Άνθρωποι και τοπία της Κρήτης – Στο Συνεταιριστικό Ζαχαροπλαστείο στις Κάτω Ασίτες με την Ρίκα Διαλυνά και τον Γιάννη Πανταγιά

μέρος ε’ (τελευταίο)

της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*

Στην αυγή της νέας χιλιετίας τα πράγματα άρχισαν ν’ αλλάζουν χωρίς να το καταλαβαίνουμε, τόσο γρήγορα, τόσο ανατρεπτικά που δεν μπορούσαμε να κάνουμε κάτι για να προσδιορίσουμε τυχόν λάθος επιλογές και να τις αποτρέψουμε.

Προχώρησε η γυναίκα της Κρήτης ένα βήμα μπροστά συγκριτικά με τον προηγούμενο αιώνα που μόλις είχε αποχωρήσει. Η νέα χιλιετία άφηνε ένα σύννεφο ονείρου κάτι σαν το «κουτί της Πανδώρας» και περιλάμβανε Ολυμπιακούς αγώνες το 2004. Όλα φαινόταν να παίρνουν το δρόμο προς την ανάπτυξη δίνοντας το προβάδισμα στην γυναικεία πρωτοβουλία! Όμως οι ρυθμοί ήταν τόσο γρήγοροι σαν στροβίλισμα από ελεύθερη πτώση! Και τα όνειρα πριν πάρουν φωτιά έσβησαν. Γιατί γρήγορα μπήκαμε στο τούνελ της οικονομικής κρίσης.

Εδώ πρέπει να αναφέρω τον σπουδαίο ρόλο της γυναίκας όχι μόνο στην Κρήτη αλλά και στον ελλαδικό χώρο. Σαν έτοιμη από καιρό για τυχόν κακοτοπιές στάθηκε η γυναίκα, όπως η γιαγιά, η μάνα σε δύσκολες καταστάσεις αγκαλιάζοντας την κοινωνία ολάκερη, προσφέροντας αλληλέγγυα δίχως την έννοια της πλερωμής τα μέγιστα στην οικογένεια, στα γράμματα, στον πολιτισμό εκπληρώνοντας τον ιερό προορισμό της: Να μην χαθούμε στο σκοτάδι της λησμονιάς!!!

Κυριακή Αρχή του Τριωδίου και ο προορισμός μας είναι στο γραφικό χωριό στις παρυφές του Ψηλορείτη, Κάτω Ασίτες. Ένα όμορφο χωριό με φιλόξενους χαμογελαστούς κατοίκους με πολλά αξιοθέατα που αξίζει τον κόπο να φτάσεις ως εκεί για να περιδιαβείς τα σοκάκια του και να δεις τις ομορφιές του, τ’ αξιοθέατα και τα ιστορικά απομεινάρια του παρελθόντος.

Συνοδοιπόροι σ’ αυτό το οδοιπορικό οι καλλιτέχνες κα Ρίκα Διαλυνά, η αρχόντισσα του Κάστρου παγκοσμίου ακτινοβολίας ηθοποιός, συγγραφέας και εικαστικός. Ο αξιολογότατος ηθοποιός και πρωταγωνιστής του θεάτρου και του κινηματογράφου Γιάννης Πανταγιάς, σκηνοθέτης και σεναριογράφος θεατρικών παραστάσεων πολυβραβευμένος και ο γλύπτης Γιάννης Κοντός.

Η διαδρομή υπέροχη, δεν χορταίνεις να απολαμβάνεις το χειμωνιάτικο τοπίο ως τον προορισμό μας. Στην πλατεία του χωριού μάς περιμένει η Ευγενία, ένα από τα κορίτσια του Συνεταιριστικού Ζαχαροπλαστείου του Αγροτικού Οικοτεχνικού Συνεταιρισμού Γυναικών Κάτω Ασιτών «Το Γοργολαΐνι», που βρίσκεται πολύ κοντά στην πλατεία του χωριού.

Μας υποδέχεται η Μαρία με χίλια δυο κεράσματα, δημιουργίες δικές τους από αγνά υλικά της δικής τους παραγωγής.

