Της Εύας Καπελλάκη Κοντού*
Ένα μαγιάτικο πρωινό ξεκινήσαμε από την πλατεία του όμορφου χωριού του δήμου Φαιστού Σίβα, για περιήγηση στα Χανιά.
Ο πολιτιστικός Σύλλογος «Θέμος Κορνάρος» είχε την πρωτοβουλία αυτής της εκδρομής, της εαρινής απόδρασης από την άχαρη καθημερινότητά μας.
Πρώτος σταθμός η Λίμνη Κουρνά, η οποία βρίσκεται μέσα σε ένα μαγευτικό τοπίο, ανάμεσα στις δυτικές πλαγιές των Λευκών ορέων και την εύφορη πεδιάδα της Γεωργιούπολης, πολύ κοντά στο χωριό Κουρνάς. Το όνομά της πιστεύεται ότι προέρχεται από την αραβική λέξη «Κουρνά» για τη λίμνη και τον λουτήρα. Σε αρχαία κείμενα αναφέρεται ως Κορησία ενώ πιστεύεται ότι υπήρχε κοντά ιερό της Κορησίας Αθηνάς.
Η ξεναγός μας, μέλος του πολιτιστικού συλλόγου, μας αφηγήθηκε ένα θρύλο αναφορικά με τη δημιουργία της λίμνης.
«Σύμφωνα με τον πιο γνωστό θρύλο, κάποτε είχαν έρθει στα χωράφια τους ένας πατέρας με την πανέμορφη κόρη του. Όσο δούλευε ο πατέρας, η κόρη χτενιζόταν. Όταν την είδε την θαύμασε, αλλά γρήγορα αυτός ο θαυμασμός μετατράπηκε σε ερωτική έλξη για την ίδια του την κόρη, και προσπάθησε να την αποπλανήσει. Τότε η δύστυχη νεαρή είπε "Βούλα και Βουλιλίμνα και εγώ στοιχειό στη λίμνα" και αμέσως η γη βούλιαξε. Από τότε η κοπέλα έγινε νεράιδα που κατά καιρούς οι ντόπιοι την βλέπουν να κάθεται σε ένα βράχο στη μέση της λίμνης. Αντίστοιχα, υπάρχει κι άλλη εκδοχή του μύθου που λέει ότι κάποτε ο θεός οργισμένος για τους άτιμους ντόπιους, βούλιαξε την περιοχή και πνίγηκαν όλοι, εκτός την κόρη του παπά που έγινε νεράιδα του βράχου...».
Η γλαφυρότατη αφήγηση δημιούργησε όμορφες εικόνες βγαλμένες θαρρείς από κινηματογραφική ταινία.
Μετά το καφεδάκι μας και την απόλαυση του τοπίου, συνεχίσαμε το ταξίδι μας με επόμενο σταθμό το μοναστήρι της Αγίας Τριάδος.
Η ανυπομονησία έγινε γλυκιά προσμονή και δέος για την επόμενη στάση. Επρόκειτο για συνάντηση με την ίδια την ιστορία του τόπου μας αφού θα πηγαίναμε στη Χαλέπα στο ιστορικό σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου του Εθνάρχη των Μεγάλων ιδεών και της μεγάλης Ελλάδας των δυο ηπείρων και των πέντε θαλασσών...
Η έπαυλη έχει μετατραπεί σε μουσείο στις αίθουσες του οποίου εκτυλίσσεται η ιστορία του «Κρητικού ζητήματος»!
Λίγα λόγια για την ιστορική οικία - Μουσείο
Το πατρικό σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Χαλέπα Χανίων αποτέλεσε τη στέγη της ζωής του επί τριάντα και πλέον χρόνια, από το 1880 μέχρι το 1910 και αργότερα κατά διαστήματα από το 1927 μέχρι το 1935.
Το 1876 ο πατέρας του Ελευθερίου Βενιζέλου, Κυριάκος, αγοράζει το οικόπεδο, που βρίσκεται στο κέντρο της Χαλέπας. Κατά την περίοδο της Κρητικής Πολιτείας στη Χαλέπα βρίσκονται οι κατοικίες της αστικής τάξης, η κατοικία του πρίγκιπα Γεωργίου, Ύπατου Αρμοστή Κρήτης, και οι πρεσβείες των Μεγάλων Δυνάμεων.
