνωστικής και Ακτινολογία Στόματος, του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ ανέφερε ότι η ψηφιακή ακτινογραφία έχει εκτοπίσει τη συμβατική, δηλαδή τη χρήση φιλμ, με αποτέλεσμα να μειώνεται σε πολύ μεγάλο βαθμό η έκθεση των ασθενών σε ακτινοβολία και να προστατεύεται το περιβάλλον από μολυσματικά απόβλητα των εμφανιστικών υγρών.

Απεικόνιση της κάτω γνάθου με υπολογιοστική τομογραφία κωνικής δέσμης

Η δε υπολογιστική τομογραφία κωνικής δέσμης είναι μια προσθήκη στον οδοντιατρικό χώρο μεγάλης αξίας και βοήθειας, για την οποία δεν υπήρχε κάτι ανάλογο στο παρελθόν. Με τις τρισδιάστατες/πολυεπίπεδες εικόνες υψηλής ανάλυσης και ποιότητας που δίνει, σαρώνοντας το σκελετό του προσώπου, των γνάθων, των δοντιών και των μαλακών μορίων του στόματος αποκαλύπτεται ένα πλήθος πληροφοριών . Μπορεί να αξιολογηθεί η ποιότητα του κόκαλου των γνάθων ώστε να εκτιμηθεί αν μπορεί να δεχτεί ή όχι εμφυτεύματα ή αν θα πρέπει να ενισχυθεί το κόκαλο, μπορεί να εντοπιστούν οι πιο ευνοϊκές θέσεις τοποθέτησης των εμφυτευμάτων και να σχεδιαστούν οι ανάλογοι νάρθηκες-οδηγοί για την ακρίβεια τοποθέτησής τους στη θέση που έχει σχεδιαστεί. Όλα αυτά, αθροιστικά, έχουν βοηθήσει ώστε τα εμφυτεύματα, σήμερα, να αποτελούν, στις πολλές των περιπτώσεων, μια ασφαλή θεραπεία, γλιτώνοντας πολλά δόντια από εξαγωγή και προσφέροντας λύσεις σε ασθενείς που οι τεχνητές οδοντοστοιχίες ήταν η μοναδική επιλογή τους.

Η CBCT βοηθά, επίσης, ώστε να  εντοπίζονται, με πολύ μεγάλη ακρίβεια, σε μέγεθος και θέση, παθολογικές καταστάσεις όπως όγκοι, κύστεις των γνάθων, έγκλειστα δόντια, οδηγώντας σε ακριβέστερες διαγνώσεις και σε ασφαλέστερες χειρουργικές επεμβάσεις.

Ο Αναπληρωτής Καθηγητής Στέφανος Κούρτης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Προσθετικής, του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ επεσήμανε πως η τεχνολογία με την ισχυρότερη, ίσως, επίδραση στον τρόπο εργασίας του οδοντίατρου είναι οι ενδοστοματικοί σαρωτές, που χρησιμοποιούνται για την αποτύπωση των δοντιών. Με μια ειδική ψηφιακή κάμερα που κινείται επάνω στις επιφάνειες των δοντιών, μέσα σε πολύ λίγα λεπτά και χωρίς ενόχληση του ασθενή, δημιουργούνται τρισδιάστατα ψηφιακά μοντέλα τους, που εμφανίζονται στον υπολογιστή.

Ψηφιακό αποτύπωμα με ενδοστοματική σάρωση άνω γνάθου για 6 εμφυτεύματα

Με αυτόν τον τρόπο και αποφεύγονται τα συμβατικά αποτυπώματα των δοντιών, που γίνονται με υλικά που παραμένουν στο στόμα κάποιο χρόνο για να πήξουν και, σε αρκετές περιπτώσεις, ενισχύεται η ακρίβεια της καταγραφής. Η διαδικασία των αποτυπωμάτων είναι από τις συχνές οδοντιατρικές πράξεις που δημιουργούν δυσφορία στον ασθενή, σε κάποια δε άτομα φθάνει και σε μη ανοχή. Όσον αφορά στα ψηφιακά αποτυπώματα, το πιο σημαντικό είναι ότι προσφέρουν πολλές ευκολίες μελέτης και δοκιμών-προσομοιώσεων για να αποφασιστεί το καλύτερο σχέδιο θεραπείας για τον κάθε ασθενή.