Ανυπομονώ να ξεκινήσουμε την κουβέντα μας, έχουμε τόσα πολλά να πούμε!

Κορίτσια μου θα ήθελα να μας πείτε πώς φτιάχνετε αυτά τα αρτοποιήματα;

– Μαρία: Όλα αυτά τα τυροκομικά, δηλαδή πίτες, είναι φτιαγμένα με συνταγές που μας έχουν πει οι γιαγιάδες μας και οι μανάδες μας και τα υλικά είναι αγνά δικής μας παραγωγής. Φτιάχνουμε τηγανιτά πιταράκια με μυζήθρα, μετά φτιάχνουμε το μπουρεκάκι πάλι με γλυκιά μυζήθρα. Επίσης, τη σαρικόπιτα για να συνδυάσουμε το γλυκό με το ξινό.

Τι άλλο παρασκευάζετε που έχει σχέση με την παράδοση των ημερών και την μακρινή παράδοση της Κρήτης, εκτός από γλυκύσματα.

– Ευγενία: Τις Απόκριες την τιμητική τους έχουν οι κρεατόπιτες με τα υλικά που έχουμε στο σπίτι μας και δεν τα ψάχνουμε αλλού από ντόπιο κρέας, συνήθως με ζυγούρι αρνί που κάνουμε το παραδοσιακό πιλάφι.

Αυτός ο Συνεταιρισμός γυναικών αποτελείται από 7 γυναίκες πώς άρχισε, πώς εμπνευστήκατε;

– Άρχισε με περισσότερες γυναίκες, πάνω από είκοσι αλλά αποχώρησαν οι υπόλοιπες, με την σκέψη να ξεκινήσουμε μαζί κάτι, κάποια δραστηριότητα εδώ στο χωριό ώστε η γυναίκα να βγει από το σπίτι και ν’ ασχοληθεί με κάτι που θα έχει σχέση με το χωριό και την παράδοση. Έτσι λοιπόν γεννήθηκε η ιδέα να ξεκινήσουμε τον Συνεταιρισμό και να παράγουμε όσο γίνεται πιο πολλά προϊόντα που να συνδέονται με την παράδοση του τόπου. Ξεκινήσαμε με γλυκά κουταλιού.

– Ποια γλυκά του κουταλιού;

– Περγαμόντο, νεράτζι, σύκο, σταφύλι που έχουμε αφθονία εδώ με τ’ αμπέλια μας, πετιμέζι διάφορα τέτοια.

Πότε άρχισε να λειτουργεί αυτός ο συνεταιρισμός των 7 γυναικών;

– Δειλά – δειλά το 2019 και λίγο πριν την μεγάλη κρίση του covid-19 ένα μήνα πριν τον κορωνοϊό ήταν η έναρξη… Τότε κλείσαμε δυστυχώς. Χαθήκαμε, ταλαιπωρηθήκαμε αλλά όλα έδειχναν ότι το εγχείρημα θα πήγαινε πολύ καλά. Το παλέψαμε με όλες μας τις δυνάμεις γιατί διαβλέπαμε ότι θα είχε καλή εξέλιξη.

Είχατε βοήθεια από την Περιφέρεια;

– Καμία. Αρχικά υποσχεθήκανε πολλά αλλά στην πορεία λίγο με τον κορωνοϊό, λίγο μετά από αυτόν κάπου ξεχαστήκαμε τώρα δεν έχουμε καμία βοήθεια!

Έχετε ζητήσει βοήθεια;

– Ναι, έχουμε ζητήσει και κάναμε μια μελέτη μπήκαμε σε πρόγραμμα το περασμένο καλοκαίρι αλλά πάντα μια μικρή λεπτομέρεια δημιουργούσε το εμπόδιο για να αποδεχτούν την αίτησή μας. Οπότε εμείς δουλεύοντας αποπληρώνουμε τα μηχανήματά μας.