Η οικία λαμβάνει τη σημερινή της μορφή το 1927, όταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει από το Παρίσι στα Χανιά και προβαίνει στη ριζική ανακαίνισή της. Τη μελέτη μετατροπής αναθέτει στον αρχιτέκτονα Σταυρίδη και επιβλέπει ο ίδιος τις εργασίες. Το σπίτι φέρει την προσωπική του σφραγίδα και όλοι οι χώροι έχουν διατηρήσει μέχρι και σήμερα την αυθεντική τους μορφή, αυτή που είχαν την εποχή που κατοικούσε στο σπίτι ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
Τα χρόνια από τον θάνατό του (1936) μέχρι και την έναρξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου το σπίτι κατοικείται από τους γιους του. Το 1941, κατά τη διάρκεια της Μάχης της Κρήτης, το σπίτι βομβαρδίζεται. Οι Γερμανοί το αναστηλώνουν και το χρησιμοποιούν ως στρατηγείο και κατοικία του εκάστοτε Γερμανού Διοικητή του Φρουρίου Κρήτης. Κατά τη διάρκεια της Κατοχής το σπίτι υπέστη σοβαρές φθορές, βανδαλισμούς και κλοπές μεγάλης αξίας, κυρίως επίπλων και αντικειμένων.
Μετά την απελευθέρωση ο Σοφοκλής Βενιζέλος αναλαμβάνει την πρώτη αποκατάσταση του κτιρίου, κυρίως εξωτερικά. Αργότερα, μετά τον θάνατό του, υπό την εποπτεία της Μαρίκας Βενιζέλου, γυναίκας του γιου του Ελευθερίου Βενιζέλου, Κυριάκου, έγιναν κάποιες βελτιώσεις κυρίως στους εσωτερικούς χώρους. Στη συνέχεια το σπίτι της Χαλέπας περιήλθε στον Νικήτα Βενιζέλο, εγγονό του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Το 2002 το Υπουργείο Οικονομικών αγόρασε το σπίτι και το παραχώρησε στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών «Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος», που έκτοτε αποτελεί την έδρα του. Τον Μάιο του 2012, ο Ελληνικός Οργανισμός Τουρισμού ανέλαβε, με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ, το έργο της στατικής αποκατάστασης και της μετατροπής της οικίας σε σύγχρονο μουσείο. Η Οικία -Μουσείο υποδέχθηκε τους πρώτους επισκέπτες της το καλοκαίρι του 2015. Τα επίσημα εγκαίνια έγιναν την 1η Νοεμβρίου 2015 από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Η ξενάγηση
Βρισκόμαστε στο εσωτερικό της ιστορικής οικίας που τώρα είναι σύγχρονο μουσείο μελετών και ερευνών Ελ. Βενιζέλου. Ο ξεναγός μας, νεαρός ιστορικός και λάτρης του Ελευθερίου Βενιζέλου, μας παρακαλεί να καθίσουμε αμφιθεατρικά στην βεράντα του κήπου και να προσπαθήσουμε ν ακολουθήσουμε νοερά την αφήγηση - ξενάγηση στα μονοπάτια της ιστορίας...
Το πάθος του για τα λεγόμενά του μας καθηλώνουν...
«Τώρα θα σας πω λίγα βιογραφικά στοιχεία για τον Ελευθέριο Βενιζέλο», ακούγεται η φωνή του νεαρού ιστορικού...
«Ο Ελευθέριος Βενιζέλος γεννήθηκε στις 23 Αυγούστου (11 Αυγούστου με το παλαιό ημερολόγιο) του 1864 στις Μουρνιές Χανίων και ήταν το πέμπτο παιδί του εμπόρου Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής Πλουμιδάκη. Η οικογένειά του αναγκάστηκε να εγκαταλείψει την Κρήτη λόγω της επανάστασης του 1866 και ο μικρός Ελευθέριος αναγκάστηκε να μάθει τα πρώτα του γράμματα στη Σύρο, όπου κατέφυγε η οικογένειά του. Τις γυμνασιακές του σπουδές τελείωσε στην Αθήνα και στα Χανιά, όπου επέστρεψε μετά την επανάσταση. Ο πατέρας του ήθελε να τον κάνει έμπορο, αλλά το νεαρό παιδί ήθελε να διευρύνει τους ορίζοντές του και προτίμησε να σπουδάσει νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1886 αναγορεύτηκε σε διδάκτορα Νομικής με βαθμό άριστα και αμέσως επέστρεψε στα Χανιά, όπου άρχισε να δικηγορεί και να αναμιγνύεται στην τοπική πολιτική.
Στη Βουλή της Κρήτης, όπου τον έστελνε τακτικά από το 1887 ως αντιπρόσωπό του ο λαός των Χανίων, διακρίθηκε για τη ρητορική του ευγλωττία και τις πολιτικές του ιδέες. Ανήκε στην παράταξη των Φιλελευθέρων, το «κόμμα των Ξυπόλητων»**, όπως ήταν γνωστό στην Κρήτη, επειδή το υποστήριζαν οι λαϊκές τάξεις του νησιού. Από τότε ο Βενιζέλος δεν έλειψε από καμία επαναστατική ενέργεια κατά των Τούρκων. Όταν το 1898, οι τέσσερις μεγάλες δυνάμεις (Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, Ρωσία) κήρυξαν την αυτονομία της Κρήτης με Ύπατο Αρμοστή τον πρίγκηπα Γεώργιο της Ελλάδας, ο Βενιζέλος διορίστηκε Σύμβουλος (Υπουργός) Δικαιοσύνης της Κρητικής Πολιτείας. Αργότερα, όμως, ήλθε σε σύγκρουση με τον Γεώργιο. Το 1901 αναγκάστηκε να παραιτηθεί και να κηρύξει την επανάσταση του Θερίσου (10 Μαρτίου 1905), με σκοπό την απομάκρυνση του πρίγκηπα από την Κρήτη και την ένωση της μεγαλονήσου με την Ελλάδα».
