2023-2024: Από τα πλέον ξηρά υδρολογικά έτη της τελευταίας τριακονταετίας

Ανησυχία και προβληματισμό προκαλούν τα βροχομετρικά δεδομένα που συγκεντρώνει σε μηνιαία βάση για κάθε υδρολογικό έτος, όπως ορίζεται από τον Σεπτέμβριο μέχρι και τον Αύγουστο της επόμενης χρονιάς, η Διεύθυνση Υδάτων, Τμήμα Παρακολούθησης και Προστασίας Υδατικών Πόρων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.

Επισημαίνεται ότι στην Κρήτη οι βροχοπτώσεις εντοπίζονται κυρίως στο μεσοδιάστημα μεταξύ Δεκεμβρίου και Φεβρουαρίου.

Από τα δεδομένα που συλλέχτηκαν, υπάρχει η εκτίμηση ότι το τρέχον υδρολογικό έτος είναι το δεύτερο κατά σειρά έτος με μειωμένες βροχοπτώσεις στην Κρήτη.

Οι βροχοπτώσεις που έχουν σημειωθεί από τον Σεπτέμβριο του 2023 μέχρι και τον Φεβρουάριο του 2024 όπως και οι αντίστοιχες περσινές, βρίσκονται σε χαμηλά επίπεδα και σε ορισμένες περιοχές, όπως αυτή της Μεσαράς, είναι τόσο χαμηλές όσο εκείνες του υδρολογικού έτους 2017-2018 το οποίο αποτέλεσε ένα από τα πλέον ξηρά υδρολογικά έτη της τελευταίας τριακονταετίας. Ανάλογα διαπιστώνεται και η πτώση της στάθμης των υπόγειων υδροφορέων όπως και της στάθμης των φραγμάτων.

Ανησυχία

Τα δεδομένα των βροχοπτώσεων συγκεκριμένων σταθμών, (στοιχεία από το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, το τηλεμετρικό δίκτυο της Υπηρεσίας και τους παρατηρητές της) δίνουν μια εικόνα που είναι πέρα για πέρα ανησυχητική.

Συγκεκριμένα παρουσιάζονται πέντε περιοχές της Κρήτης (μεταξύ αυτών και η Μεσαρά) τα τελευταία επτά χρόνια, με τα δεδομένα να αφορούν στις βροχοπτώσεις για κάθε υδρολογικό έτος ξεχωριστά από τον Σεπτέμβριο της μιας χρονιάς μέχρι και τον Φεβρουάριο της επόμενης χρονιάς και όχι στις συνολικές βροχοπτώσεις, δίνοντας μια συγκριτική διαχρονική εικόνα της κατάστασης στο νησί την τελευταία επταετία.

Όλα τα διαγράμματα ξεκινούν από το υδρολογικό έτος 2017-2018 το οποίο αποτέλεσε ένα από τα πλέον ξηρά υδρολογικά έτη της τελευταίας τριακονταετίας και ακολουθεί το έτος 2018-2019 που ήταν ένα πολύ υγρό έτος, τα έτη 2019-2020, 2020 -2021 και 2021-2022 που χαρακτηρίζονται ως υγρά – κανονικά έτη και τέλος απεικονίζοντας οι περυσινές βροχοπτώσεις 2022-2023 και οι φετινές 2023-2024.

Π.Ε. Ηρακλείου

Για την Π.Ε Ηρακλείου: συλλέξαμε δεδομένα βροχοπτώσεων από 16 σταθμούς. Φαίνεται καθαρά από το διάγραμμα που ακολουθεί ότι οι περυσινές βροχοπτώσεις (έτος 2022-2023) είναι λιγότερες από το ξηρό έτος 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα) ενώ οι φετινές (2023-2024) κυμαίνονται στα ίδια επίπεδα με εκείνες του ξηρού έτους 2017-2018.