Είχατε κάποια βοήθεια από επαγγελματίες του κλάδου της αρτοποιίας ζαχαροπλαστικής;

– Ναι από τους προμηθευτές μας, που ερχόταν εδώ και μας έκαναν σεμινάρια. Τα περισσότερα βέβαια τα φέραμε από το σπίτι μας και εννοούμε συνταγές παλαιικές της κρητικής παράδοσης. Το μόνο στο οποίο μας βοήθησαν ήταν να προσαρμόσουν κάποιες συνταγές ώστε να γίνουν επαγγελματικές και να μπορούν να βγουν στην αγορά.

Τελικά η θέληση και η επιμονή σας στον στόχο σας νίκησε την μάθηση;

– Βέβαια και ευελπιστούμε ότι θα πάνε όλα καλά. Γιατί τόσο τώρα όσο και τότε είχαμε ελπίδα, αισιοδοξία και δουλεύαμε όλες μαζί ενωμένες για τον κοινό στόχο με αποφασιστικότητα ότι δε θα τα παρατήσουμε.

Πώς δουλεύετε, με βάρδιες;

– Ναι, άλλες είναι απογευματινές.

Ποιες είναι οι ημέρες λειτουργίας;

– Καθημερινά, Δευτέρα έως Σάββατο από τις 6.30 το πρωί ως τις 9:00 το βράδυ και την Κυριακή από τις 10:00 το πρωί ως τις 9:00 το βράδυ. Την Κυριακή είμαστε βάρδιες 2 γυναίκες το πρωί και 2 το απόγευμα.

Παρουσιάζουμε τη δουλειά μας μέσα από κοινωνικές εκδηλώσεις γάμους, βαφτίσια, κηδείες. Είναι κομμάτι της παράδοσης και πρέπει τα μάτια όλων να μην μένουν κλειστά.

Νέες γυναίκες λοιπόν, που μπορούν να κάνουν τα πάντα αρκεί να το θέλουν! Η Γυναίκα της Κρήτης γενικά φέρνει ολόκληρη την κοινωνία προς το ξέφωτο.

Ρίκα Διαλυνά: «Όταν έφυγα από το Ηράκλειο, ήξερα πολύ καλά πού να σταθώ»

Το λόγο πήρε στην όμορφη κουβέντα μας η αρχόντισσα του Κάστρου κα Ρίκα Διαλυνά λέγοντας μεταξύ άλλων:

– Πραγματικά αυτά τα κορίτσια, οι γυναίκες αυτές αξίζουν πάρα πολλά μπράβο! Είναι τιμή μου που σας γνώρισα δοκίμασα και τα προϊόντα σας και είναι καταπληκτικά να ‘στε καλά πάντα και να προσφέρετε στην κοινωνία και στον εαυτό σας! Μεγάλη υπόθεση να λέτε ότι μεγαλώσατε με γιαγιάδες και μαμάδες φυσικά, που σας έδωσαν όλα αυτά τα καλά να τα μεταδώσετε στις επόμενες γενιές.

Θα ήθελα να περιδιαβούμε στα πλαίσια χρόνου συγκεκριμένα της ζωή της γυναίκας διαχρονικά στην Κρήτη μέσα από τα δικά σας μάτια, κα Διαλυνά.

– Η περιουσία η δική μου ήταν ότι είχα την τύχη να γεννηθώ από καλούς γονείς στο Ηράκλειο. Έφυγα και ήξερα πολύ καλά πού να σταθώ η διαδρομή μου ήταν πολύ μεγάλη πέρα από κάθε φαντασία που είχα κι αν δεν είχα πάρει αυτή την αγάπη και την φροντίδα των γονιών μου, δε θα είχα καταφέρει τίποτα! Τελικά τα παιδιά πρέπει να είναι τυχερά να έχουν καλούς γονείς εύχομαι ν’ αλλάξουν τα πράγματα προς το καλύτερο γιατί με πληγώνει το γεγονός να βλέπω τα νέα παιδιά, τα κορίτσια να μάχονται κατ’ αυτόν τον τρόπο. Θα ήταν ο κόσμος πολύ διαφορετικός.