Και τώρα μπαίνουμε στο εσωτερικό της οικίας, είναι όλα όπως τότε, όπως τ’ άφησε ο Εθνάρχης και κατόπιν η οικογένειά του! Όλα με τάξη, επιμέλεια ευρωπαϊκό στυλ προσεγμένο, κομψό λες και μεταφερθήκαμε στη μηχανή του χρόνου και ζούμε έστω για λίγο την μαγεία, τον ηρωισμό των χρόνων εκείνων λίγο πριν τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν την μετέπειτα πορεία της χώρας μας...
Ο Ξεναγός μας, μας υπενθυμίζει την ιστορία και την ιστορική «Συνθήκη των Σεβρών:
«Η Συνθήκη των Σεβρών υπεγράφη στις 10 Αυγούστου 1920, ήταν διεθνής (ευρωπαϊκή) συμφωνία, μία από μία σειρά αντίστοιχων συνθηκών μεταξύ των νικητριών δυνάμεων που επικράτησαν στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και της ηττημένης Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η συνθήκη επέφερε τον διαμελισμό της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως επιθυμητή λύση του λεγόμενου Ανατολικού Ζητήματος, όπως την σχεδίαζαν οι δυτικές δυνάμεις. Οι διαπραγματεύσεις που κατέληξαν στην υπογραφή της διεξήχθησαν στο μικρό Παρισινό προάστιο των Σεβρών από όπου και έλκει την επωνυμία της.
Τη συνθήκη αποδέχτηκε η Κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης. Δεν τη δέχτηκαν όμως οι Τούρκοι εθνικιστές, που υπό την ηγεσία του Μουσταφά Κεμάλ αγωνίστηκαν και πέτυχαν τελικά την μη εφαρμογή της.
Η επόμενη ιστορική στιγμή ήταν το 1921 που παρά τις προεκλογικές υποσχέσεις οι αντίπαλοι του Βενιζέλου συνεχίζουν την εκστρατεία στη Μικρά Ασία. Ακολούθησε η μεγάλη επίθεση του ελληνικού στρατού ( στις 28 Ιουνίου) στο εσωτερικό της Τουρκίας που θα καταλήξει στη μάχη του ποταμού Σαγγάριου.
Το 1922 υπήρξε η αντεπίθεση των τουρκικών δυνάμεων σε ολόκληρο το μέτωπο υπό την αρχηγία του Κεμάλ (13 Αυγούστου), γίνεται η κατάληψη της Σμύρνης (στις 27 Αυγούστου) και η πυρπόληση της πόλης. 1.200.000 Έλληνες εγκαταλείπουν τις προαιώνιες εστίες τους στη Μικρά Ασία και καταφεύγουν ως πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ακολουθεί η εκδήλωση της στρατιωτικής επανάστασης υπό τον Νικόλαο Πλαστήρα (12 Σεπτεμβρίου) και η παραίτηση Κωνσταντίνου υπέρ του γιου του Γεωργίου Β΄.
Το 1923 γίνονται διαπραγματεύσεις στη Λωζάννη και ο Ελευθέριος Βενιζέλος ηγείται της αντιπροσωπείας και υπογράφει η σύμβαση ανταλλαγής πληθυσμών Ελλάδας - Τουρκίας, στις 24 Ιουλίου που ορίζει τα νέα σύνορα με την Τουρκία.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σχηματίζει κυβέρνηση αλλά παραιτείται και πηγαίνει στο Παρίσι όπου ασχολείται με την μετάφραση του Θουκυδίδη.
Το 1928 επανέρχεται στην πολιτική σκηνή με την νίκη στις εκλογές του 1928. Παραμένει στην κυβέρνηση 4 χρόνια κατά τη διάρκεια των οποίων ιδρύονται η Αγροτική Τράπεζα, το Συμβούλιο της Επικρατείας, το Εθνικό Θέατρο. Επίσης χτίζονται 3000 σχολεία και αναπτύσσεται η οικονομία της χώρας. Παραμένει στην εξουσία μέχρι το 1932.