Σημαντική είναι η συμβολή της ψηφιακής τεχνολογίας και στα θέμα αντιμετώπισης της τερηδόνας των δοντιών, όπως μας εξήγησε ο Αναπληρωτής Καθηγητής στο Εργαστήριο Οδοντικής Χειρουργικής του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ, Χρήστος Ραχιώτης. Με διάφορα λογισμικά που υπάρχουν, μπορούν να εντοπιστούν στα δόντια τερηδόνες σε αρχικά στάδια, οι οποίες δύσκολα διαγιγνώσκονται μόνο με την κλινική εξέταση.

Τα λογισμικά μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση τερηδόνων από την ενδοστοματική σάρωση των δοντιών

Έτσι, ο οδοντίατρος, με σχετική ασφάλεια, μπορεί να μην προχωρήσει σε σφράγισμα αλλά να παρακολουθήσει την εξέλιξη της τερηδόνας, ακόμα και να τη θεραπεύσει, χωρίς να χρειαστεί, τελικά, να αφαιρέσει μέρος του δοντιού. Αλλά κι εκεί που έχει χαθεί πολύ μεγάλο μέρος του δοντιού και απαιτούνται εκτεταμένα και τεχνικά δύσκολα σφραγίσματα (π.χ ένθετα/επένθετα), η εφαρμογή της ψηφιακής ροής εργασίας, δηλαδή σάρωση-ψηφιακός σχεδιασμός σφραγίσματος-τρισδιάσταση εκτύπωση ή μηχανική κοπή του-τοποθέτησή του στο δόντι, προσφέρει μεγάλες ευκολίες. Η όλη διαδικασία μπορεί να γίνει ακόμα και σε ένα μόνο ραντεβού (όταν το ιατρείο διαθέτει 3D εκτυπωτή ή συσκευή μηχανικής κοπής), χωρίς να μεσολαβήσει το οδοντοτεχνικό εργαστήριο, διευκολύνοντας τον ασθενή αφού θα αποφύγει, έτσι, μια επιπλέον συνεδρία.

Πρόσθετα, η τεχνολογία έχει δυναμικά εισέλθει και στο χώρο της κατασκευής όψεων στεφανών, γεφυρών αλλαγής σχήματος και μεγέθους των πρόσθιων δοντιών για διόρθωση του χαμόγελου (smile design), όπως μας ανέλυσε ο Καθηγητής στο Εργαστήριο Οδοντικής Χειρουργικής, του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ Α  κ. Ευστράτιος Παπάζογλου. Ο οδοντίατρος, με τη χρήση των εξειδικευμένων λογισμικών μπορεί να σχεδιάσει στην οθόνη του υπολογιστή τις αλλαγές στα δόντια (CAD-computer aided design), έτσι που να αποδώσει την εικόνα της τελικής εμφάνισης (Εικ. 5).

Ψηφιακή σχεδίαση της αποκατάστασης του στόματος σε ψηφιακό αρθρωτήρα

Με τον τρόπο αυτόν οι ασθενείς συμμετέχουν πιο ενεργά στη θεραπεία τους επειδή μπορούν να δουν, κι όχι να φανταστούν, το τελικό αποτέλεσμα και να συζητήσουν τις αλλαγές που επιθυμούν. Το επόμενο στάδιο είναι να γίνει κλινική προσομοίωση και να δουν οι ασθενείς μέσα στο στόμα τους ένα πρωτότυπο της εργασίας που έχει σχεδιαστεί. Στη συνέχεια, αυτές οι οδοντιατρικές εργασίες, έτσι όπως έχουν σχεδιαστεί και δοκιμαστεί, κατασκευάζονται με τη βοήθεια είτε 3D εκτυπωτών ή μηχανουργικά (CAM-computer aided manufacturing) (Εικ. 6). Κάποιες δε από αυτές μπορούν, ακολουθώντας τη ψηφιακή ροή εργασίας που περιγράφηκε να τοποθετηθούν στο στόμα του ασθενή σε ένα και μόνο ραντεβού, αν και κατά πλειονότητα αυτή η διαδικασία πραγματοποιείται στα οδοντοτεχνικά εργαστήρια.