Μεσαρά

Για την περιοχή της Μεσσαράς, συλλέξαμε δεδομένα βροχοπτώσεων από 7 σταθμούς. Η εικόνα από το διάγραμμα που ακολουθεί δείχνει ότι και οι περυσινές (2022-2023) και οι φετινές βροχοπτώσεις (2023-2024) είναι λιγότερες από το ξηρό έτος 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα).

ΠΕ Λασιθίου

Για την Π.Ε. Λασιθίου, συλλέξαμε δεδομένα βροχοπτώσεων από 8 σταθμούς. Τα δεδομένα δείχνουν ότι οι περυσινές βροχοπτώσεις (2022-2023) είναι καλύτερες από εκείνες του ξηρού έτους 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα) οι οποίες εν μέρει οφείλονται στις πλημμύρες που σημειώθηκαν ανατολικά του Νομού τον Οκτώβρη του 2022. Σε ότι αφορά τις φετινές βροχοπτώσεις (2023-2024), κυμαίνονται στα ίδια περίπου επίπεδα με το ξηρό έτος 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα).

ΠΕ Ρεθύμνου

Για την Π.Ε. Ρεθύμνου, συλλέξαμε δεδομένα βροχοπτώσεων από 12 σταθμούς. Και οι περυσινές και οι φετινές βροχοπτώσεις κυμαίνονται σε καλύτερα επίπεδα από εκείνες του ξηρού έτους 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα), απέχουν όμως κατά πολύ από τα προηγούμενα υγρά έτη.

ΠΕ Χανίων

Για την Π.Ε. Χανίων, συλλέξαμε δεδομένα βροχοπτώσεων από 19 σταθμούς. Η εικόνα δείχνει ότι οι περυσινές βροχοπτώσεις (2022-2023) κυμαίνονται σε χαμηλότερα ενώ οι φετινές (2023—2024) σε καλύτερα επίπεδα από εκείνες του ξηρού έτους 2017-2018 (απεικονίζεται με κόκκινο χρώμα) ωστόσο απέχουν από τα επίπεδα των προηγούμενων υγρών ετών.

Στάθμη υπόγειων Υδροφορέων και Φραγμάτων

Συνέπεια των μειωμένων βροχοπτώσεων των δύο τελευταίων υδρολογικών ετών είναι και η μειωμένη παροχή πηγών όπως και η μικρή αναπλήρωση των υδατικών πόρων τόσο στα υπόγεια νερά όσο και στα φράγματα. Συγκεκριμένα, από στοιχεία φορέων, πληροφορούμαστε για μείωση της παροχής πηγών σε διάφορα μέρη του νησιού ενώ καταγραφές που αφορούν στις στάθμες των υπόγειων υδροφορέων και των φραγμάτων της Κρήτης καταδεικνύουν μέχρι στιγμής ελάχιστες εισροές υδάτων. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι οι υδρολογικοί μας σταθμοί στην περιοχή της Μεσσαράς και στην περιοχή της Βιάννου δείχνουν τα τελευταία δύο έτη πτώση στάθμης που φτάνει τα 10 μέτρα.

Σε ότι αφορά τα φράγματα:

– το φράγμα Μπραμιανών στην Ιεράπετρα με ωφέλιμο όγκο νερού 14.500.000 κυβικά μέτρα είχε κατά μέσο όρο τον περυσινό Μάρτιο 14.500.000 κυβικά μέτρα νερού ενώ τον φετινό Μάρτιο έχει 9.500.000 κυβικά μέτρα νερού. Να σημειώσουμε ότι το φράγμα Μπραμιανών εμπλουτίζεται από τις πηγές Μαλαύρας καθώς και από νερό από την περιοχή των Μύθων,

– το φράγμα της Φανερωμένης στη Μεσαρά με ωφέλιμο όγκο νερού 18.000.000 κυβικά μέτρα, είναι σε πάρα πολύ χαμηλά για την εποχή επίπεδα. Τον Μάρτιο του 2023 είχε 8.220.000 κυβικά μέτρα νερού, ενώ τον φετινό Μάρτιο έχει μόνο 3.860.000 κυβικά μέτρα νερού,