Το 1933 σχηματίζει για τελευταία φορά κυβέρνηση στις 16 Ιανουαρίου και στις 5 Μαρτίου, ηττείται. Δέχεται επίθεση στην λεωφόρο Κηφισίας όταν επιστρέφει από δείπνο στην Κηφισιά, στην οικία της οικογενείας Δέλτα. Στις 6 Ιουνίου. Τα σημάδια εκείνης της ιστορικής απόπειρας δολοφονίας είναι ορατά στο αυτοκίνητο που βρίσκεται στο γκαράζ της οικίας - μουσείο.
Ο επόμενος χρόνος είναι γεμάτος ανατροπές και ο Βενιζέλος επιστρέφει εξόριστος στο Παρίσι με κλονισμένη την υγεία του, χωρίς να έχει εγκαταλείψει την ωραία, μικρή πατρίδα του!
Στις 18 Μαρτίου το 1936 ο Εθνάρχης του μεγάλου οράματος της Ελλάδος των 2 ηπείρων και 5 θαλασσών, αφήνει την τελευταία του πνοή!
Η είδηση του θανάτου του προκαλεί παγκόσμια συγκίνηση. Η κηδεία του δεν θα γίνει στην Αθήνα προς αποφυγή ταραχών. Το αντιτορπιλικό «Παύλος Κουντουριώτης» μεταφέρει τη σορό του στα Χανιά. Οι εκδηλώσεις πένθους σε ολόκληρη την Ελλάδα είναι πρωτοφανείς. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος ενταφιάζεται στο Ακρωτήρι σε ατμόσφαιρα πανελλήνιου πένθους».
Σιγά - σιγά τελείωσε η εντός ορίων χρόνου αφήγηση της ιστορίας του τόπου μας, μέσα από την πολιτική διαδρομή του σημαντικού Κρητικού ανδρός Ελευθερίου Βενιζέλου και η περιήγηση στους εσωτερικούς χώρους συνεχίζεται για λίγο ακόμη... Πόσο λιτή και απέριττη η κρεβατοκάμαρα του Εθνάρχη αλλά και της Έλενας, της συζύγου του και συνοδοιπόρου!
Πιο εκεί στην επόμενη αίθουσα βρίσκεται το «Ανάθεμα»... με τις πέτρες αυτού!
Θεέ μου! Η κατάρα της φυλής μας πάντα παρούσα. Γιατί; Τόσο τότε, όσο και τώρα οι έχοντες όραμα χαρισματικοί Έλληνες, οι πατριώτες που θέτουν εαυτώ στις υπηρεσίες της πατρίδος και του ελληνικού λαού πρέπει να παραγκωνίζονται, να λογοκρίνονται και να γίνονται στόχοι «επίδοξων δολοφόνων» κι ενίοτε το σκοτάδι να σκιάζει το φως, στην χώρα του Απολλώνιου φωτός!
Φτάσαμε ως το Θέρισσο για να περπατήσουμε λίγο στα στενά σοκάκια, αλλά και για να θαυμάσουμε την άγρια ομορφιά του παρθένου τοπίου. Οι εικόνες της ιστορίας ζωντάνεψαν.. έφτασαν ως το μακρινό 1905, τότε που ο Εθνάρχης Ελ. Βενιζέλος επαναστατούσε για την εκδίωξη του πρίγκιπα Γεωργίου... με σκοπό την Ένωση της Μεγαλονήσου με την Ελλάδα. Άλλες εποχές που μπορεί να ζωντανεύουν σε κάθε ιστορική ξενάγηση, αλλά που γίνονται θολές στο πέρασμα του χρόνου λόγω των γεγονότων που καλπάζουν στην σύγχρονη ιστορική μας διαδρομή!
Η αίσθηση που άφησε εντός μας η επίσκεψη αυτή και η αναδρομή στα ιστορικά γεγονότα του τόπου μας, ήταν ανεπανάληπτη. Τα συναισθήματα πλημμύρισαν την ψυχή μας ίδια μελίσσια, αναλογιστήκαμε το πόσο πατριώτης υπήρξε ετούτος ο άνδρας.
Γενναίος στις πράξεις του αλλά και στην ψυχή γενναίος!
_________
** Ο Κωστής Μητσοτάκης και η Κατίγκω Βενιζέλου, αδελφή του Ελευθέριου Βενιζέλου! (1845-1898) ήταν οι παππούδες του αείμνηστου Κωνσταντίνου Μητσοτάκη. Ο Κωστής Μητσοτάκης ήταν ο ιδρυτής του «Κόμματος των Ξυπολήτων», το οποίο παρέλαβε ο Ελευθέριος Βενιζέλος μετονομάζοντάς το σε «Κόμμα Φιλελευθέρων». Η πολιτική ιστορία του τόπου μας είναι συνδεδεμένη με το παρελθόν έχει συνέχεια, στάσεις και σταθμούς και συνεχίζεται ως το μέλλον...!
____________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός.
