Της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*
Η συνάντηση μαζί του ήταν αντάμωση με την ιστορία! Την μουσική ιστορία του τόπου μας. Την ιστορία μιας ολόκληρης γενιάς! Την ιστορία ενός ηρωικού τόπου σκαρφαλωμένου μεταξύ Γης και Ουρανού.
Ένας τέτοιος τόπος είναι τ’ Ανώγεια, ένας τέτοιος Άνθρωπος - παγκόσμιος μουσικός είναι ο Ψαραντώνης - Αντώνης Ξυλούρης!
Έζησε δύσκολες στιγμές στο διάβα της ζωής του κι εκείνος αγέρωχος, πάντα μπρος, πάντα με ένα λόγο στο στόμα αφοπλιστικό για το καθετί που συμβαίνει γύρω του.
Η μορφή του λες κι είναι βγαλμένη από τις ιερές σελίδες της Βίβλου!
Η κουβέντα μας άρχισε σαν γνώριμοι από παλιά. Μόλις έχει τελειώσει μια σημαντική ηχογράφηση στο στούντιο με τον μουσικό Μιχάλη Φραγκιαδάκη και μη θέλοντας να μου χαλάσει χατίρι, παρά την κούρασή του, κάθισε στο σαλόνι του Στούντιο για να μιλήσουμε.
Αισθάνομαι ιδιαίτερη συγκίνηση κ. Ψαραντώνη, θα ήθελα να μου πείτε, να μου αφηγηθείτε ό,τι εσείς νομίζετε ότι είναι σημαντικό από την ζωή που έχετε ζήσει με τις τόσες δύσκολες στιγμές αλλά και με ανείπωτες χαρές.
- Εγώ γεννήθηκα μέσα στον πόλεμο, και τ’ Ανώγεια, ο τόπος που με γέννησε, κάηκαν στον πόλεμο αλλά αναγεννήθηκαν από τις στάχτες τους. Αναγεννηθήκαμε από τις στάχτες μας και όντως μεγαλουργήσαμε.
Αυτή ‘ναι παιδί μου η μοίρα μας! Μια κάτω και την άλλη απάνω προς το φως, τον ουρανό!
Η λύρα σας βρίσκεται στο Παγκόσμιο Μουσείο μουσικών οργάνων στην Αριζόνα, στις ΗΠΑ;
- Βέβαια, είναι αλήθεια. Μου την ζήτησαν για να την τοποθετήσουν στην είσοδο του Μουσείου και μάλιστα τοποθέτησαν βίντεο μ’ εμένα να παίζω την λύρα και γράφουν: «Αυτό είναι του Θεού το όργανο!».
Όντως είναι το πιο πλούσιο, έχει όλη την μουσική επάνω του. Αλλά αυτός που παίζει λύρα πρέπει να ξέρει καλά να «δουλεύει» αυτό το όργανο, γιατί άμα δεν ξέρει δεν κάνει τίποτα! Αυτό έχει όλη την μουσική, είναι θεϊκό όπως λένε!
Μπορείτε να μου αφηγηθείτε ή καλύτερα, να μου περιγράψετε μια εικόνα που είδα στο θέατρο «Υάκινθος» του Λουδοβίκου, όταν παίζατε την λύρα με το δοξάρι γεμάτο μικρά κουδουνάκια που έβγαζαν όλους τους ήχους του βουνού. Πώς γινόταν αυτό;
- Θα σας πω τώρα λίγα λόγια από την ιστορία τση λύρας, του θεϊκού αυτού μουσικού οργάνου.
Σύμφωνα με τη μυθολογία η πρώτη λύρα κατασκευάστηκε από το θεό Ερμή και ήταν δώρο προς το θεό Απόλλωνα, ώστε εκείνος να τον συγχωρέσει για την κλοπή των βουγιών του.
Εκείνη η λύρα, λοιπόν, αποτελούνταν από καβούκι χελώνας και χορδές από τα σωθικά - εντόσθια ζώων.
Στην Ελληνική αρχαιότητα συνοδευόταν με απαγγελία στίχων. Η λύρα μετά εμφανίζεται σαν μικρή άρπα, αλλά με ορισμένες διαφορές. Αποτελούνταν από το αντηχείο, τους δύο βραχίονες και το ζυγό. Παιζόταν με τα χέρια σαν κιθάρα ή σαντούρι, και όχι σαν άρπα. Τα δάκτυλα του ελεύθερου χεριού φιμώνουν τις ανεπιθύμητες χορδές στην απήχηση. Ο ήχος της λύρας έμοιαζε με αυτόν της κιθάρας, αν και ήταν πιο ξερός. Αργότερα εμφανίστηκαν και εννιάχορδες λύρες.
Στο δοξάρι τους λοιπόν υπήρχαν και κουδουνάκια, όπως και στο δικό μου για να ακούγονται με το παίξιμο οι ήχοι της φύσης!
Ευχαριστώ πολύ για την ιστορική αναφορά αλλά εγώ θα προσθέσω και κάτι ακόμα, εσείς μεταφέρετε την αρμονία στη μουσική, είναι σαν να παίζει ολόκληρη ορχήστρα όταν παίζετε εσείς! Πέστε μας λίγα λόγια γι αυτό!