3D εκτύπωση αποκατάστασης που έχει σχεδιαστεί στο ψηφιακό αποτύπωμα που προέκυψε από την ενδοστοματική σάρωση

Οι δε ορθοδοντικές θεραπείες, που διορθώνουν ανωμαλίες δοντιών ή και σκελετικές, ωφελούνται τα μέγιστα από τη ψηφιακή τεχνολογία, όπως υπογράμμισε ο Καθηγητής Δημήτριος Χαλαζωνίτης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Ορθοδοντικής, Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ. Τα ψηφιακά μοντέλα που προκύπτουν από τον ενδοστοματικό σαρωτή, σε συνδυασμό και με τις απεικονίσεις της CBCT, επιτρέπουν τη λεπτομερή μελέτη των περιστατικών  καθώς και μετρήσεις ακρίβειας και με ταχύτητα. Τα δε ειδικά λογισμικά δίνουν τη δυνατότητα εικονικών μετακινήσεων δοντιών ώστε να έχουμε μια πρόβλεψη του τελικού αποτελέσματος και να επιλέξουμε την καλύτερη μεταξύ εναλλακτικών θεραπευτικών λύσεων. Τα ψηφιακά μοντέλα επιτρέπουν, επίσης, την κατασκευή ορθοδοντικών συσκευών που εκτυπώνονται  άμεσα, στους 3D εκτυπωτές. Χαρακτηριστικό, οι διαφανείς νάρθηκες, που έχουν αποκτήσει πρόσφατα μεγάλη δημοτικότητα, οι οποίοι μπορούν να κατασκευαστούν πλέον και στο ιατρείο με απευθείας εκτύπωση.

Ψηφιακό εκμαγείο για τη μελέτη ορθοδοντικού περιστατικού

Ως προς τις ενδοδοντικές θεραπείες-απονευρώσεις,  όπου υπάρχει ανάγκη ο οδοντίατρος να μπορεί να βλέπει στο μεγαλύτερο δυνατό βάθος μέσα στο ριζικό σωλήνα του δοντιού, το οδοντιατρικό μικροσκόπιο τις έκανε πολύ ασφαλέστερες, ιδιαίτερα σε δόντια με δύσκολα ανατομικά σχήματα ρίζας, περιορίζοντας θεαματικά τις ιατρογενείς βλάβες, υποστήριξε ο Καθηγητής Νίκος Κερεζούδης, Διευθυντής του Εργαστηρίου Ενδοδοντίας Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ . Οι δε απεικονίσεις της εσωτερικής μορφολογίας του δοντιού, καθώς και των παρακείμενων ιστών με τη CBCT οδηγούν σε μεγαλύτερη ακρίβεια στην επέμβαση στον ριζικό σωλήνα και στην αποφυγή λαθών, τόνισε ο Επίκουρος Καθηγητής στο Εργαστήριο Ενδοδοντίας Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ Ξένος Πετρίδης.

Εικόνα από υπολογιστική τομογραφία. Διακρίνονται οι δύο κυνόδοντες που δεν έχουν ανατείλει και είναι οριζόντιοι κάτω από το έδαφος της μύτης

Τεχνητή νοημοσύνη και οδοντιατρική

Στρέφοντας το βλέμμα μας στο μέλλον δεν θα μπορούσαμε να μην αναφέρουμε και την είσοδο της τεχνητής νοημοσύνης (ΤΝ) στην καθημερινή οδοντιατρική. Σήμερα βρίσκεται μεν σε δοκιμαστικά στάδια, ωστόσο είναι «προ των πυλών». Μέσα από αλγόριθμους μηχανικής μάθησης, η ΤΝ μπορεί να αναλύει, μεμονωμένα και συνδυαστικά, κάθε τύπου ψηφιακή απεικόνιση, προτείνοντας την πιθανότερη διάγνωση και τις βέλτιστες θεραπευτικές επιλογές.  Επιπλέον, μπορεί να εκτελεί αυτοματοποιημένες διαδικασίες όπως προγραμματισμό ραντεβού ασθενών και διαχείριση αρχείων τους, αυξάνοντας τον παραγωγικό χρόνο του οδοντίατρου.