– το φράγμα του Αποσελέμη με ωφέλιμο όγκο νερού 27.000.000 κυβικά μέτρα, επίσης είναι σε πολύ χαμηλά για την εποχή επίπεδα. Τον Μάρτιο του 2023 τα αποθέματα ανέρχονταν σε 10.230.000 κυβικά μέτρα ενώ τον φετινό Μάρτιο ανέρχονται σε 7.350.000 κυβικά μέτρα,

– το φράγμα των Ποταμών στο Ρέθυμνο με ωφέλιμο όγκο νερού 17.500.000 κυβικά μέτρα αντιθέτως με τα προηγούμενα είναι σχεδόν πλήρες νερού, ωστόσο αυτό δεν οφείλεται στις βροχοπτώσεις αλλά στο γεγονός ότι από το νερό του φράγματος αξιοποιούνται μικρές ποσότητες νερού για άρδευση και ύδρευση. Ευελπιστούμε ότι με την ολοκλήρωση του νέου ταχυδιυλιστηρίου του Δήμου Ρεθύμνου θα γίνει εφικτή η πλήρης αξιοποίηση του φράγματος για την κύρια χρήση του που είναι η ύδρευση.

Ζήτηση νερού – αποθέματα – προτεινόμενα μέτρα

Σε ότι αφορά τη ζήτηση σε νερό (όπως έχει καταγραφεί σε ανάλογες ξηρές περιόδους), παρατηρείται κλιμάκωση της. Με δεδομένο ότι η γεωργία καταναλώνει, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις της Υπηρεσία μας, περίπου το 80% των απολήψιμων ποσοτήτων νερού ταυτόχρονα όμως η φετινή τουριστική κίνηση φαίνεται ότι θα είναι ιδιαίτερα αυξημένη, γίνεται αντιληπτή η ανάγκη λήψης μέτρων για την πρόληψη φαινομένων λειψυδρίας και ιδιαίτερα για τις περιοχές των Π.Ε. Ηρακλείου και Λασιθίου.

Ήδη έχει αποσταλεί από την Υπηρεσία μας έγγραφο σε όλους τους φορείς παροχής υπηρεσιών ύδατος (ΔΕ Υ Α, ΤΟΕΒ, Δήμοι, ΟΑΚ) ώστε να καταγράψουν τα διαθέσιμα αποθέματα τους και να υπολογίσουν το ισοζύγιο προσφοράς – ζήτησης για την επερχόμενη καλοκαιρινή περίοδο. Σε περίπτωση ελλειμματικού ισοζυγίου θα πρέπει εγκαίρως να προβούν σε μέτρα άμβλυνσης του ελλείμματος. Η εξειδίκευση αυτών των μέτρων θα πρέπει να συνάδει με τη γενικότερη πολιτική προστασίας των υδάτων, στη βάση του υφιστάμενου θεσμικού πλαισίου όπως έχει αποτυπωθεί στην 1η Αναθεώρηση του Σχεδίου Διαχείρισης για το Υδατικό Διαμέρισμα της Κρήτης (ΦΕΚ Β’4666/29-12-2017) και με ιεράρχηση-προτεραιοποίηση των διαφόρων χρήσεων νερού, με έμφαση στο νερό ύδρευσης (πόση-διατροφή).

Ακολουθεί μία σειρά ενδεικτικών μέτρων που θα πρέπει ο κάβε πάροχος υπηρεσιών ύδατος να εξειδικεύσει / ενσωματώσει ανάλογα με την κατάσταση του ισοζυγίου προσφοράς -ζήτησης της περιοχής ευθύνης του, ώστε να περιοριστούν ή και δυνατόν να αποφευχθούν φαινόμενα λειψυδρίας και οι επιπτώσεις τους.