- Ναι όντως αισθάνομαι ελεύθερος όταν παίζω την λύρα, η μουσική που βγαίνει άλλοτε μού θυμίζει τους αετούς στις κορφές του Ψηλορείτη κι άλλοτε τη μελωδία από τους χίλιους ήχους της μάνας φύσης! Αυτά νιώθω, το περιβάλλον του τόπου μου!
Θα μας αφηγηθείτε την κυριότερη, την πλέον σημαντική εμπειρία σας απ’ όλα τα περάσματα του κόσμου που γυρίσατε και γνωρίσατε;
- Λοιπόν, γύρισα όλο τον κόσμο από τη μια άκρη ως την άλλη. Γίνεται ένα Φεστιβάλ στο εξωτερικό όχι σαν τ’ άλλα, ένα Φεστιβάλ το πιο καλό που γίνεται στον κόσμο. Συμμετέχει ένας καλός μουσικός από κάθε τόπο. Από την Ελλάδα πάω εγώ κι εκπροσωπώ τη χώρα μου. Παίζω τελευταίος και παίρνω όλα τα βραβεία. Τά ’χω στο σπίτι μου και τώρα τα δημοσιεύω σε βιβλίο. Είναι η μουσική της λύρας που μαγεύει το κοινό! Είναι αυτό που σας είπα πριν, έχει όλες τις μουσικές μαζί, αρκεί να ξέρεις να παίζεις καλά με τέχνη και αγάπη.
Θα σας πω τι λένε για μας στο εξωτερικό, που δεν τα λένε εδώ. Λένε ότι δεν ξέρουμε ποιοι ουσιαστικά είμαστε, δεν γνωρίζουμε την Ιστορία μας, τον σπουδαίο Πολιτισμό μας, γενικώς δεν κατέχουμε την ταυτότητά μας!
Εκεί που παίζω, λοιπόν, όλοι φωνάζουν ότι είναι η Αρχαία Ελλάδα, - η «κραυγή» της Κρήτης στο Σύμπαν σ’ όλους τους λαούς της γης.
Στο Νησί των Θεώ - την Κρήτη μας, από ‘κει ξεκίνησαν όλα.
Η υπόλοιπη ανθρωπότητα ήταν στις καλύβες, ενώ οι Δραβίδες, οι Μινωίτες, οι Έλληνες είχαν στόλο, μουσική, θέατρο!
Και φύγανε λέει με τον στόλο από την Ελλάδα και μας παίξανε την λύρα, τα τύμπανα των Κουρητών και τους αυλούς.
Και συνεχίζω να κάνω το πρόγραμμα. Όλοι οι μουσικοί του κόσμου που ήταν παρόντες, μεγάλα ονόματα, φιλούσανε τη λύρα μου από συγκίνηση! Μεγάλοι, σπουδαίοι καλλιτέχνες και σέβονται παιδί μου! Σέβονται την Τέχνη και τον άθρωπο που την υπηρετεί!
Στη Νέα Υόρκη, στο Παγκόσμιο Μουσικό Φεστιβάλ, 22 μουσικοί απ’ όλο τον κόσμο ήταν εκεί. Είμαστε λοιπόν στη σειρά, στην αρχή ο Αντώνης Ψαραντώνης, η αφεντιά μου δηλαδή, κι από κάτω έγραφαν «Τζίμυ Χέντριξ» και μετά ακολουθούσαν και οι υπόλοιποι μουσικοί.
Ο διερμηνέας μου λέει ότι ήταν όλοι ενθουσιασμένοι και έλεγαν καλά λόγια για μένα. Και τότε του λέω: «Μα εμένα με λένε Ψαραντώνη κι όχι Τζίμυ Χέντριξ», και τους φάνηκε τόσο αστείο που άρχισαν τα γέλια!
Και μου ζήτησαν τη λύρα μου να την βάλουν στο Μουσείο. Εγώ τους είπα να έρθουν στην Κρήτη να τους δώσω μια λύρα δική μου. Όντως ήρθαν. Μετά από τρεις μήνες περίπου ήρθαν δυο άτομα και τους έδωσα μια λύρα με «στριφτάλια», κλειδιά (κουρδιστήρια), όλα ξύλινα και το δοξαράκι!
Και πού το βάλανε; Στην είσοδο του Μουσείου! Και γράψανε «Του Θεού το όργανο»!
Πήγατε την «Κρήτη» σ’ όλα τα μήκη και τα πλάτη της γης... με τη λύρα σας, την τέχνη σας την μουσική σας εκείνη που κλείνει μέσα της όλες τις μουσικές του κόσμου! Πώς γίνεται αυτό;
- Η λύρα επαιζόταν πριν την εποχή του Δία, πριν βγει το δοξάρι. Το δοξάρι βγήκε όταν ήρθε ο καιρός του.