Πώς σκέφτεστε το μέλλον στης γυναίκας σήμερα κα Διαλυνά;

–  Δεν μπορώ να σκεφτώ τίποτα και να βάλω στο μυαλό μου τις τόσες γυναικοκτονίες! Πρέπει να συσπειρωθούμε όλες οι γυναίκες. Η γυναίκα έχει μάθει από τα παλιά να σέβεται τον άντρα της και να τον φροντίζει, η γυναίκα σήμερα είναι το κόκκινο πανί… τι να πω; Δεν μπορώ να το διανοηθώ!

Δεν μπορώ να καταλάβω πώς ένας άνθρωπος μπορεί να σηκώσει μαχαίρι και να σφάζει την γυναίκα του! Δεν μπορεί να προστατευτεί από πουθενά!!

 Γιάννης Πανταγιάς: «Όλα ξεκινούν από την οικογένεια»

Ο Γιάννης Πανταγιάς καταξιωμένος ηθοποιός, σεναριογράφος, σκηνοθέτης, δημιουργός πολυβραβευμένος μας μίλησε για την γυναίκα:

«Όλα ξεκινούν από την οικογένεια! Και οι δυο γονείς μου θυμάμαι, όταν μας μεγάλωναν εμένα και τ’ αδέλφια μου, μας μάθανε να σεβόμαστε την γυναίκα, γιατί έγιναν παράδειγμα αυτοί με την δική τους συμπεριφορά προς εμάς. Η μητέρα μου μας κουνούσε το δάχτυλο λέγοντάς μας πώς πρέπει ν’ αντιμετωπίσουμε μια κατάσταση με σύνεση, σεβασμό και αγάπη, η μάνα μου μεγάλωσε τέσσερα αγόρια!

Τον κύριο λόγο, για μένα, τον έχει η γυναίκα μητέρα. Έχει σπουδαίο ρόλο στην ανατροφή του γιου της, στο πώς να συμπεριφερθεί στο γυναικείο φύλο αργότερα ως ενήλικας. Στην γυναίκα που έχει καταλάβει ποιος είναι ο ρόλος της στην κοινωνία, έχει προ πολλού χειραφετηθεί, έχει αποκτήσει ίσα δικαιώματα με τον άνδρα όμως η γυναίκα δεν έχει χάσει την ρομαντική της πλευρά γι αυτό ο άντρας πρέπει να είναι της παλιάς κοπής. Να προστατεύει την γυναίκα συμπορευόμενος μαζί της με πολλή αγάπη και σεβασμό.

Αξίες, σημαντική υπόθεση να υπάρχουν οι αξίες! Το αξιακό σύστημα μιας οικογένειας οδηγεί στις συμπεριφορές…

Ν’ αγαπάμε τον άνθρωπο τον συνάνθρωπό μας ν’ αγαπάμε τον άνθρωπο για τον άνθρωπο!».

Κλείνοντας την συζήτηση η Ευγενία και η Μαρία είπαν: «Ό,τι δεν θέλουμε να μας κάνουν να μην κάνουμε στους άλλους!».

Αυθόρμητα ήρθε στα χείλη των συνοδών μας το τραγούδι του Γούναρη:

Λένε πως είναι οι γυναίκες πονηρές

τον κάθε άντρα που τον θέλουν πάντα θύμα

μα το ‘χω πει και θα το πω χίλιες φορές

χωρίς γυναίκα στην ζωή δεν κάνω βήμα.

Για τις γυναίκες ζούμε όλοι βρε παιδιά

γι’ αυτές δουλεύουμε γι’ αυτές ιδροκοπάμε

κι αν είναι όλες, όπως λεν χωρίς καρδιά,

εμείς που έχουμε καρδιά τις αγαπάμε.

Χωρίς γυναίκες βρε δεν κάνουμε στιγμή

κι ας βγάζει μάτι το τρελό τους το γινάτι,

αυτές γλυκαίνουν το πικρό μας το ψωμί

και το φτωχόσπιτο μας φαίνεται παλάτι.

____________

* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος & ραδιοφωνική παραγωγός.