Μέτρα διατήρησης της προσφοράς νερού

– Συστηματική παρακολούθηση δικτύων και δεξαμενών και ετοιμότητα σε τεχνικό προσωπικό για την άμεση αντιμετώπιση τυχόν διαρροών. Το μέτρο αυτό είναι από τα πρώτα που πρέπει να εφαρμόζονται και όχι μόνο σε καταστάσεις έλλειψης νερού. Γνωρίζουμε ότι και για τους φορείς παροχής υπηρεσιών ύδατος (ΔΕΥΑ, ΤΟΕΒ, Δήμοι, ΟΑΚ) το μέτρο αυτό τίθεται σε άμεση προτεραιότητα έναντι όλων των άλλων μέτρων.

– Επιτάχυνση ολοκλήρωσης υπό κατασκευή υδραυλικών έργων και ετοιμότητα για χρήση εφεδρικών γεωτρήσεων. Η Υπηρεσία μας είναι στη διάθεση κάθε φορέα παροχής υπηρεσιών ύδατος για την διευκόλυνση του έργου τους.

Μέτρα μείωσης της ζήτησης (σπατάλης) νερού

– Συνεχής ενημέρωση των χρηστών νερού για τη σημαντικότητα του προβλήματος ενδεχόμενης λειψυδρίας και την ανάγκη μείωσης της κατανάλωσης. Προτείνεται η σύγκλιση Συμβουλίων (Ξενοδόχων, Φορέων τουριστικών δραστηριοτήτων, Τοπικών, Δημοτικών, Αγροτικών Συλλόγων, ΤΟΕΒ, κ.λπ.) για συζήτηση του θέματος και εξεύρεση τρόπων ενημέρωσης (π.χ. ενημερωτικά φυλλάδια, δημοσιότητα, εκδηλώσεις).

– Ενημέρωση για προληπτικό έλεγχο καλής λειτουργίας οικιακών δικτύων και δικτύων τουριστικών μονάδων.

– Ενημέρωση των επισκεπτών των ξενοδοχειακών μονάδων για περιορισμό της κατανάλωσης του νερού (π.χ. χρήση πετσετών, χρήση ντους, έλεγχος ροής νερού σε νιπτήρες κ.λπ.).

– Καθορισμός προστίμων για αλόγιστη χρήση νερού και ενημέρωση για την επιβολή τους.

– Καθορισμός και εφαρμογή ελλειμματικής άρδευσης, ανά καλλιέργεια και περιοχή,

 σε συνεργασία με τη Δ/νση Αγροτικής Ανάπτυξης Περιφέρειας Κρήτης για τον καθορισμό ορίων.

– Έλεγχος και συστηματική καταγραφή στάθμης -παροχής, πηγών, υπόγειων,

 επιφανειακών σημείων υδροληψίας.

– Περιορισμός εποχιακών υδροβόρων καλλιεργειών.

– Εκτεταμένη εγκατάσταση μετρητών νερού (σε όλους τους τύπους των συστημάτων).

– Ρυθμιστές ροής στα ντους – Περιορισμός ροής στα ντους – Περιοριστές ροή τουαλέτας – Βαλβίδες μείωσης πίεσης.

– Περιορισμοί σε μη βασικές χρήσεις όπως:

* Πλύσιμο οδοστρωμάτων

* Ξέπλυμα πεζοδρομίων

* Πλύσιμο αυτοκινήτων

* Πότισμα οικιακού γρασιδιού (γκαζόν)

* Γέμισμα κολυμβητικών δεξαμενών

* Άρδευση πάρκων

* Άρδευση γηπέδων γκολφ

* Άρδευση των πολυετών και ανθεκτικών στην ξηρασία καλλιεργειών.

Κατασταλτικά μέτρα για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας

– Απαγόρευση ποτισμάτων εκτός πρωινών και βραδινών ωρών καθώς και απαγόρευση ποτισμάτων όταν η ένταση του ανέμου είναι ισχυρή και όταν επικρατούν συνθήκες

καύσωνα. Επιβολή προστίμων στους παραβάτες.