Ο Καντόπερας ο βοσκός, ο καλός λυράρης κρατούσε μια προβιά αίγας και πήγε να κάτσει δίπλα στο λυράκι του και μολέρνει την προβιά, έτσι αρούβαλα και πεταχτήκανε τρίχες κι αγγίξανε στσι χορδές και τσι δόνησαν κι ετσά έπιασε ο βοσκός και καλός λυράρης κι έφτιαξε το δοξάρι. 1000 χρόνια πάνε τώρα από τότε!
Μόνο διακόσια με πεντακόσια χρόνια το πολύ είναι που βγήκαν τ’ άλλα όργανα μουσικής, βιολί, και τα υπόλοιπα!
Είδατε και συνομιλήσατε με τους πάντες, φτωχούς και πλούσιους, επιφανείς και αφανείς μιλήστε μας λίγο γι’ αυτές τις συναντήσεις.
- Έτσι είναι, σαν όνειρο πέρασαν αυτές οι ανταμώσεις. Εκείνο που έμεινε στην ψυχή και στο μυαλό ως παράπονο είναι η άρνηση των αρμοδίων να μου δώσουν το Ηρώδειο για να παίξω!
Θα σας αφηγηθώ την περιπέτειά μου για να καταλάβετε.
Ήμουνα με μια όμορφη παρέα στην Αθήνα κι είπαμε όλοι μαζί να παίξουμε απ’ όξω από το Ηρώδειο κι ό,τι ήθελαν ας έκαναν! Όλα τα παιδιά τση παρέας συμφώνησαν να παίξουμε απ’ όξω από το Ηρώδειο. Σιγά - σιγά το έμαθαν οι αρχές και σκέφτηκαν ότι θα το έκανα και θα τους έφερνα σε πολύ δύσκολη θέση.
Μια Δευτέρα λοιπόν, με κάλεσαν για να με ξεφορτωθούν προφανώς, και μου έδωσαν την άδεια να παίξω στο Ηρώδειο, Δευτέρα μέρα οι αθεόφοβοι! Αυτό που γίνηκε, δεν είχε ξαναγίνει ποτέ!
«Κύριε Ψαραντώνη», μου είπαν, «αυτό που είδαμε δεν τον έχουμε ξαναδεί και ούτε το περιμέναμε»!
Το θέατρο ήταν γεμάτο, η Διονυσίου Αρεοπαγίτου επίσης, όπως και οι γύρω λοφίσκοι… σκέτη λαοθάλασσα!
Κι έρχεται ο Πρόεδρος του Φεστιβάλ και μου λέει πως του χρόνου θα έπρεπε να παίζω πολλά βράδια στο θέατρο... Από τότε δεν μου το ξανάδωσαν!!
Οι ίδιοι μού είπαν ότι ούτε 150 άτομα δεν είχαν πάει στο θέατρο τις προηγούμενες βραδιές!
Παρ’ όλα αυτά εκείνοι με ξέχασαν... Τα συμφέροντα παιδί μου!
Θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας κάτι που ζήσατε με τον αδελφό σας Νίκο.
- Παιδί μου, τι να σας πω. Ο Αρχάγγελος τση Κρήτης, ο Νίκος μας, έφυγε πολύ μικρός, θα ‘πρεπε να ‘ναι κι αυτός εδώ!
Τι να πρωτοθυμηθώ! Ο Νίκος τα είχε όλα τα χαρίσματα.
Όταν ήμασταν μικροί, εγώ δεν είχα πάει ακόμα στο Δημοτικό, ο Νίκος πήγαινε στην τρίτη τάξη αν θυμούμαι καλά, κι ο δάσκαλος ο Ανωγειανός μας μάθαινε λύρα, ο Μενέλαος Δραγουμάνης. Έβαζε τα παιδιά να τραγουδούνε κι ήκουσε τον Νίκο και του άρεσε πολύ. Μετά ζήτησε ο αδελφός μου από τον πατέρα μας να του πάρει μια λύρα να παίζει. Εκείνος ρώτησε το δάσκαλο κι ο δάσκαλος τον συμβούλεψε να του αγοράσει την λύρα αφού τραγουδούσε καλά. Εγώ ‘μουνα περίπου πέντε χρονώ και του την πείραζα για να παίξω κι εγώ. Εκείνος μού ‘δινε θάρρος να συνεχίσω, δεν με μάλωνε.
Ετουτανά θυμάμαι...
Τελειώνοντας την όμορφη, ιστορική κατά κάποιο τρόπο συζήτηση, δεν μπορούσαμε να αποχωριστούμε χωρίς το συνηθισμένο ανέκδοτο...
- Πριν πολλά χρόνια είχα μια δουλειά επείγουσα στην Ιεράπετρα κι ήτρεχα πολύ, πάρα πολύ στην Εθνική με το αυτοκίνητό μου. Στο ΚΤΕΟ με σταμάτησε η Τροχαία ζητώντας μου τα χαρτιά μου. Εγώ επειδή βιαζόμουνα τους είπα πως δεν τα ‘χα και τότε ο τροχονόμος με ρώτησε:
- κ. Ψαραντώνη, ίντα θα γράψω εδά;
- Γράψε πως δε με ‘δες!
__________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός.
