Της Εύας Καπελλάκη-Κοντού*
Γενάρης, στο μέσον της διαδρομής του κι ο Χειμώνας δειλά - δειλά δείχνει το κρύο πρόσωπό του.
Τα συχνά διαλείμματα καλοκαιρίας κάνουν το τοπίο να μην αναγνωρίζεται. Το Καλοκαίρι από τη μια και ο Χειμώνας από την άλλη… άραγε ποιος θα είναι ο νικητής! Ωστόσο υπάρχει ένα μεγάλο πρόβλημα του οποίου θα γίνει αισθητή η παρουσία την Άνοιξη και πιο έντονη το Καλοκαίρι, η έλλειψη νερού!!!
Ο δρόμος σε τούτη την εκδρομή μου μ’ έφερε σ’ ένα όμορφο χωριό που τ’ όνομά του οδηγεί τη σκέψη σε κάποιο μυστήριο…Φανερωμένη λέγεται και είναι πανέμορφο, απλωμένο στην κοιλάδα σε πέντε μετόχια, όπως λένε οι ντόπιοι, πρόσχαροι κάτοικοί του.
Κοντά στον οικισμό αντίκρισα τα ερείπια ενός νερόμυλου που έπαψε να λειτουργεί εδώ και δεκαετίες, όπως μού είπε σε μια από ψυχής συζήτηση ένας κάτοικος:
- Τον μύλο αυτόν τον θυμάμαι το 1960 περίπου,βρίσκεται ακριβώς δίπλα στο χωράφι μας, στη θέση «Ποταμίτης».Μικρό παιδί εγώ, ερχόμουν στο χωράφι μας με τους γονείς μου στο οποίο υπήρχε μια μεγάλη χαρουπιά,παραδίπλα λοιπόν ο μύλος του οποίου ο ιδιοκτήτης είχε κάνει μια στέρνα όπου συγκεντρώνονταν τα νερά προερχόμενα από το φράγμα. Τα νερά αυτά κατέβαιναν στο φράγμα από τον Ψηλορείτη και από τον Ζαρό. Κι από ‘κει ερχόταν στην δεξαμενή του μύλου που βρισκόταν ψηλότερα του μύλου.
Ήταν κατασκευασμένη μια πέτρινη σήραγγα μέσα από την οποία πήγαινε το νερό κάτω με ορμή και κινούσε μια προπέλα του μύλου, η οποία είχε έναν άξονα και με κάποιο άλλο σύστημα περιστρέφανε τις πέτρες του μύλου, τις μυλόπετρες.Έφερναν λοιπόν τα σιτάρια, τα κριθάρια οι κάτοικοι από τα γύρω χωριά, όχι μόνο από την Φανερωμένη, για άλεσμα.
Ο ιδιοκτήτης του μύλου λεγόταν Κυριάκος, είχε έρθει από την Μ. Ασία, είχε παντρευτεί από τον Ζαρό και είχε κάνει μια όμορφη οικογένεια. Τρία κορίτσια κι ένα αγόρι, τον Γιάννη.
Τον θυμάμαι τον Κυριάκο ως ένα πρόσχαρο γεροδεμένο άνθρωπο πάντα αλευρωμένο, σχεδόν σαν ήρωας βγαλμένος από τα παραμύθια. Ως μικρό παιδί που ήμουνα τότε είχα αυτή την εικόνα! Και θυμάμαι τα γαϊδουράκια φορτωμένα με σακιά σιτάρι και κριθάρι που ερχόταν, για να αλεστούν στον μύλο και να γίνουν αλεύρι.
Το νερό του μύλου πήγαινε στον χείμαρρο Κουτσουλίτη, ο οποίος σμίγει με τον Γεροπόταμο λίγο πριν το Τυμπάκι και πήγαιναν τα νερά στον Κόκκινο Πύργο στη θάλασσα.
Το νερό αυτό ερχόταν από τις πηγές που ήταν πάνω από τον Ζαρό και από τα χιόνια που έλιωναν από τον Ψηλορείτη, δηλαδή από την σημερινή υδρολεκάνη που τροφοδοτεί το Φράγμα της Φανερωμένης.
Επίσης να σημειωθεί ότι τα νερά αυτά σε κάποιο σημείο του ποταμού μέσα στο χωριό, το λεγόμενο Βωριανό Δέμα διαχωριζόταν το νερό και πήγαινε στους Βώρους για μια εβδομάδα και την επόμενη παρέμενε στην Φανερωμένη.
Πότε σταμάτησε η λειτουργία του;
- Σταδιακά μετά την έλευση των μηχανών και αργότερα των ηλεκτρομηχανών, περίπου το 1968. Το 1967, ’68, ’69 και εντεύθεν έκαναν τις εγκαταστάσεις του ηλεκτρικού ρεύματος στα χωριά ξεκινώντας από την Φανερωμένη. Ανέλαβε ένας εργολάβος για την διανομή του ηλεκτρικού ρεύματος.
Με την εξέλιξη λοιπόν της τεχνολογίας άρχισε να σβήνει σιγά - σιγά ο μύλος, μέχρι που έφτασε η τελευταία ημέρα λειτουργίας του. Δυστυχώς σήμερα είναι ερειπωμένος.