– Απαγόρευση χρήσης νερού ύδρευσης σε μη βασικές χρήσεις (πλύσιμο αυτοκινήτων, αυλών, κοινόχρηστων χώρων κ.λπ.).

– Περιοδικές διακοπές νερού.

«Η εφαρμογή των ανωτέρω μέτρων κατά τη θερινή περίοδο του τρέχοντος έτους κρίνεται από την Υπηρεσία μας ως επιβεβλημένη, ειδικά εάν ληφθεί υπόψη ότι σε περίπτωση επανάληψης της ανομβρίας το επόμενο υδρολογικό έτος (2024-2025), θα έχουμε να διαχειριστούμε πολύ σοβαρά προβλήματα λειψυδρίας στο νησί», αναφέρει η Διεύθυνση Υδάτων της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.

Στο «τραπέζι» η λήψη μέτρων αντιμετώπισης της λειψυδρίας στον Πρωτογενή τομέα

Σύσκεψη εργασίας πραγματοποιήθηκε την Δευτέρα 8 Απριλίου στα γραφεία της Αποκεντρωμένης Διοίκησης στο Ηράκλειο με την Περιφέρεια Κρήτης και τον ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ, σχετικά με το φαινόμενο της σοβαρής ανομβρίας του τρέχοντος υδρολογικού έτους και την αναγκαιότητα συνεργασίας και ενίσχυσης της ετοιμότητας για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας στον αγροτικό τομέα και όσον αφορά το νερό άρδευσης.

Συμμετείχαν, εκ μέρους της Αποκεντρωμένης Διοίκησης η Γραμματέας Μ. Κοζυράκη, η προϊσταμένη Α. Μαρτίνου και στελέχη της Διεύθυνσης Υδάτων, εκ μέρους της Περιφέρειας ο αντιπεριφερειάρχης του τομέα Αγροτικής Οικονομίας Στ. Τζεδάκης, οι Γεν. Δ/ντές Πρωτογενή τομέα, Κ. Υψηλάντης και Βιώσιμης Ανάπτυξης, Μ. Κριτσωτάκης, οι προϊστάμενοι Αγροτικής Ανάπτυξης, Κ. Φωτάκης και Περ/ντος – Χωρικού Σχεδιασμού, Αν. Καγιαμπάκη, και ο κ. Ν. Κουργιαλάς υπεύθυνος Εργαστηρίου Υδατικών Πόρων – Αρδεύσεων & Περιβ/κής Γεωπληροφορικής του Γεωργικού Οργανισμού «ΕΛΓΟ-ΔΗΜΗΤΡΑ».

Μετά την αναλυτική παρουσίαση των δεδομένων του τηλεμετρικού δικτύου της Δ/νσης Υδάτων για την εικόνα των βροχοπτώσεων σε όλες τις περιφερειακές ενότητες καθώς και στην περιοχή της Μεσαράς, ακολούθησε διαλογική συζήτηση και τοποθέτηση των παριστάμενων σχετικά με την υδρολογική κατάσταση και τις κρίσιμες συνθήκες διαχείρισης του νερού άρδευσης φέτος στην Κρήτη. Αποφασίστηκε η σύγκλιση των ΤΟΕΒ και Δήμων για την ενημέρωση τους και την από κοινού απόφαση λήψης των ενδεδειγμένων μέτρων για τη λειψυδρία στο επόμενο χρονικό διάστημα, καθώς και η συγκρότηση μικτού κλιμακίου ελέγχου από τους φορείς της Αποκεντρωμένης Διοίκησης και της Περιφέρειας Κρήτης για διενέργεια αυτοψιών σε γεωτρήσεις και άλλα σημεία υδροληψίας σε περιοχές με ιδιαίτερα προβλήματα στο υδρολογικό ισοζύγιο και στην ποσοτική κατάσταση των υδατικών πόρων.