Συνοψίζοντας, οι ψηφιακές τεχνολογίες, συνεπικουρούμενες και από άλλες τεχνολογίες, πιο περιορισμένης και εξειδικευμένης χρήσης (συσκευές laser, φθορισμού, υπέρυθρης ακτινοβολίας, ηλεκτρονικοί εντοπιστές ακρορριζίου κ.α) δίνουν τη δυνατότητα μεταμόρφωσης του τρόπου παροχής της οδοντιατρικής φροντίδας, εξασφαλίζοντας μεγαλύτερη ακρίβεια, ταχύτητα, προβλεψιμότητα, άνεση, ασφάλεια στις οδοντιατρικές εργασίες, περισσότερες εναλλακτικές λύσεις και συμμετοχή του ασθενή στο θεραπευτικό σχήμα που θα επιλεγεί.

Ωστόσο, η σωστή εφαρμογή και χρήση των τεχνολογιών αποδίδει θετικά αποτελέσματα μόνο μέσα από την εκπαίδευση των οδοντιάτρων, σε αυτό το νέο περιβάλλον, σύμφωνα με την άποψη που διατύπωσε η Καθηγήτρια Αφροδίτη Κακάμπουρα, Διευθύντρια του Εργαστηρίου Οδοντικής Χειρουργικής Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ. Εκπαίδευση που είναι αναγκαίο να ξεκινά από τις πανεπιστημιακές σπουδές και να συνεχίζεται δια βίου.

Το Τμήμα Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ έχει ενστερνιστεί αυτή την αρχή και ενσωματώνει σταδιακά τη διδασκαλία τους σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο. Στους προπτυχιακούς φοιτητές, πραγματοποιείται η θεωρητική διδασκαλία σχεδόν του συνόλου των νέων τεχνολογιών, χωρίς ωστόσο να υπάρχει δυνατότητα ακόμα εξοικείωσής τους και σε πρακτική εφαρμογή, παρά μόνο σε πολύ λίγες από αυτές. Ο μεγάλος αριθμός φοιτητών, το υψηλότατο κόστος εξοπλισμού και υποδομών που απαιτείται, ο μεγάλος χρόνος εκμάθησης της εφαρμογής που απαιτείται και ο συνεχώς μειούμενος αριθμός διδακτικού προσωπικού είναι μερικοί από τους σημαντικούς παράγοντες που επιβραδύνουν, επί του παρόντος, το πρακτικό σκέλος της άσκησης των φοιτητών.

Σε αντίθεση, το σύνολο των τεχνολογιών και διδάσκεται, σε πολύ υψηλό μάλιστα επίπεδο, στα μεταπτυχιακά προγράμματα κλινικής εξειδίκευσης που υλοποιούνται στο Τμήμα Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ και εφαρμόζεται κλινικά, σε ευρύτατη κλίμακα, από τους μεταπτυχιακούς φοιτητές στη θεραπεία των ασθενών  τους. Ο Καθηγητής Φοίβος Μαδιανός, Διευθυντής του Εργαστηρίου Περιοδοντολογίας του Τμήματος Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ, τόνισε ιδιαίτερα ότι η συνεργασία που υπάρχει μεταξύ των διαφόρων κλινικών εξειδικεύσεων βοηθά στο να αντληθούν οι μέγιστες δυνατότητες και οφέλη που προσφέρουν συνδυαστικά κάποιες από αυτές τις τεχνολογίες.

Αν κάτι, όμως, θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί είναι ότι το Τμήμα Οδοντιατρικής του ΕΚΠΑ δεν περιορίζεται απλά στη χρήση των νέων τεχνολογιών αλλά διεξάγονται έρευνες που αφορά στη διερεύνηση των προβλημάτων και των τρόπων βελτιστοποίησης και αναβάθμισης αυτών των τεχνολογιών, που αναπτύσσονται με ραγδαίο ρυθμό.

Η εκπαίδευση των φοιτητών στις νέες  τεχνολογίες στο πανεπιστήμιο, και ιδιαίτερα στις ψηφιακές, και η έρευνα πάνω σε αυτές είναι οι παράμετροι που θα οδηγήσουν στη συνεχή πρόοδο και ευρεία εφαρμογή αυτών των καινοτομιών στην καθημερινή κλινική πράξη, εξασφαλίζοντας ότι οι ασθενείς θα λαμβάνουν τις καλύτερες δυνατές θεραπείες, με τη μέγιστη ακρίβεια και ασφάλεια.