Υπάρχουν κι άλλοι μύλοι στην περιοχή;
- Βεβαίως, είχαμε άλλο ένα μέσα στην Φανερωμένη στο Κάτω Χώρι, που λέγαμε, και αυτός ήταν υδρόμυλος. Ήταν δίπλα στην παλιά φάμπρικα αλέσματος ελαιοκάρπου. Αυτά δουλεύανε τότε που εγώ ήμουν πολύ μικρός.
Πότε σταμάτησε η λειτουργία τους;
- Όπως σας είπα πριν, με την εξέλιξη της τεχνολογίας που έφερε τις μηχανές και τις ηλεκτρομηχανές, γύρω στο 1967 περίπου σταμάτησε η λειτουργία τους.
Ποια είναι η σημερινή εικόνα του υδρόμυλου στο κέντρο της Φανερωμένης;
- Ερείπια και τίποτα άλλο δυστυχώς.
Δεν υπάρχει κάποιο πρόγραμμα αναπαλαίωσης;
- Δεν ξέρω ακριβώς τι υπάρχει, αλλά καλό θα ήταν κατά την γνώμη μου, να ενταχθεί σ’ ένα αναπτυξιακό πρόγραμμα ώστε να αναδειχθεί κυρίως η τοπική αγροτική ιστορία ίσως να επαναλειτουργήσουν.
Μήπως ξέρετε πότε λειτούργησαν γιαπρώτη φορά;
- Περίπου 80 χρόνια πριν αν όχι εκατό! Ίσως στις αρχές του 1900!
Άρα επί τουρκοκρατίας;
- Βέβαια, αφού θυμάμαι ναμου λέει η θεία μου ότι μέχρι το 1932 ακριβώς απέναντι από το σπίτι της στο Κάτω Μετόχι ήταν Τούρκοι Κρητικοί μουσουλμάνοι που μιλούσαν τούρκικα.
Στα εγκαίνια του παλιού φράγματος εγώ, ως μικρό παιδί και περίεργο πήγα να δω τι γινόταν. Πλήθος κόσμου συνέρρευσε και από τα διπλανά χωριά για να γιορτάσουν το γεγονός.
Δεν έγινε σωστή μελέτη για τον καθαρισμό του φράγματος και γέμισε σε λίγα χρόνια λάσπη. Εκεί φύτρωσαν αφράτα με τα οποία φτιάχναμε τις καρέκλες.
Μια φορά, λοιπόν, θυμάμαι, πήγα μ’ ένα μεγαλύτερό μου φίλο να κόψω αφράτα και είδα ένα φίδι. Ήμουν περίπου 10 ετών, φοβήθηκα και παράτησα τ’ αφράτα κι έτρεχα πανικόβλητος! Τότε ο φίλος μου πήρε το φίδι μ’ ένα αφράτο και ερχόταν πίσω μου για να μου δείξει πόσο ακίνδυνο ήταν…
Απογοητευτική η εικόνα του Φράγματος Φανερωμένης
Λόγω της ανομβρίας δυστυχώς βρισκόμαστε στη δυσάρεστη θέση 17 Γενάρη να μην έχουμε βροχοπτώσεις, αυτό έχει ως συνέπεια το φράγμα της Φανερωμένης να μην έχει σχεδόν καθόλου νερό!
-Όντως έχετε δίκιο, δεν έχει χιονίσει αρκετά και αυτό που έχει κάνει, έχει λιώσει ήδη!
Όλο αυτό που βλέπουμε να συμβαίνει αυτό τον Χειμώνα έχει σχέση με την κλιματική αλλαγή κατά την γνώμη σας;
- Βέβαια, ειδικός δεν είμαι αλλά βλέπουμε ότι τα Χριστούγεννα είχαμε περίπου 24 βαθμούς θερμοκρασία!
Θυμάστε, όταν εσείς ήσασταν μικρός, πώς ήταν οι καιρικές συνθήκες;
- Και βέβαια θυμάμαι! Από τον 15αύγουστο είχαμε τα πρωτοβρόχια και οι αγρότες φοβόταν μήπως χαλάσει η βροχή την σταφίδα τους και μετά τις 15 του Σεπτέμβρη οι γεωργοί ετοίμαζαν το ζευγάρι τα βόδια και τα σύνεργά τους για το όργωμα και την σπορά. Σπέρνανε ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε σπιτιού. Γιατί ο κάθε γεωργός ήθελε να είναι αυτάρκης με τα προϊόντα της γης. Π.χ. είχαν κατσίκια καλλιεργούσαν κριθάρι, το οποίο γινόταν και σανός για τα ζώα.
Επειδή εργαζόταν πολλές ώρες στο όργωμα τα ζώα τους, βάζανε μπροστά ένα ντορβά με άχυρα για να τρώνε κατά τη διάρκεια του οργώματος.
Η συζήτηση συνεχίστηκε μέχρι το φράγμα. Εκεί με περίμενε μια απογοήτευση, το φράγμα έχει αλλάξει μορφή… έγινε απλά μια μικρή λίμνη χωρίς ενδιαφέρον. Πόση καταστροφή θα επέλθει από την έλλειψη νερού!
Είπαν πολλές φορές οι αρμόδιοι σε συνεντεύξεις τους ότι πολύ σύντομα θα γίνει η εκτροπή του Πλατύ ποταμού στο φράγμα για να μην διψάσει ο κάμπος! Αλλά μάλλον τα λόγια είναι εύκολα, τα έργα όμως αδύνατα!
____________
* Εκπαιδευτικός, αρθρογράφος και ραδιοφωνική παραγωγός.
